پرسش :
از شما در رابطه با قوي كردن ارتباط با بچّه‌هاي مدرسه با نماز جماعت و قوي كردن اين باور توضيحاتي را خواستارم؟
پاسخ :
در پاسخ به سوال شما لازم است مقدمةً به اين نكته اشاره كنم كه اگر از طرف والدين تعليمات لازم مذهبي راجع‌به خدا، پيامبر، دعا و نماز و ديگر برنامه‌هاي عبادي قبل از ورود دانش‌آموزان به مدرسه و سن بلوغ داده شود، علاقه آنان به نماز جماعت و ديگر برنامه‌هاي عبادي بيشتر خواهد بود. امام صادق ـ عليه السّلام ـ در مورد آموزش نماز به كودكان مي‌فرمايد: «وقتي كودك سه ساله شد به او امر كن 7 بار لا اله الا الله بگويد و وقتي كه به سن سه سال و هفت ماه و بيست روز برسد بايد به او ياد دهيد كه هفت بار «محمّد رسول الله» بگويد و در چهار سالگي هفت مرتبه «صلّي الله عليه و آله» را تكرار كند و در 5 سالگي اگر كودك راست و چپ خود را تشخيص داد او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بياموزيد... و وقتي به 7 سالگي رسيد او را به نماز خواندن فرا خوانيد.[1] از اين روايت دو نكته تربيتي را در مورد آموزش نماز به كودكان، مي‌توان استفاده نمود: 1ـ تربيت ديني كودكان از همان سال‌هاي نخست زندگي بايد آغاز گردد. 2ـ آموزش نماز و تشويق كودكان به مسايل ديني بايد به‌صورت گام به‌گام[2] و بر اساس سن و اقتضاي ظرفيت وجودي آن‌ها صورت پذيرد.[3] علاقه‌مند نمودن دانش‌آموزان به نماز جماعت نيز بايد به‌صورت گام‌به‌گام و با رعايت اصول تربيتي خاص انجام شود. ابتدا بايد روحية مذهبي را در كودكان ايجاد كرد، در آن صورت با انگيزه و علاقه تمام به برنامه‌هاي عبادي از جمله نماز جماعت شركت خواهند نمود، بدون ايجاد انگيزه و روحية مذهبي هيچ عاملي كودكان را به نماز جماعت علاقه‌مند نخواهد كرد.
عوامل موثر در ايجاد روحية مذهبي در دانش‌آموزان
1ـ فراهم آوردن فضاي مذهبي مناسب در مدرسه و بهره‌وري كامل از فضاي فيزيكي مدرسه[4] تجهيزات آموزش و كمك آموزشي ـ برگذاري مراسم سازندة و نشاط انگيز عبادي ـ استفاده از كتب درسي و پيام‌هاي مذهبي آن، رعايت ضوابط اخلاقي و ديني از سوي معلمان و مديران در برخورد با دانش‌آموزان.
2ـ استفادة مطلوب از ساعات درس ديني و به‌كارگيري معلمان و دبيران باتجربه، خوش‌برخورد و صميمي و به كارگيري روش تدريس مناسب و جذّاب.[5]
3ـ تشكيل جلسات مذهبي خارج از مدرسه با شركت داوطلبانة دانش‌آموزان علاقمند و تنظيم برنامه‌هاي مذهبي مناسب (نظير آموزش‌هاي ديني، گردش‌هاي دسته‌جمعي، اجراي سرودهاي مذهبي، تئاترهاي سازنده، مطالعه قصه‌ها و داستان‌هاي ديني، مشاهدة فيلم‌هاي سودمند با مضامين مذهبي.[6]
عوامل ياد شده در ايجاد انگيزه و تقويت روحية مذهبي در دانش‌آموزان قطعاً مفيد و مؤثر واقع خواهد شد. امّا اين‌كه در خصوص نماز و نماز جماعت چگونه مي‌توان دانش‌آموزان را تشويق نمود، رعايت اصول زير را به شما پرسش‌گر محترم توصيه مي‌نمائيم.
