پرسش :
شبهه: مهدی منتظَر هنوز به دنیا نیامده، چون امام عسکری (ع) فرزند نداشته‌اند!
پاسخ :
شرح شبهه:
مهدی منتظر کسی نیست که شیعه می‌گوید چون او از اولاد امام حسن علیه السلام است نه از اولاد امام حسین علیه السلام، و هنوز هم به دنیا نیامده است به دلیل این که امام حسن عسکری علیه السلام تا پایان عمر به اعتراف همگان عقیم بوده اند.
پاسخ شبهه:
چون در این شبهه چند مسأله مطرح شده است، در آغاز باید هر کدام جداگانه طرح و آن گاه پاسخ به طور مستقل داده شود.
1. ادعا شده که حضرت مهدی علیه السلام از اولاد امام حسن علیه السلام است نه از نسل امام حسین علیه السلام!!
2. حضرت مهدی علیه السلام هنوز به دنیا نیامده است!!
3. حضرت امام حسن عسکری علیه السلام به اعتراف همگان تا پایان عمر عقیم بوده است!!
بی‌تردید هر کدام از این مسائل نیازمند تحقیق گسترده بوده و مبحث مبسوطی را می‌طلبد اما در این جا به طور خلاصه به مطالبی اشاره می‌شود.
الف) در مورد شبهه اول باید گفت: محدثین شیعه و سنّی، روایات متعددی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل کرده‌اند که حضرت مهدی علیه السلام از اولاد امام حسین علیه السلام است از جمله:
1. شیخ صدوق به روایت عبدالرحمان بن سَمره از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در یک حدیث طولانی که صفات امام علی علیه السلام و حسنین علیهما السلام را بیان داشته نقل کرده است که:
«حسن و حسین علیهما السلام دو امام و سید اهل بهشت هستند. و 9 امام از نسل حسین علیه السلام امام این امت است. که نهم آن قائم امت بوده و زمین را از قسط و عدل پر می‌کند...[1] هم چنین شیخ صدوق سی و هشت حدیث را با سندهای مختلف در این مورد بیان کرده است.
و باز شیخ صدوق از امام حسین علیه السلام پنج حدیث نقل نموده که آن حضرت فرموده اند، امام قائم از فرزندان من می‌باشد که از آن جمله می‌توان به روایتی اشاره کرد که عبدالرحمان بن حجاج از امام صادق علیه السلام و او از پدر بزرگوارشان امام باقر علیه السلام و وی از امام سجاد علیه السلام نقل کرده که امام حسین فرموده اند: نهم از فرزندان من، سنتی از حضرت یوسف و موسی بن عمران را به همراه دارد. او قائم اهلبیت ما است و او صاحب غیبت است.[2]
2. حافظ محمد گنجی شافعی (م 685) روایات متعدد به سندهای مختلف از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آورده است که از جمله، به روایت از حذیفه این گونه بیان می‌کند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «اگر از دنیا باقی نماند مگر یک روز، خداوند در آن روز مردی را بر می‌انگیزد که اسمش اسم من و خلقش خلق من است و مردم بین رکن و مقام با او بیعت کنند... جناب سلمان رحمت الله علیه برخواست و عرض کرد: یا رسول الله از نسل کدام یکی از فرزندان شماست؟» حضرت اشاره به امام حسین علیه السلام کردند و دست روی بازوی او گذاشتند و فرمودند: «از نسل این فرزندم می‌باشد.»[3]
3. ابراهیم بن محمد جوینی شافعی، به همین مضمون [4] روایتی را نقل کرده است.
4. علاء الدین متقی، هندی (م 977) با سندهای متعدد نیز به همین مضمون روایتی را نقل کرده است.[5]
5. علی بن محمد مالکی مشهور به ابن صباغ (م 652) این روایت را ذکر کرده است.[6]
بنابراین، از روایات فوق به دست می‌آید، که حضرت مهدی علیه السلام از نسل امام حسین علیه السلام است نه از امام حسن علیه السلام .
نکته:
شاید در روایات که آمده است پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرموده اند حضرت مهدی علیه السلام از نسل حسین علیه السلام است و یا در بعضی از روایات دیگر آمده که از نسل امام حسن علیه السلام است؛ اشاره به این است که چون مادر امام محمد باقر علیه السلام دختر امام حسن علیه السلام می‌باشد و از این طریق نسل حضرت مهدی علیه السلام به امام حسن علیه السلام نیز می‌رسد. بنابراین، هیچ گونه منافاتی ندارد که حضرت مهدی از طریق امام حسین علیه السلام از نسل فرزند پسری، و از امام حسن علیه السلام از نسل فرزند دختری باشد. (لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ف 2، ب 9، ح 1، مؤسسه السید المعصومه، قم، 1421 هـ).
ب) در قسمت دوم این شبهه گفته شده است: «امام مهدی علیه السلام هنوز به دنیا نیامده است». در جواب این سخن علمای اهل تحقیق اعم از شیعه و سنّی، مطالب فراوانی را بیان داشته‌اند که به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌گردد.
