پرسش :
آیا اسماعیلیه آقا خانیه به شریعت عمل می کنند نظر آنها در مورد نماز چیست؟
پاسخ :
اسماعیلیه
اسماعیلیان شاخه ای از شیعیان هستند که آنان به هفت امام اعتقاد دارند و امامت را بعد از امام جعفر صادق حق فرزند وی اسماعیل دانسته و او را امام زمان و امام آخر میدانند. البته خود نیز دارای چند گروه میباشند که در اینجا نیازی به اشاره به آن نیست.
مرکز قدرت اسماعیلیان در مصر و شمال آفریقا بود که خلفای فاطمی مصر این مذهب را در این کشور رسمی اعلام کرده بودند.
حسن صباح از ایرانیانی بود که در دوره سلجوقی قیام کرد و رهبری شیعیان اسماعیلی را در ایران به عهده گرفت . حسن صباح در اواسط قرن پنجم هجرى در قم در خانواده اى شیعى به دنیا آمد.
بعد از تحصیلات ابتدایی راهى رى، مرکز علمى آن زمان ایران، گردید. در آنجا با امیر ضرّاب، داعى اسماعیلى آشنا شد و به کیش اسماعیلیه درآمد
پس از درگذشت حسنعلی شاه یا آقا خان اوّل پسرش آقا علی شاه الحسینی یا آقا خان دوم به پیشوای اسماعیلیان هند رسید اما دیری نپایید که وی نیز در سال 1302 ه از دنیا رفت و سلطان محمد شاه ملقب به آقا خان سوم در 1877 م به امامت این فرقه برگزیده شد و تا سال 1957م همچنان پیشوایی اسماعیلیان را عهده دار بود و در نهایت در همین سال در ژنو در گذشت و نواده اش پرنس کریم خان به جانشینی وی برگزیده شد و هم اکنون پیشوای طایفه اسماعیلیه آقا خانیه است.[1]
درباره عقاید کلامی و فقهی اسماعیلیه اختلاف بسیار است و به هر اندازه که از زمان پیدایش این فرقه گذشته به همان میزان در عقیده کلامی و فقهی ایشان اختلاف نمودار گشته است. گرچه برخی معتقدند بسیاری از مطالبی که به آنها نسبت داده اند ناروا بوده و اتهامی بیش نیست.[3]
2. اعتقاد به انبیاء الهی و عصمت آنها و عقیده به خاتمیت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و اله ـ و وجوب اطاعت از او.
3. تصدیق به آنچه خداوند در قرآن آورده و عمل به ظاهر و باطن.[4]
اسماعیلیه همگی به نماز و روزه پایبند ند و به هر آنچه شریعت آورده عمل می کنند.[5]
عقاید و ادعیه اسماعیلیان آقا خانی: این فرقه امام خود را شخصی روحانی می پندارند و او را جلوه گاه و مظهر صفات علی بن ابیطالب ـ علیه السَلام ـ می دانند. ایشان مانند پیشینیان خود معتقدند که امام باید «حی» باشد تا مورد اطاعت همگان قرارگیرد دستورهای امام وقت جایگزین فرمانهای امام پیشین می گردد.
غالباً فرامین امام وقت بوسیله شخصی که او را وزیر می خوانند به «جماعت خانه» ابلاغ می گردد و اگر نکته ای در آن مورد سؤال قرار گیرد، تأویل و تفسیر آن را از امام می خواهند.
اسماعیلیان معاصر را دعاهایی است که خواست خود ایشان است و با نماز و عبادت و ادعیه دیگر فر ق اسلام اختلاف دارد.
به علاوه آغا خانیه قائل به عصمت آقا خان هستند و او را مقدس می شمارند و خمس اموالشان را به وی می دهند.[7] از گفته های فوق استفاده می شود که انحرافاتی نیز در میان این گروه به چشم می خورد و گویا با توجه به این انحرافات بوده که برخی از معاصرین دیانت فرقه اسماعیلیه را در همه گروههای آن دیانتی مرکب از ثنویت، یهودیت، مسیحیت و اسلام می دانند.[8]
به هر حال در یک جمع بندی کلی می توان گفت آغا خانیه به شریعت قائلند گر چه در عمل به آن، روش های خاص خود را دارند.
2. اعتقاد به وجود حجت و امام معصوم مستمراً
3. اعتقاد به اینکه قرآن و احکام اسلام تأویلاتی دارد
4. اعتقاد به اینکه عمل هر انسان باید با شریعت، طریقت و حقیقت تطابق داشته باشد
5. اعتقاد به اینکه برای معاملات و عبادات احکامی هست اما بر حسب مصالح و گذشت زمان تغییراتی در آن حاصل می شود
6. در دین سلوک لازم است که از آن به طریقت تعبیر می کنند.
7. هر مسلمانی برای دریافت واقعیات احکام الهی باید در پی کشف حقیقت باشد.[9]
2ـ دانشنامه ایران و اسلام ج1 ص 111
3ـ دائره المعارف الاسلامیه ج2 ص 187
4ـ موسوعه الفرق الاسلامیه، دکتر محمد جواد مشکور
5ـ دائره المعارف تشیع، ج 1 ص 125
6ـ مجله تخصصی کلام شماره های 18و 19.
