پرسش :
از چه زماني مسلمين به شيعه و سني تقسيم شدند و چرا تعداد سني ها از شيعيان بيشتر است؟
پاسخ :
تاريخ بشر گواهي مي دهد كه هميشه، وقتي كه يك دين اعم از دين آسماني و غير آسماني ظهور كرده است، پيروان آن به علل و عوامل مختلف اجتماعي، رواني و اخلاقي باعث انشعاب و تفرقه در دين گرديده و موجب ايجاد فرقه ها و مذاهب مختلف شده اند.
دين اسلام به دليل اينكه يك دين الهي[1] و مبتني بر حقيقت و نيازهاي مادي و معنوي بشر و همسو با فطرت ثابت انسان[2] مي باشد، هيچگونه تغيير و تبديلي در حقيقت آن از طرف هيچ كس امكان پذير نمي باشد. بنابراين با انشعاب و ايجاد فرقه هاي متعدد خود دين منشعب نگرديده بلكه اين مسلمانان بودند كه راه هاي مختلفي را در پيش گرفته و هر كسي راه خود را دين اسلام تلقي نموده و آن را حق پنداشته است.
اين مسلم است كه خداي متعال دين كاملي را با رسالت خاتم الانبياء ـ صلي الله عليه و آله ـ براي بشر نعمت بزرگي قرار داده است.[3] در اين راستا يكي از برنامه هاي مهم رسمي و الهي پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ بيان و تثبيت نعمت امامت و خلافت بعد از خودش بود[4] و تلاش ممتدي را براي اين امر مهم در زمان ها و مكان هاي متعددي نمودند. روايات و حوادث تاريخي متعددي از آن جمله حديث ثقلين[5]، حديث منزلت[6]، حديث و واقعة تاريخي غدير[7]، حديث قلم و دوات[8] و... دلايل قطعي بر اين مطلب مي باشند.
عدة محدودي از اصحاب بر اساس آيات قرآن كريم، هم سخنان و سفارشات رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ را وحي الهي دانسته[9] و هم معتقد به وجوب پيروي از آن حضرت بودند[10]، لذا از سخنان و دستورات آن حضرت در مسئلة امامت پيروي نمودند و بر اصل اسلام باقي ماندند و اين روايات را سرلوحة هدايت خودشان قرار داده و بعد از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ اعتقاد به امامت امام علي ـ عليه السلام ـ و ساير اهل بيت ـ عليهم السلام ـ را در حوزه ديني خودشان حفظ نمودند. اين دسته از مسلمين توسط خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ شيعه ناميده شدند[11] و بعد از رحلت آن حضرت بر همين نام تا امروز باقي ماندند.
اما عده اي از صحابه حال به هر علتي از اين اصل انحراف نموده و به دستورات پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ اعتنا نكرده و با رهبري عمر در روز وفات حضرت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در حاليكه علي ـ عليه السلام ـ با ساير بني هاشم مشغول كفن و دفن بودند، خودسرانه با توجه به اينكه قبلاً هم با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ در مسئلة امامت و خلافت به مشاجره پرداخته بود[12] شورايي را تشكيل داده و بعد از جدال و منازعات شديد بين مهاجرين و انصار، مهاجرين موفق مي شوند كه ابوبكر را به دستور عمر به عنوان خليفه تعيين كنند.[13] و بدين گونه زمام حكومت و امور سياسي و نظامي امت اسلامي را قبضه نمايند. و بعد از آن با شگردها و روش هاي مختلفي براي ابوبكر بيعت گرفتند.