1ـ اقامة نماز جماعت در مدارس با رعايت كامل نكات تربيتي در سنين مختلف و جلوگيري از خستگي، ملالت و دلزدگي دانش‌آموزان، انجام شود؛ لذا بايد سعي نمود از طولاني شدن نماز جماعت جداً خودداري شود. دعاها، ذكرها و تعقيبات نماز به‌صورت مختصر و در حدّ امكان با لحن جذّاب و در پارهاي موارد ترجمة فارسي آن‌ها خوانده شود. سخنراني بعد از نماز جماعت به‌صورت كوتاه و در خصوص مسايل تربيتي دانش‌آموزان ارايه شود.
2ـ خصوصيات ظاهري و اخلاقي امام جماعت نيز نقش مؤثر در تشويق دانش‌آموزان به نماز خواهد داشت.
3ـ احداث و زيباسازي نمازخانة مدارس و شاداب نمودن مكان نماز.[7]
4ـ فراهم آوردن امكانات و تهية مقدمات نماز (نظير دستشويي‌هاي تميز و بهداشتي، آب گرم براي وضو)[8]
5ـ برگزاري جشن تكليف براي دختران و پسران در مدارس.
6ـ برگزاري مسابقات نماز[9] نظير مسابقات اذان و اقامه، مسابقات مفاهيم نماز، آداب نماز، مسابقات مقاله‌نويسي پيرامون نماز و اهداف و آثار آن، مسابقات قرائت و تجويد نماز، و اهداي جوايز مناسب براي نفرات برتر.
7ـ حضور فعّال، عاشقانه و صميمي مدير، معلمان و مربيان در نماز مدارس.
8ـ استفاده از روش‌هاي تربيتي مناسب: روش‌هاي تربيتي كه مي‌توانند دانش‌آموزان را به شركت در نماز جماعت علاقه‌مند نمايد. استفاده به موقع و درست از تشويق و تنبيه است بسياري از معلمان و مربيان ممكن است به محض اين‌كه دانش‌آموز از شركت در نماز جماعت امتناع ورزيد، مبادرت به تنبيه وي به‌خصوص تنبيه بدني نمايند، در حالي‌كه مي‌تواند قبل از آن براي از بين بردن رفتارهاي نادرست شاگردان و علاقه‌مند نمودن آنان به نماز جماعت، روش‌هاي ديگري را كه مفيد تر و موثر تر است بگار گيرند.[10]
اميد است بكارگيري روش‌هاي ياد شده در تشويق و علاقمندي دانش‌آموزان به نماز جماعت، مفيد و موثر واقع شود.
منابع براي مطالعه بيشتر:
1ـ رحيم نوبهار، شيوه‌هاي گسترش فرهنگ نماز، قم: ستاد اقامة نماز، چاپ اوّل، 1380.
2ـ حسن توانايان فرد، بهره‌وري در آموزش‌هاي نماز.
3ـ سيّد احمد زرهاني، نگاهي به نقش‌هاي تربيتي خانه و مدرسه با انجمن اوليا و مربيان، 1375.
4ـ محسن قرائتي، يكصدو چهارده نكته دربارة نماز، ستاد اقامة نماز، 1374.
--------------------------------------
[1] ـ محمّد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 13، ص 114ـ 113.
[2] ـ احمد رضا حيدري، خلاصه مقالات تبليغ و تبليغات، سازمان تبليغات اسلامي، 1371، ص 78.
[3] ـ مجيد رشيدپور، آشنايي با تعلم و تربيت اسلامي، انجمن اوليا و مربيان، 1374.
[4] ـ سيّد احمد زرهاني، نگاهي به نقش‌هاي تربيتي‌خانه و مدرسه، انجمن اولياء و مربيان، 1375، فصل 5.
[5] ـ عبدالعظيم كريمي، روي‌كردهاي نمادين به تربيت ديني، قلياني، 1378، فصل 5.
[6] ـ خسرو باقري، نگاهي دوباره به تربيت اسلامي، انتشارات مدرسه، 1364.
[7] ـ سيّد احمد زرهاني، همان، ص 72.
[8] ـ سيّد احمد زرهاني، همان، ص 68.
[9] ـ محسن قرائتي، آموزش نماز براي نوجوانان.