[2] . مشکور، همان، ص53؛ برخی ادعا کرده اند جمعیت ایشان هم اکنون حدود بیست میلیون نفر است که در هند و شرق آفریقا زندگی می کنند. (عبدالمنعم المحفنی، موسوعه الفرق و الجماعات، ص 55).
[3] . هاشم عثمان، الاسماعیلیه بین الحقائق و الاباطیل، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1419ق، ص115.
[4] . الاسماعیلیه بین الحقائق والاباطیل، همان.
[5] . همان، ص111.
[6] . فرهنگ فرق اسلامی، همان، ص4؛ نیز ر.ک: موسوعه الفرق و الجماعات، ص21.
[7] . الحفنی، عبد المنعم، موسوعه الفرق و الجماعات، قاهره، مکتبه مدبولی، چاپ دوم، 1998م ، ص21.
[8] . بستانی، دائره المعارف، ج3، ص627.
[9] . معجم الفرق الاسلامیه، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، 1406ق، ص40؛ نیز ر.ک: دکتر مصطفی، غالب الحرکات الباطنیه فی الاسلام، بیروت، دار الانولس، ص99.
اسماعیلیه
اسماعیلیان شاخه ای از شیعیان هستند که آنان به هفت امام اعتقاد دارند و امامت را بعد از امام جعفر صادق حق فرزند وی اسماعیل دانسته و او را امام زمان و امام آخر میدانند. البته خود نیز دارای چند گروه میباشند که در اینجا نیازی به اشاره به آن نیست.
مرکز قدرت اسماعیلیان در مصر و شمال آفریقا بود که خلفای فاطمی مصر این مذهب را در این کشور رسمی اعلام کرده بودند.
برای شناخت اسماعیلیه در ایران باید ابتدا از حسن صباح شروع کرد.
زندگی و حکومت حسن صباح ، بنیان گذار حکومت اسماعیلیهحسن صباح از ایرانیانی بود که در دوره سلجوقی قیام کرد و رهبری شیعیان اسماعیلی را در ایران به عهده گرفت . حسن صباح در اواسط قرن پنجم هجرى در قم در خانواده اى شیعى به دنیا آمد.
بعد از تحصیلات ابتدایی راهى رى، مرکز علمى آن زمان ایران، گردید. در آنجا با امیر ضرّاب، داعى اسماعیلى آشنا شد و به کیش اسماعیلیه درآمد
فرقه ای از اسماعیلیان نزاری که منسوب به آقا خان محلاتی هستند را اسماعیلیه آقا خانیه گویند.
جدّ این خانواده سید ابوالحسن خان اهل کهک قم بود که از سادات اسماعیلیه به شمار می رفت و خود را از اعقاب اسماعیل بن جعفر صادق ـ علیه السَلام ـ می دانست. سید ابو الحسن خان در سال 1207 ه . ق در گذشت و پس از وی پسرش شاه خلیل الله به امامت رسید در سال 1232 ه.ق به قتل رسید و سپس حسنعلی شاه ملقب به آقا خان مقام امامت یافت و بعد از فرار به هند به پیشوای اسماعیلیان هند رسید او در نهایت پس از چند سال امامت در 1298 ه.ق در گذشت.پس از درگذشت حسنعلی شاه یا آقا خان اوّل پسرش آقا علی شاه الحسینی یا آقا خان دوم به پیشوای اسماعیلیان هند رسید اما دیری نپایید که وی نیز در سال 1302 ه از دنیا رفت و سلطان محمد شاه ملقب به آقا خان سوم در 1877 م به امامت این فرقه برگزیده شد و تا سال 1957م همچنان پیشوایی اسماعیلیان را عهده دار بود و در نهایت در همین سال در ژنو در گذشت و نواده اش پرنس کریم خان به جانشینی وی برگزیده شد و هم اکنون پیشوای طایفه اسماعیلیه آقا خانیه است.[1]
اسماعیله چند فرقه اصلی ست ؟
اسماعیلیه امروز به دو طایفه آغاخانیه (آقاخانیه) و بهره (بحره) تقسیم می شوند که باز ماندگان دو فرقه نزاری و مستعلوی هستند، گروه آغا خانیه که قریب به یک میلیون نفر میباشد در ایران و آسیا ی میانه و آفریقا و هند پراکنده اند و رئیس ایشان کریم آغاخان است و گروه دوم که قریب پنجاه هزار نفر هستند در جزیره العرب و سواحل خلیج فارس و سوریه بسر می برند.[2]درباره عقاید کلامی و فقهی اسماعیلیه اختلاف بسیار است و به هر اندازه که از زمان پیدایش این فرقه گذشته به همان میزان در عقیده کلامی و فقهی ایشان اختلاف نمودار گشته است. گرچه برخی معتقدند بسیاری از مطالبی که به آنها نسبت داده اند ناروا بوده و اتهامی بیش نیست.[3]
هاشم عثمان با اشاره به اصول و فروع عقاید اسماعیلیه سه چیز را اساس وزیر بنای عقاید ایشان می داند و ادّعا می کند این سه محور از خلال آثار ایشان به دست می آید.
