پرسش :
فرزندي دارم كه سال اول ابتدايي مشغول است نسبت به درس و مشق در منزل اهميت نميدهد و بايد با اجبار وادار به درس و مشق شود چه كنيم از همين ابتدا بتوانيم روح درس خواندن و علاقه را در او ايجاد كنيم؟
پاسخ :
براي اينكه بتوانيد انگيزة درس خواندن و علاقه به مطالعه را در فرزندتان ايجاد كنيد، بايد از همين الآن برنامهريزي منظم داشته و شرايط مناسب را براي فرزندتان فراهم كنيد. روان شناسان و صاحب نظران تعليم و تربيت در مورد اينكه چگونه انگيزة درس خواندن را در كودكان ايجاد كنيم و چگونه آنها را به درس و مشق علاقمند نماييم، به نكات زير اشاره نمودهاند:
1. تكليف درسي بايد در محيط مطالعه مناسب انجام شود.
فرزند شما براي انجام موفقيت آميز تكليف درسي و علامند شدن به مطالعه و درس بايد داراي محيط آرام باشد. او نميتواند تكاليف خود را در محيط آشفته، جلوي تلويزيون يا هنگامي كه با تلفن صحبت ميكنند، انجام دهد. به وجود آوردن محل مطالعه مناسب، كار مشكلي نيست. فرزند شما براي انجام تكاليف درسي خود به فضاي وسيع نياز ندارد، آنچه وي بدان نياز دارد، يك محل راحت، آرام و داراي نور كافي است كه در آن تمام مايحتاج لازم در دسترس قرار داشته باشد. وقتي اين گونه محيط فراهم باشد نگرش وي در مورد تكليف درسي تغيير خواهد كرد و نسبت به درس و مشق علاقهمند خواهد شد.
2. تكليف درسي بايد به موقع انجام شود.
كودكان اغلب در مورد زمان انجام تكليف درسي جر و بحث ميكنند و سعي ميكنند تا حدّ امكان آن را به تأخير اندازند تا اينكه وقت خواب فرا رسد، والدين آنها را مجبور ميكنند كه هر چه زودتر تكاليف خود را به اتمام برسانند. ولي نبايد اينطور باشد. شما ميتوانيد با كمي برنامهريزي به اين مشكل براي هميشه خاتمه بدهيد. بهترين راه حل اين است كه تكليف درسي هم بايد در برنامه زندگي فرزندتان جايي داشته باشد. شما نبايد اين نكته را به عهدة فرزندتان بگذاريد كه تصميم بگيرند چه موقع از شب تكاليف درسي خود را انجام دهد. بلكه شما بايد زمان انجام تكاليف درسي را در برنامه روزانه فرزندتان مشخص كنيد. يعني يك زمان خاص را از قبل تعيين كنيد كه در طول آن زمان فرزندتان بايد تكاليف خود را انجام دهند. در اين زمان بايد كلية فعاليتهاي ديگر كنار گذاشته شود. اگر اين گونه برنامهريزي كنيد، بعد از مدتي فرزند شما درك ميكند كه در زمان انجام تكاليف درسي بايد به بازي كردن، صحبت با تلفن، تماشاي تلويزيون خاتمه دهند و به محل انجام تكاليف خود بروند و مشغول كار شوند. شما ميتوانيد از قبل با فرزندتان در مورد زمان انجام تكليف درسي توافق كنيد ساعت مورد توافق زياد مهم نيست. مهم آن است كه شما و فرزندتان بدانيد كه هر روز بايد در چه ساعتي تكاليف انجام داده شود.
به فرزندتان دقيقاً بگوييد كه ما ميخواهيم به تو كمك كنيم تا هر روز براي انجام تكاليف درسيات، زمان معيّني را مشخص كني و هيچ گونه راه فراري در ساعت معين شده براي كودك باز نگذاريد.