اين دسته از مسلمين در ابتداء عنوان خاصي نداشتند بلكه به عنوان طرفداران عمر و ابوبكر معروف بودند و بنابر قول ابوحاتم رازي بعد از كشته شدن عثمان در زمان معاويه و بعد از آن به «عثمانيه» ناميده مي شدند و شيعيان علي ـ عليه السلام ـ در اين زمان به نام علويه معروف بودند تا اينكه در زمان عباسيان نام علويه و عثمانيه نسخ گرديدند و علويه بنام پيشين خود يعني شيعه برگشتند و بر ديگران اسم اهل سنت گذاشته شد و اين اسم تا امروز ادامه دارد.[14]
عوامل كثرت اهل سنت در برابر شيعيان:
قبل از بيان عوامل كثرت اهل سنت در برابر شيعيان لازم به ذكر است كه كثرت جمعيت مذهبي يا.... به هيچ وجه نمي تواند معيار حقانيت باشد بلكه دليل قرآني و علمي بر خلاف آن وجود دارد. قرآن كريم مي فرمايد: «عدة كمي از بندگان من شكر گذارند[15]، ولي بيشتر مردم شكر به جا نمي آورند،[16] و اكثر مردم ايمان نمي آورند[17] و اكثر مردم نمي دانند.[18]»
از نظر علمي با توجه به اينكه طرفداري و پيروي از حق محتاج به مؤونه مي باشد و در پيروي از باطل به كمترين مؤونه اي احساس نياز نمي شود، بايد طرفداران حق كم و طرفداران باطل زياد باشند. پس خود خصوصيت و مقتضاي ذاتي حق و باطل اين تناسب را در جامعة بشري كه حقيقت افراد آن مركب از دو نيروي متضاد انساني و شهواني است، اقتضا مي كند. اما عوامل خاصي كه باعث كثرت و ازدياد اهل سنت در برابر شيعيان شده امور متعددي است كه به موارد ذيل اشاره مي شود:
1. اصلي ترين عامل كودتايي است كه در سقيفة بني ساعده بر عليه علي ـ عليه السلام ـ و شيعيان صورت گرفت و حكومت بر مسلمين را از آنِ كودتاچيان نمود. اين حكومت در طول 25 سال با اعمال روش هاي مختلف و ايجاد اختناق و فشار بر مسلمين و با استفاده نمودن از امور خوشايند ظاهري مثل فتح سرزمين هاي عربستان و منع نوشتن احاديث پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ و... توانست مسلكي را به عنوان اسلام محمدي ـ صلي الله عليه و آله ـ در ميان مسلمانان نوپا معرفي و تثبيت نمايد.
2. استمرار و اشاعة اين راه و روش تحت اسم اهل سنت توسط حكام بني اميه و بني عباس و ساير حكومت هاي به اصطلاح اسلامي تا عصر حاضر حتي با كشتار دسته جمعي شيعيان، يكي ديگر از عوامل ازدياد اهل سنت و قلت شيعه به شمار مي آيد.
3. حاكميت جهل بر عوام اهل سنت و تقليد كوركورانه از آباء و اجدادشان و عدم تحقيق حق جويانه در ميان آنان نيز از عوامل مهمي است كه در ازدياد اهل سنت نقش داشته است.
4. عدم معرفي صحيح تشيع براي جهانيان به خاطر نداشتن حكومت با صلاحيت و امكانات از يك طرف و اتهام و دروغگويي مخالفان از قبيل نسبت دادن غلو، كفر، شرك و امثال اين امور به مذهب شيعه از طرف ديگر مي تواند عامل عدم توجه و گرايش مردم به سوي تشيع و تقليل شيعيان باشد. و لذا امروز كه حكومت اسلامي در ايران به پيروزي رسيده است دشمنان آن، از آمريكا گرفته تا وهابيت، همگي در برابر اين انقلاب قد علم نموده اند تا در مقابل گسترش آن سد ايجاد نمايند و از نفوذ جمهوري اسلام ايران كه يك كشور شيعي است ممانعت به عمل آيد.
البته ممكن است امور ديگري هم در كثرت جمعيت اهل سنت نسبت به شيعه دخالت داشته باشد لكن در اينجا به همين چند امر بسنده مي شود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. روابط امام علي ـ عليه السلام ـ و خلفاء، رجبي، موسوي كاشمري و رهدار.
2. المراجعات، شيخ شرف الدين عاملي.
3. چكيدة انديشه ها، دكتر محمد تيجاني.
[1] . آل عمران/19.
[2] . روم/30.
[3] . مائده/3.
[4] . مائده/67.
[5] . نيشابوري، حاكم محمد بن محمد، المستدرك علي الصحيحين، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ج3، ص110.
[6] . نيشابوري، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، بيروت، دارالفكر، بي تا، ج7، ص120.
[7] . ابن اثير، اسدالغابه، تهران، اسماعيليان، بي تا، ج5، ص205.
[8] . بخاري، محمد بن اسماعيل، صحيح بخاري، بيروت، دارصعب، بي تا، ج3، ص91.
[9] . نجم/3 و 4.
[10] . نساء/95 و حشر/7.
[11] . طوسي، مصباح المتهجد، بيروت، موسسه فقه الشيعه، اول، 1411 ق، ص 16؛ و متقي هندي، علي، كنز العمال، بيروت، موسسه الرساله، ج13، ص156، حديث 36483.
[12] . هيتمي، احمد بن حجر، الصوارق المحرقه، مصر، مكتبه القاهره، بي تا.
[13] . بخاري، محمد بن اسماعيل، صحيح بخاري، بيروت، دارصعب، بي تا، ج2، ص291.
[14] . رباني گلپايگاني، علي، فرق و مذاهب كلامي، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، ص168.
[15] . سبا/13.
[16] . بقره/243.