1. اعتقاد به توحید و یگانگی خداوند و تنزیه خداوند از هر نقص و عیب.2. اعتقاد به انبیاء الهی و عصمت آنها و عقیده به خاتمیت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و اله ـ و وجوب اطاعت از او.
3. تصدیق به آنچه خداوند در قرآن آورده و عمل به ظاهر و باطن.[4]
همچنین به نقل از دائره المعارف الاسلامیه می نویسد:
اسماعیلیه همگی به نماز و روزه پایبند ند و به هر آنچه شریعت آورده عمل می کنند.[5]عقاید و ادعیه اسماعیلیان آقا خانی: این فرقه امام خود را شخصی روحانی می پندارند و او را جلوه گاه و مظهر صفات علی بن ابیطالب ـ علیه السَلام ـ می دانند. ایشان مانند پیشینیان خود معتقدند که امام باید «حی» باشد تا مورد اطاعت همگان قرارگیرد دستورهای امام وقت جایگزین فرمانهای امام پیشین می گردد.
غالباً فرامین امام وقت بوسیله شخصی که او را وزیر می خوانند به «جماعت خانه» ابلاغ می گردد و اگر نکته ای در آن مورد سؤال قرار گیرد، تأویل و تفسیر آن را از امام می خواهند.
اسماعیلیان معاصر را دعاهایی است که خواست خود ایشان است و با نماز و عبادت و ادعیه دیگر فر ق اسلام اختلاف دارد.
در نماز پس از خواندن سوره فاتحه این دعا را می خوانند:
«سجدت وجهی الیک و توکلت علیک منک قوتی و انت عصمتی یا رب العالمین اللهم صل علی محمد المصطفی و علی علی المرتضی و علی الائمه الاطهار وعلی حجه الامر صاحب الزمان و العصر امامنا الحاضر الموجود مولانا شاه کریم الحسینی اللهم لک سجودی و طاعتی».[6]به علاوه آغا خانیه قائل به عصمت آقا خان هستند و او را مقدس می شمارند و خمس اموالشان را به وی می دهند.[7] از گفته های فوق استفاده می شود که انحرافاتی نیز در میان این گروه به چشم می خورد و گویا با توجه به این انحرافات بوده که برخی از معاصرین دیانت فرقه اسماعیلیه را در همه گروههای آن دیانتی مرکب از ثنویت، یهودیت، مسیحیت و اسلام می دانند.[8]
به هر حال در یک جمع بندی کلی می توان گفت آغا خانیه به شریعت قائلند گر چه در عمل به آن، روش های خاص خود را دارند.
محقق معاصر شریف یحیی الامین ارکان اعتقادات این گروه را چنین ترسیم کرده است.
1. اعتقاد به وحدانیت خداوند و منزه دانستن خدا از هر عیب و نقص2. اعتقاد به وجود حجت و امام معصوم مستمراً
3. اعتقاد به اینکه قرآن و احکام اسلام تأویلاتی دارد
4. اعتقاد به اینکه عمل هر انسان باید با شریعت، طریقت و حقیقت تطابق داشته باشد
5. اعتقاد به اینکه برای معاملات و عبادات احکامی هست اما بر حسب مصالح و گذشت زمان تغییراتی در آن حاصل می شود
6. در دین سلوک لازم است که از آن به طریقت تعبیر می کنند.
7. هر مسلمانی برای دریافت واقعیات احکام الهی باید در پی کشف حقیقت باشد.[9]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ اعلام الاسماعیلیه، دکتر مصطفی غالب2ـ دانشنامه ایران و اسلام ج1 ص 111
3ـ دائره المعارف الاسلامیه ج2 ص 187
4ـ موسوعه الفرق الاسلامیه، دکتر محمد جواد مشکور
5ـ دائره المعارف تشیع، ج 1 ص 125
6ـ مجله تخصصی کلام شماره های 18و 19.
پایان نویسی
[1] . مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1372، ص1ـ3.[2] . مشکور، همان، ص53؛ برخی ادعا کرده اند جمعیت ایشان هم اکنون حدود بیست میلیون نفر است که در هند و شرق آفریقا زندگی می کنند. (عبدالمنعم المحفنی، موسوعه الفرق و الجماعات، ص 55).
[3] . هاشم عثمان، الاسماعیلیه بین الحقائق و الاباطیل، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1419ق، ص115.
[4] . الاسماعیلیه بین الحقائق والاباطیل، همان.
[5] . همان، ص111.
[6] . فرهنگ فرق اسلامی، همان، ص4؛ نیز ر.ک: موسوعه الفرق و الجماعات، ص21.
[7] . الحفنی، عبد المنعم، موسوعه الفرق و الجماعات، قاهره، مکتبه مدبولی، چاپ دوم، 1998م ، ص21.
[8] . بستانی، دائره المعارف، ج3، ص627.
[9] . معجم الفرق الاسلامیه، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، 1406ق، ص40؛ نیز ر.ک: دکتر مصطفی، غالب الحرکات الباطنیه فی الاسلام، بیروت، دار الانولس، ص99.