علما و محدثین امامیه، از جمله علامه مجلسی،[7] شیخ مفید،[8] شیخ صدوق[9] و... اتفاق بر آن دارند که حضرت مهدی علیه السلام در نیمه شعبان سال 255 در سامرا چشم به جهان گشودند. و از علمای اهل سنت افراد متعددی این مطلب را نقل کرده‌اند که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. ابن خلکان که از محققین و مورخین اهل سنت است می‌گوید: «ابوالقاسم محمد فرزند حسن عسکری فرزند علی الهادی فرزند محمد جواد، دوازدهمین امام شیعه است. لقب معروف او «حجت» است... او در نیمه شعبان سال 255 متولد شد. در هنگام درگذشت پدر، عمر او پنج سال بود. نام مادر او، «خمط» و برخی «نرجس» هم گفته‌اند.[10]
2. ابن مسعود مورخ معروف می‌گوید: ابومحمد حسن بن علی العسکری، در هنگام وفات 29 سال داشت او پدر مهدی منتظر است.[11]
3. عبدالوهاب شعرانی که از عرفای اهل سنت می‌باشد، آورده است: «مهدی از اولاد امام حسن عسکری علیه السلام است. او در نیمه ماه شعبان سال 255 متولد شد. او زنده است تا این که با عیسی بن مریم ملاقات کند.[12]
جهت مطالعه بیشتر به منابع ذیل مراجعه گردد:
1. محمد بن طلحه شافعی که می‌گوید: مهدی پسر امام حسن عسکری است. او زنده و موجود و از زمان غایب شدنش تاکنون باقی است.[13]
2. سبط ابن جوزی، در تذکرة الخواص.[14] 3. شبلنجی در نور الابصار.[15]
از آن چه بیان شد نتیجه می‌گیریم که همان گونه که اصل مسأله مهدویت در میان علمای اسلامی یک امر مسلم و قطعی است، تولد و حیات ایشان نیز یک امر مسلم می‌باشد. و بسیاری از محققان اتفاق نظر دارند که ایشان زنده اند و به مصلحت الهی ظهور می‌کنند.
ج) در قسمت سوم شبهه که گفته شده، امام حسن عسکری علیه السلام عقیم بوده است، ادعایی بیش نیست و روایات متعدد خلاف مدعای فوق را اثبات می‌کند که در ذیل به چند نمونه اشاره می‌شود:
1. شیخ صدوق به روایت احمد بن اسحاق نقل می‌کند که پس از حضور به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام وسوال از امام آینده... آن حضرت کودکی سه ساله را آوردند که چهره او مثل ماه می‌درخشید و فرمودند: اسم او اسم پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و کنیه او کنیه آن حضرت است. بعد از من امام است و جهان را پر از عدل می‌کند... .[16]
2. شیخ الاسلام جوینی (حموینی) در حدیث طولانی نقل می‌کند که:... خداوند در صلب امام حسن عسکری نطفة پاک و مبارک قرار داده است که امام تقی و نقی است و به عدل حکم می‌کند.[17]
3. ابن خلکان می‌گوید: امام مهدی از از اولاد امام حسن عسکری است.[18]
4. عبدالوهاب شعرانی می‌گوید، مهدی از اولاد امام حسن عسکری است[19]...و... .
در نتیجه: آن چه که از روایات متعدد به نقل از علمای فریقین بیان گردید، برخلافت مدعایی است که می‌گوید: حضرت مهدی از اولاد امام حسن علیه السلام و او تاکنون به دنیا نیامده است، و یا این که امام حسن عسکری عقیم بوده است.[20]
پی نوشتها:
[1] . ابی جعفر محمد بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، کمال الدین، اتمام النعمه، ج 2، باب 24، ص 282، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1363.
[2] . همان، ج 2، باب 30، ص 328.
[3] . محمد گنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، طبع مؤسسة اعلمی مطبوعات، بیروت، 1977 م.
[4] . شیخ الاسلام ابراهیم بن محمد جوینی شافعی، فواید السمطین، ج 2، باب 35، مؤسسه طبع و نشر، بیروت، طبع اول، 1978 م.
[5] . علاء‌الدین متقی هندی، کنز العمال، مؤسسه الرساله، بیروت، 1979.
[6] . علی بن محمد مالکی مشهور به ابن صباغ، فصول المهمه، منشورات اعلمی، تهران.
[7] . محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 13، فصل بشارت حضرت مهدی علیه السلام، مؤسسه الوفاء بیروت، 1983 م.
[8] . محمد بن نعمان (مفید)، الارشاد فی حجج الله العباد، ص 346، مؤسسه آل البیت، 1314 هـ .
[9] . ابوجعفر محمد ابن بابویه قمی (صدوق)، کمال الدین اتمام النعمه، ج 2، باب 42، ترجمه منصور پهلوان، نشر دارالحدیث قم، 1380.
[10] . شمس الدین احمد بن خلکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 316، دار صادر، بیروت، 1978.
[11] . ابی الحسن ابن مسعود، مروج الذهب، ج 4، ص 199، انتشارات دار الهجرت، قم، 1363 ش.