[17] . هود/17.
[18] . اعراف/187.
تاريخ بشر گواهي مي دهد كه هميشه، وقتي كه يك دين اعم از دين آسماني و غير آسماني ظهور كرده است، پيروان آن به علل و عوامل مختلف اجتماعي، رواني و اخلاقي باعث انشعاب و تفرقه در دين گرديده و موجب ايجاد فرقه ها و مذاهب مختلف شده اند.
دين اسلام به دليل اينكه يك دين الهي[1] و مبتني بر حقيقت و نيازهاي مادي و معنوي بشر و همسو با فطرت ثابت انسان[2] مي باشد، هيچگونه تغيير و تبديلي در حقيقت آن از طرف هيچ كس امكان پذير نمي باشد. بنابراين با انشعاب و ايجاد فرقه هاي متعدد خود دين منشعب نگرديده بلكه اين مسلمانان بودند كه راه هاي مختلفي را در پيش گرفته و هر كسي راه خود را دين اسلام تلقي نموده و آن را حق پنداشته است.
اين مسلم است كه خداي متعال دين كاملي را با رسالت خاتم الانبياء ـ صلي الله عليه و آله ـ براي بشر نعمت بزرگي قرار داده است.[3] در اين راستا يكي از برنامه هاي مهم رسمي و الهي پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ بيان و تثبيت نعمت امامت و خلافت بعد از خودش بود[4] و تلاش ممتدي را براي اين امر مهم در زمان ها و مكان هاي متعددي نمودند. روايات و حوادث تاريخي متعددي از آن جمله حديث ثقلين[5]، حديث منزلت[6]، حديث و واقعة تاريخي غدير[7]، حديث قلم و دوات[8] و... دلايل قطعي بر اين مطلب مي باشند.
عدة محدودي از اصحاب بر اساس آيات قرآن كريم، هم سخنان و سفارشات رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ را وحي الهي دانسته[9] و هم معتقد به وجوب پيروي از آن حضرت بودند[10]، لذا از سخنان و دستورات آن حضرت در مسئلة امامت پيروي نمودند و بر اصل اسلام باقي ماندند و اين روايات را سرلوحة هدايت خودشان قرار داده و بعد از پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ اعتقاد به امامت امام علي ـ عليه السلام ـ و ساير اهل بيت ـ عليهم السلام ـ را در حوزه ديني خودشان حفظ نمودند. اين دسته از مسلمين توسط خود پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ شيعه ناميده شدند[11] و بعد از رحلت آن حضرت بر همين نام تا امروز باقي ماندند.
اما عده اي از صحابه حال به هر علتي از اين اصل انحراف نموده و به دستورات پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ اعتنا نكرده و با رهبري عمر در روز وفات حضرت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ در حاليكه علي ـ عليه السلام ـ با ساير بني هاشم مشغول كفن و دفن بودند، خودسرانه با توجه به اينكه قبلاً هم با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ در مسئلة امامت و خلافت به مشاجره پرداخته بود[12] شورايي را تشكيل داده و بعد از جدال و منازعات شديد بين مهاجرين و انصار، مهاجرين موفق مي شوند كه ابوبكر را به دستور عمر به عنوان خليفه تعيين كنند.[13] و بدين گونه زمام حكومت و امور سياسي و نظامي امت اسلامي را قبضه نمايند. و بعد از آن با شگردها و روش هاي مختلفي براي ابوبكر بيعت گرفتند.