[10] ـ سيّد احمد زرهاني، همان، 70.
( اندیشه قم )
در پاسخ به سوال شما لازم است مقدمةً به اين نكته اشاره كنم كه اگر از طرف والدين تعليمات لازم مذهبي راجع‌به خدا، پيامبر، دعا و نماز و ديگر برنامه‌هاي عبادي قبل از ورود دانش‌آموزان به مدرسه و سن بلوغ داده شود، علاقه آنان به نماز جماعت و ديگر برنامه‌هاي عبادي بيشتر خواهد بود. امام صادق ـ عليه السّلام ـ در مورد آموزش نماز به كودكان مي‌فرمايد: «وقتي كودك سه ساله شد به او امر كن 7 بار لا اله الا الله بگويد و وقتي كه به سن سه سال و هفت ماه و بيست روز برسد بايد به او ياد دهيد كه هفت بار «محمّد رسول الله» بگويد و در چهار سالگي هفت مرتبه «صلّي الله عليه و آله» را تكرار كند و در 5 سالگي اگر كودك راست و چپ خود را تشخيص داد او را در برابر قبله قرار داده و به او سجده نمودن را بياموزيد... و وقتي به 7 سالگي رسيد او را به نماز خواندن فرا خوانيد.[1] از اين روايت دو نكته تربيتي را در مورد آموزش نماز به كودكان، مي‌توان استفاده نمود: 1ـ تربيت ديني كودكان از همان سال‌هاي نخست زندگي بايد آغاز گردد. 2ـ آموزش نماز و تشويق كودكان به مسايل ديني بايد به‌صورت گام به‌گام[2] و بر اساس سن و اقتضاي ظرفيت وجودي آن‌ها صورت پذيرد.[3] علاقه‌مند نمودن دانش‌آموزان به نماز جماعت نيز بايد به‌صورت گام‌به‌گام و با رعايت اصول تربيتي خاص انجام شود. ابتدا بايد روحية مذهبي را در كودكان ايجاد كرد، در آن صورت با انگيزه و علاقه تمام به برنامه‌هاي عبادي از جمله نماز جماعت شركت خواهند نمود، بدون ايجاد انگيزه و روحية مذهبي هيچ عاملي كودكان را به نماز جماعت علاقه‌مند نخواهد كرد.
عوامل موثر در ايجاد روحية مذهبي در دانش‌آموزان
1ـ فراهم آوردن فضاي مذهبي مناسب در مدرسه و بهره‌وري كامل از فضاي فيزيكي مدرسه[4] تجهيزات آموزش و كمك آموزشي ـ برگذاري مراسم سازندة و نشاط انگيز عبادي ـ استفاده از كتب درسي و پيام‌هاي مذهبي آن، رعايت ضوابط اخلاقي و ديني از سوي معلمان و مديران در برخورد با دانش‌آموزان.
2ـ استفادة مطلوب از ساعات درس ديني و به‌كارگيري معلمان و دبيران باتجربه، خوش‌برخورد و صميمي و به كارگيري روش تدريس مناسب و جذّاب.[5]
3ـ تشكيل جلسات مذهبي خارج از مدرسه با شركت داوطلبانة دانش‌آموزان علاقمند و تنظيم برنامه‌هاي مذهبي مناسب (نظير آموزش‌هاي ديني، گردش‌هاي دسته‌جمعي، اجراي سرودهاي مذهبي، تئاترهاي سازنده، مطالعه قصه‌ها و داستان‌هاي ديني، مشاهدة فيلم‌هاي سودمند با مضامين مذهبي.[6]
عوامل ياد شده در ايجاد انگيزه و تقويت روحية مذهبي در دانش‌آموزان قطعاً مفيد و مؤثر واقع خواهد شد. امّا اين‌كه در خصوص نماز و نماز جماعت چگونه مي‌توان دانش‌آموزان را تشويق نمود، رعايت اصول زير را به شما پرسش‌گر محترم توصيه مي‌نمائيم.