3. در صورت لزوم، براي انجام تكاليف درسي، زمان اجباري در نظر بگيريد.
4. تكاليف بسيار مشكل را به گامهاي بسيار سادهاي كه ميدانيد فرزندتان خواهد توانست با موفقيت از عهدة آنها برآيد، تقسيم كنيد.
5. تلاشهاي فرزندتان را به طور مستمر تحسين كنيد. تحسين كردن را فقط براي گرفتن نمره بيست در امتحان، ذخيره نكنيد. بلكه فرزندتان را هر روز براي تلاشها و فعاليتهايش تشويق كنيد. تشويق ميتواند به شيوههاي مختلف انجام شود. تشويق ميتواند يك جايزه باشد يا گفتن حتي «آفرين». تشويق و تحسين عامل بسيار مهم در ايجاد انگيزة به خصوص در كودكان است.
اگر شما همه اين نكات را رعايت نموديد و محيط امن و آرام برايش فراهم كرديد ولي باز هم ديديد كه تكاليف درسياش را انجام نميدهد با وي ارتباط قاطعانه برقرار كنيد[1] مراد از ارتباط قاطعانه تنبيه و مشاجره و داد زدن نيست بلكه با آرامش هر چه تمام انتظار اصليتان را بيان كنيد. و نكته مهم ديگر اينكه فرزندتان را تهديد نكنيد.
آنچه تاكنون بيان شد در مورد قسمت اول سؤال شما بود كه فرموده بوديد، «فرزندتان به درس و مشق اهميتي نميدهد» امّا بخش ديگر سؤال شما اين بود كه «چه كنيم از همين ابتدا روح درس خواندن و عشق و علاقه را در فرزندمان ايجاد كنيم؟» اين در واقع يك برنامه بلند مدت نياز دارد. بهترين راهكار اين است كه شما نيازهاي فرزندتان را در هر مقطع سني شناسايي نموده و به خوبي آنها را برآورده كنيد.[2]
برادر گرامي! توجه داشته باشيد كه درس خواندن فقط بخشي از برنامه زندگي است، به خصوص براي كودكان كه از نظر شناختي به مرحلة كافي از رشد نرسيدهاند. بنابراين نبايد «درس خواندن» را محور اصلي قرار دهيد و براي اينكه فرزندتان به درس علاقمند شود، تمامي خواستهها و نيازهاي او را ناديده بگيريد. فرزند شما به تفريح و بازي هم نياز دارد. اگر شما ديگر نيازهاي فرزندتان را ناديده گرفته و فقط توجه شما به اين باشد كه وي خوب درس بخواند، اين كار بسيار نادرستي خواهد بود. نيازهاي عاطفي فرزند شما مهمتر از هر نياز ديگري است. بنابراين محور اصلي، ارضاي نيازهاي عاطفي فرزند شما است.[3] اگر هم ميخواهيد اهداف ديگري را دنبال كنيد بايد از طريق ارضاي نيازهاي عاطفي و ايجاد روابط صميمي با فرزندتان باشد. در اينجا به عنوان نمونه به يكي از روشهايي كه ايجاد انگيزه و تقويت رفتارهاي مطلوب و از جمله درس خواندن فرزندتان مؤثر است، اشاره ميكنيم و آن اينكه: نقاط و ويژگيهاي مثبت فرزند خود را برجسته كنيد؛
براي آنكه تكاليف خود را به موقع انجام نميدهد هرگز او را سرزنش نكنيد بلكه به جاي آن يكي ديگر از رفتارهاي مطلوب وي را تحسين نماييد. اگر نقاشياش خوب است بگوييد: فرزندم! چه نقاشي قشنگي كشيدهاي» كتابهايت را چقدر مرتب و تميز نگه داشتهاي و...» و دهها و بلكه صدها موردي كه ميتوانيد بخاطر آن ويژگيهاي فرزندتان را تشويق نماييد. فرزند شما با شنيدن اين كلمات دلنشين، احساس خوشايندي پيدا ميكند، او تشنة چنين مهر و توجهي است. و به اين كلمات تأييد گرانه و محبت آميز نياز دارد. وقتي ارتباطي برقرار شد و شما مدتي پيرامون ويژگيهاي مثبت فرزندتان سخن گفتيد، فرزند شما متوجه ميشود و سعي ميكند همه رفتارهايش را اصلاح نموده و طبق نظر و خواست شما رفتار نمايد تا از هر جهت مورد تأييد و تمجيد شما واقع شود. اميدوارم با رعايت اين نكات و بكارگيري راهكارهايي كه با مطالعه كتابهاي زير به آن دست خواهيد يافت، بتوانيد نقش مؤثر در تربيت فرزندتان داشته باشيد.