اين دسته از مسلمين در ابتداء عنوان خاصي نداشتند بلكه به عنوان طرفداران عمر و ابوبكر معروف بودند و بنابر قول ابوحاتم رازي بعد از كشته شدن عثمان در زمان معاويه و بعد از آن به «عثمانيه» ناميده مي شدند و شيعيان علي ـ عليه السلام ـ در اين زمان به نام علويه معروف بودند تا اينكه در زمان عباسيان نام علويه و عثمانيه نسخ گرديدند و علويه بنام پيشين خود يعني شيعه برگشتند و بر ديگران اسم اهل سنت گذاشته شد و اين اسم تا امروز ادامه دارد.[14]
عوامل كثرت اهل سنت در برابر شيعيان:
قبل از بيان عوامل كثرت اهل سنت در برابر شيعيان لازم به ذكر است كه كثرت جمعيت مذهبي يا.... به هيچ وجه نمي تواند معيار حقانيت باشد بلكه دليل قرآني و علمي بر خلاف آن وجود دارد. قرآن كريم مي فرمايد: «عدة كمي از بندگان من شكر گذارند[15]، ولي بيشتر مردم شكر به جا نمي آورند،[16] و اكثر مردم ايمان نمي آورند[17] و اكثر مردم نمي دانند.[18]»
از نظر علمي با توجه به اينكه طرفداري و پيروي از حق محتاج به مؤونه مي باشد و در پيروي از باطل به كمترين مؤونه اي احساس نياز نمي شود، بايد طرفداران حق كم و طرفداران باطل زياد باشند. پس خود خصوصيت و مقتضاي ذاتي حق و باطل اين تناسب را در جامعة بشري كه حقيقت افراد آن مركب از دو نيروي متضاد انساني و شهواني است، اقتضا مي كند. اما عوامل خاصي كه باعث كثرت و ازدياد اهل سنت در برابر شيعيان شده امور متعددي است كه به موارد ذيل اشاره مي شود:
1. اصلي ترين عامل كودتايي است كه در سقيفة بني ساعده بر عليه علي ـ عليه السلام ـ و شيعيان صورت گرفت و حكومت بر مسلمين را از آنِ كودتاچيان نمود. اين حكومت در طول 25 سال با اعمال روش هاي مختلف و ايجاد اختناق و فشار بر مسلمين و با استفاده نمودن از امور خوشايند ظاهري مثل فتح سرزمين هاي عربستان و منع نوشتن احاديث پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ و... توانست مسلكي را به عنوان اسلام محمدي ـ صلي الله عليه و آله ـ در ميان مسلمانان نوپا معرفي و تثبيت نمايد.
2. استمرار و اشاعة اين راه و روش تحت اسم اهل سنت توسط حكام بني اميه و بني عباس و ساير حكومت هاي به اصطلاح اسلامي تا عصر حاضر حتي با كشتار دسته جمعي شيعيان، يكي ديگر از عوامل ازدياد اهل سنت و قلت شيعه به شمار مي آيد.
3. حاكميت جهل بر عوام اهل سنت و تقليد كوركورانه از آباء و اجدادشان و عدم تحقيق حق جويانه در ميان آنان نيز از عوامل مهمي است كه در ازدياد اهل سنت نقش داشته است.
4. عدم معرفي صحيح تشيع براي جهانيان به خاطر نداشتن حكومت با صلاحيت و امكانات از يك طرف و اتهام و دروغگويي مخالفان از قبيل نسبت دادن غلو، كفر، شرك و امثال اين امور به مذهب شيعه از طرف ديگر مي تواند عامل عدم توجه و گرايش مردم به سوي تشيع و تقليل شيعيان باشد. و لذا امروز كه حكومت اسلامي در ايران به پيروزي رسيده است دشمنان آن، از آمريكا گرفته تا وهابيت، همگي در برابر اين انقلاب قد علم نموده اند تا در مقابل گسترش آن سد ايجاد نمايند و از نفوذ جمهوري اسلام ايران كه يك كشور شيعي است ممانعت به عمل آيد.
البته ممكن است امور ديگري هم در كثرت جمعيت اهل سنت نسبت به شيعه دخالت داشته باشد لكن در اينجا به همين چند امر بسنده مي شود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. روابط امام علي ـ عليه السلام ـ و خلفاء، رجبي، موسوي كاشمري و رهدار.
2. المراجعات، شيخ شرف الدين عاملي.
3. چكيدة انديشه ها، دكتر محمد تيجاني.
[1] . آل عمران/19.
[2] . روم/30.
[3] . مائده/3.
[4] . مائده/67.
[5] . نيشابوري، حاكم محمد بن محمد، المستدرك علي الصحيحين، بيروت، دارالمعرفه، بي تا، ج3، ص110.
[6] . نيشابوري، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، بيروت، دارالفكر، بي تا، ج7، ص120.
[7] . ابن اثير، اسدالغابه، تهران، اسماعيليان، بي تا، ج5، ص205.
[8] . بخاري، محمد بن اسماعيل، صحيح بخاري، بيروت، دارصعب، بي تا، ج3، ص91.
[9] . نجم/3 و 4.
[10] . نساء/95 و حشر/7.
[11] . طوسي، مصباح المتهجد، بيروت، موسسه فقه الشيعه، اول، 1411 ق، ص 16؛ و متقي هندي، علي، كنز العمال، بيروت، موسسه الرساله، ج13، ص156، حديث 36483.
[12] . هيتمي، احمد بن حجر، الصوارق المحرقه، مصر، مكتبه القاهره، بي تا.
[13] . بخاري، محمد بن اسماعيل، صحيح بخاري، بيروت، دارصعب، بي تا، ج2، ص291.
[14] . رباني گلپايگاني، علي، فرق و مذاهب كلامي، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، ص168.
[15] . سبا/13.
[16] . بقره/243.
[17] . هود/17.
[18] . اعراف/187.