1ـ اقامة نماز جماعت در مدارس با رعايت كامل نكات تربيتي در سنين مختلف و جلوگيري از خستگي، ملالت و دلزدگي دانش‌آموزان، انجام شود؛ لذا بايد سعي نمود از طولاني شدن نماز جماعت جداً خودداري شود. دعاها، ذكرها و تعقيبات نماز به‌صورت مختصر و در حدّ امكان با لحن جذّاب و در پارهاي موارد ترجمة فارسي آن‌ها خوانده شود. سخنراني بعد از نماز جماعت به‌صورت كوتاه و در خصوص مسايل تربيتي دانش‌آموزان ارايه شود.
2ـ خصوصيات ظاهري و اخلاقي امام جماعت نيز نقش مؤثر در تشويق دانش‌آموزان به نماز خواهد داشت.
3ـ احداث و زيباسازي نمازخانة مدارس و شاداب نمودن مكان نماز.[7]
4ـ فراهم آوردن امكانات و تهية مقدمات نماز (نظير دستشويي‌هاي تميز و بهداشتي، آب گرم براي وضو)[8]
5ـ برگزاري جشن تكليف براي دختران و پسران در مدارس.
6ـ برگزاري مسابقات نماز[9] نظير مسابقات اذان و اقامه، مسابقات مفاهيم نماز، آداب نماز، مسابقات مقاله‌نويسي پيرامون نماز و اهداف و آثار آن، مسابقات قرائت و تجويد نماز، و اهداي جوايز مناسب براي نفرات برتر.
7ـ حضور فعّال، عاشقانه و صميمي مدير، معلمان و مربيان در نماز مدارس.
8ـ استفاده از روش‌هاي تربيتي مناسب: روش‌هاي تربيتي كه مي‌توانند دانش‌آموزان را به شركت در نماز جماعت علاقه‌مند نمايد. استفاده به موقع و درست از تشويق و تنبيه است بسياري از معلمان و مربيان ممكن است به محض اين‌كه دانش‌آموز از شركت در نماز جماعت امتناع ورزيد، مبادرت به تنبيه وي به‌خصوص تنبيه بدني نمايند، در حالي‌كه مي‌تواند قبل از آن براي از بين بردن رفتارهاي نادرست شاگردان و علاقه‌مند نمودن آنان به نماز جماعت، روش‌هاي ديگري را كه مفيد تر و موثر تر است بگار گيرند.[10]
اميد است بكارگيري روش‌هاي ياد شده در تشويق و علاقمندي دانش‌آموزان به نماز جماعت، مفيد و موثر واقع شود.
منابع براي مطالعه بيشتر:
1ـ رحيم نوبهار، شيوه‌هاي گسترش فرهنگ نماز، قم: ستاد اقامة نماز، چاپ اوّل، 1380.
2ـ حسن توانايان فرد، بهره‌وري در آموزش‌هاي نماز.
3ـ سيّد احمد زرهاني، نگاهي به نقش‌هاي تربيتي خانه و مدرسه با انجمن اوليا و مربيان، 1375.
4ـ محسن قرائتي، يكصدو چهارده نكته دربارة نماز، ستاد اقامة نماز، 1374.
--------------------------------------
[1] ـ محمّد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 13، ص 114ـ 113.
[2] ـ احمد رضا حيدري، خلاصه مقالات تبليغ و تبليغات، سازمان تبليغات اسلامي، 1371، ص 78.
[3] ـ مجيد رشيدپور، آشنايي با تعلم و تربيت اسلامي، انجمن اوليا و مربيان، 1374.
[4] ـ سيّد احمد زرهاني، نگاهي به نقش‌هاي تربيتي‌خانه و مدرسه، انجمن اولياء و مربيان، 1375، فصل 5.
[5] ـ عبدالعظيم كريمي، روي‌كردهاي نمادين به تربيت ديني، قلياني، 1378، فصل 5.
[6] ـ خسرو باقري، نگاهي دوباره به تربيت اسلامي، انتشارات مدرسه، 1364.
[7] ـ سيّد احمد زرهاني، همان، ص 72.
[8] ـ سيّد احمد زرهاني، همان، ص 68.
[9] ـ محسن قرائتي، آموزش نماز براي نوجوانان.
[10] ـ سيّد احمد زرهاني، همان، 70.
( اندیشه قم )