معرفي كتاب:
1. ميا كلمر پرنگل، نيازهاي كودكان، ترجمه منيره ايجادي، رشد، اول، 1380.
2. يعقوبعلي تركمني، نكاتي كاربردي در تعليم و تربيت كودكان، انتشاراتي زهد، چاپ اول، 1379.
3. ملك سيما احمديه، روان شناسي پرورش استعدادها، شركت سهامي انتشار، چاپ اول، 1372.
4. ترزا آما بلي، شكوفايي خلاقيت كودكان، ترجمه: حسن قاسم زاده و...، نشر دنياي نو، چاپ اول، 1375.
5. مشق بدون اشك، انتشارات رشد.
---------------------------------------------------
[1] . لي كانتر و...، مشق بدون اشك، ترجمه: مجيدرييس دانا، رشد، چاپ اول، 1380، فصل 7.
[2] . گلن استن هاوس، پرورش اعتماد به نفس در كودكان، ترجمة بهار ملكي، انتشارات ققنوس، چاپ اول، 1376، ص 101 ـ 13.
[3] . غلامعلي افروز، مباحثي در روان شناسي و تربيت كودكان و نوجوانان، انجمن اولياء و مربيان، چاپ هشتم، 1378، فصل 2 و 3.
( اندیشه قم )
براي اينكه بتوانيد انگيزة درس خواندن و علاقه به مطالعه را در فرزندتان ايجاد كنيد، بايد از همين الآن برنامهريزي منظم داشته و شرايط مناسب را براي فرزندتان فراهم كنيد. روان شناسان و صاحب نظران تعليم و تربيت در مورد اينكه چگونه انگيزة درس خواندن را در كودكان ايجاد كنيم و چگونه آنها را به درس و مشق علاقمند نماييم، به نكات زير اشاره نمودهاند:
1. تكليف درسي بايد در محيط مطالعه مناسب انجام شود.
فرزند شما براي انجام موفقيت آميز تكليف درسي و علامند شدن به مطالعه و درس بايد داراي محيط آرام باشد. او نميتواند تكاليف خود را در محيط آشفته، جلوي تلويزيون يا هنگامي كه با تلفن صحبت ميكنند، انجام دهد. به وجود آوردن محل مطالعه مناسب، كار مشكلي نيست. فرزند شما براي انجام تكاليف درسي خود به فضاي وسيع نياز ندارد، آنچه وي بدان نياز دارد، يك محل راحت، آرام و داراي نور كافي است كه در آن تمام مايحتاج لازم در دسترس قرار داشته باشد. وقتي اين گونه محيط فراهم باشد نگرش وي در مورد تكليف درسي تغيير خواهد كرد و نسبت به درس و مشق علاقهمند خواهد شد.
2. تكليف درسي بايد به موقع انجام شود.
كودكان اغلب در مورد زمان انجام تكليف درسي جر و بحث ميكنند و سعي ميكنند تا حدّ امكان آن را به تأخير اندازند تا اينكه وقت خواب فرا رسد، والدين آنها را مجبور ميكنند كه هر چه زودتر تكاليف خود را به اتمام برسانند. ولي نبايد اينطور باشد. شما ميتوانيد با كمي برنامهريزي به اين مشكل براي هميشه خاتمه بدهيد. بهترين راه حل اين است كه تكليف درسي هم بايد در برنامه زندگي فرزندتان جايي داشته باشد. شما نبايد اين نكته را به عهدة فرزندتان بگذاريد كه تصميم بگيرند چه موقع از شب تكاليف درسي خود را انجام دهد. بلكه شما بايد زمان انجام تكاليف درسي را در برنامه روزانه فرزندتان مشخص كنيد. يعني يك زمان خاص را از قبل تعيين كنيد كه در طول آن زمان فرزندتان بايد تكاليف خود را انجام دهند. در اين زمان بايد كلية فعاليتهاي ديگر كنار گذاشته شود. اگر اين گونه برنامهريزي كنيد، بعد از مدتي فرزند شما درك ميكند كه در زمان انجام تكاليف درسي بايد به بازي كردن، صحبت با تلفن، تماشاي تلويزيون خاتمه دهند و به محل انجام تكاليف خود بروند و مشغول كار شوند. شما ميتوانيد از قبل با فرزندتان در مورد زمان انجام تكليف درسي توافق كنيد ساعت مورد توافق زياد مهم نيست. مهم آن است كه شما و فرزندتان بدانيد كه هر روز بايد در چه ساعتي تكاليف انجام داده شود.
به فرزندتان دقيقاً بگوييد كه ما ميخواهيم به تو كمك كنيم تا هر روز براي انجام تكاليف درسيات، زمان معيّني را مشخص كني و هيچ گونه راه فراري در ساعت معين شده براي كودك باز نگذاريد.
3. در صورت لزوم، براي انجام تكاليف درسي، زمان اجباري در نظر بگيريد.
4. تكاليف بسيار مشكل را به گامهاي بسيار سادهاي كه ميدانيد فرزندتان خواهد توانست با موفقيت از عهدة آنها برآيد، تقسيم كنيد.
5. تلاشهاي فرزندتان را به طور مستمر تحسين كنيد. تحسين كردن را فقط براي گرفتن نمره بيست در امتحان، ذخيره نكنيد. بلكه فرزندتان را هر روز براي تلاشها و فعاليتهايش تشويق كنيد. تشويق ميتواند به شيوههاي مختلف انجام شود. تشويق ميتواند يك جايزه باشد يا گفتن حتي «آفرين». تشويق و تحسين عامل بسيار مهم در ايجاد انگيزة به خصوص در كودكان است.
اگر شما همه اين نكات را رعايت نموديد و محيط امن و آرام برايش فراهم كرديد ولي باز هم ديديد كه تكاليف درسياش را انجام نميدهد با وي ارتباط قاطعانه برقرار كنيد[1] مراد از ارتباط قاطعانه تنبيه و مشاجره و داد زدن نيست بلكه با آرامش هر چه تمام انتظار اصليتان را بيان كنيد. و نكته مهم ديگر اينكه فرزندتان را تهديد نكنيد.
آنچه تاكنون بيان شد در مورد قسمت اول سؤال شما بود كه فرموده بوديد، «فرزندتان به درس و مشق اهميتي نميدهد» امّا بخش ديگر سؤال شما اين بود كه «چه كنيم از همين ابتدا روح درس خواندن و عشق و علاقه را در فرزندمان ايجاد كنيم؟» اين در واقع يك برنامه بلند مدت نياز دارد. بهترين راهكار اين است كه شما نيازهاي فرزندتان را در هر مقطع سني شناسايي نموده و به خوبي آنها را برآورده كنيد.[2]
برادر گرامي! توجه داشته باشيد كه درس خواندن فقط بخشي از برنامه زندگي است، به خصوص براي كودكان كه از نظر شناختي به مرحلة كافي از رشد نرسيدهاند. بنابراين نبايد «درس خواندن» را محور اصلي قرار دهيد و براي اينكه فرزندتان به درس علاقمند شود، تمامي خواستهها و نيازهاي او را ناديده بگيريد. فرزند شما به تفريح و بازي هم نياز دارد. اگر شما ديگر نيازهاي فرزندتان را ناديده گرفته و فقط توجه شما به اين باشد كه وي خوب درس بخواند، اين كار بسيار نادرستي خواهد بود. نيازهاي عاطفي فرزند شما مهمتر از هر نياز ديگري است. بنابراين محور اصلي، ارضاي نيازهاي عاطفي فرزند شما است.[3] اگر هم ميخواهيد اهداف ديگري را دنبال كنيد بايد از طريق ارضاي نيازهاي عاطفي و ايجاد روابط صميمي با فرزندتان باشد. در اينجا به عنوان نمونه به يكي از روشهايي كه ايجاد انگيزه و تقويت رفتارهاي مطلوب و از جمله درس خواندن فرزندتان مؤثر است، اشاره ميكنيم و آن اينكه: نقاط و ويژگيهاي مثبت فرزند خود را برجسته كنيد؛
براي آنكه تكاليف خود را به موقع انجام نميدهد هرگز او را سرزنش نكنيد بلكه به جاي آن يكي ديگر از رفتارهاي مطلوب وي را تحسين نماييد. اگر نقاشياش خوب است بگوييد: فرزندم! چه نقاشي قشنگي كشيدهاي» كتابهايت را چقدر مرتب و تميز نگه داشتهاي و...» و دهها و بلكه صدها موردي كه ميتوانيد بخاطر آن ويژگيهاي فرزندتان را تشويق نماييد. فرزند شما با شنيدن اين كلمات دلنشين، احساس خوشايندي پيدا ميكند، او تشنة چنين مهر و توجهي است. و به اين كلمات تأييد گرانه و محبت آميز نياز دارد. وقتي ارتباطي برقرار شد و شما مدتي پيرامون ويژگيهاي مثبت فرزندتان سخن گفتيد، فرزند شما متوجه ميشود و سعي ميكند همه رفتارهايش را اصلاح نموده و طبق نظر و خواست شما رفتار نمايد تا از هر جهت مورد تأييد و تمجيد شما واقع شود. اميدوارم با رعايت اين نكات و بكارگيري راهكارهايي كه با مطالعه كتابهاي زير به آن دست خواهيد يافت، بتوانيد نقش مؤثر در تربيت فرزندتان داشته باشيد.
معرفي كتاب:
1. ميا كلمر پرنگل، نيازهاي كودكان، ترجمه منيره ايجادي، رشد، اول، 1380.
2. يعقوبعلي تركمني، نكاتي كاربردي در تعليم و تربيت كودكان، انتشاراتي زهد، چاپ اول، 1379.
3. ملك سيما احمديه، روان شناسي پرورش استعدادها، شركت سهامي انتشار، چاپ اول، 1372.
4. ترزا آما بلي، شكوفايي خلاقيت كودكان، ترجمه: حسن قاسم زاده و...، نشر دنياي نو، چاپ اول، 1375.
5. مشق بدون اشك، انتشارات رشد.
---------------------------------------------------
[1] . لي كانتر و...، مشق بدون اشك، ترجمه: مجيدرييس دانا، رشد، چاپ اول، 1380، فصل 7.
[2] . گلن استن هاوس، پرورش اعتماد به نفس در كودكان، ترجمة بهار ملكي، انتشارات ققنوس، چاپ اول، 1376، ص 101 ـ 13.
[3] . غلامعلي افروز، مباحثي در روان شناسي و تربيت كودكان و نوجوانان، انجمن اولياء و مربيان، چاپ هشتم، 1378، فصل 2 و 3.
( اندیشه قم )