[12] . عبدالوهاب شعرانی، الیواقیت و الجواهر، چ مصر، 1307 ق؛ و ر.ک: محی الدین عربی، فتوحات مکیه، ج 3، باب 366، بیروت، مؤسسه اعلمی؛ و بشراوی، عبدالله، الاتحاف بحب الاشراف، ص 178، چ مصر، 1316 ق.
[13] . محمد بن طلحه شافعی، المطالب السئول فی مناقب آل الرسول، ص 88، مؤسسه ام القراء، بیروت، 1420.
[14] . سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص 88، مؤسسه اهل البیت، بیروت، 1981 م.
[15] . شیخ مؤمن شبلنجی شافعی، نور الابصار، ص 185، دار الفکر، بیروت، 1979 م.
[16] . ابوجعفر ابن بابویه قمی، کمال الدین تمام النمعة، ج 2، باب 38، ص 80، ترجمه منصور پهلوان، نشر دار الحدیث، قم، 1380.
[17] . شیخ الاسلام ابراهیم محمد جوینی شافعی، فرائد السمطین، ج 2، باب 35، مؤسسه طبع و نشر، بیروت، ط اول، 1978م.
[18] . شمس الدین احمد بن خلکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 316، دار صادر، بیروت، 1978.
[19] . عبدالوهاب شعرانی، الیواقیت و الجواهر، چاپ مصر، 1307 ق.
[20] . مراجعه شود به: «الامام المهدی عند اهل السنة» فقیه الایمانی،مهدی، تحقیق: مؤسسه اهل البیت، قم، 1418. که در این تحقیق، 67 کتاب از کتب اهل سنت را با تمام مشخصات ذکر کرده است که از حیات و تولد امام مهدی علیه السلام و این که او فرزند امام حسن عسکری علیه السلام می‌باشد سخن گفته‌اند.
شرح شبهه:
مهدی منتظر کسی نیست که شیعه می‌گوید چون او از اولاد امام حسن علیه السلام است نه از اولاد امام حسین علیه السلام، و هنوز هم به دنیا نیامده است به دلیل این که امام حسن عسکری علیه السلام تا پایان عمر به اعتراف همگان عقیم بوده اند.
پاسخ شبهه:
چون در این شبهه چند مسأله مطرح شده است، در آغاز باید هر کدام جداگانه طرح و آن گاه پاسخ به طور مستقل داده شود.
1. ادعا شده که حضرت مهدی علیه السلام از اولاد امام حسن علیه السلام است نه از نسل امام حسین علیه السلام!!
2. حضرت مهدی علیه السلام هنوز به دنیا نیامده است!!
3. حضرت امام حسن عسکری علیه السلام به اعتراف همگان تا پایان عمر عقیم بوده است!!
بی‌تردید هر کدام از این مسائل نیازمند تحقیق گسترده بوده و مبحث مبسوطی را می‌طلبد اما در این جا به طور خلاصه به مطالبی اشاره می‌شود.
الف) در مورد شبهه اول باید گفت: محدثین شیعه و سنّی، روایات متعددی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نقل کرده‌اند که حضرت مهدی علیه السلام از اولاد امام حسین علیه السلام است از جمله:
1. شیخ صدوق به روایت عبدالرحمان بن سَمره از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در یک حدیث طولانی که صفات امام علی علیه السلام و حسنین علیهما السلام را بیان داشته نقل کرده است که:
«حسن و حسین علیهما السلام دو امام و سید اهل بهشت هستند. و 9 امام از نسل حسین علیه السلام امام این امت است. که نهم آن قائم امت بوده و زمین را از قسط و عدل پر می‌کند...[1] هم چنین شیخ صدوق سی و هشت حدیث را با سندهای مختلف در این مورد بیان کرده است.
و باز شیخ صدوق از امام حسین علیه السلام پنج حدیث نقل نموده که آن حضرت فرموده اند، امام قائم از فرزندان من می‌باشد که از آن جمله می‌توان به روایتی اشاره کرد که عبدالرحمان بن حجاج از امام صادق علیه السلام و او از پدر بزرگوارشان امام باقر علیه السلام و وی از امام سجاد علیه السلام نقل کرده که امام حسین فرموده اند: نهم از فرزندان من، سنتی از حضرت یوسف و موسی بن عمران را به همراه دارد. او قائم اهلبیت ما است و او صاحب غیبت است.[2]
2. حافظ محمد گنجی شافعی (م 685) روایات متعدد به سندهای مختلف از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آورده است که از جمله، به روایت از حذیفه این گونه بیان می‌کند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «اگر از دنیا باقی نماند مگر یک روز، خداوند در آن روز مردی را بر می‌انگیزد که اسمش اسم من و خلقش خلق من است و مردم بین رکن و مقام با او بیعت کنند... جناب سلمان رحمت الله علیه برخواست و عرض کرد: یا رسول الله از نسل کدام یکی از فرزندان شماست؟» حضرت اشاره به امام حسین علیه السلام کردند و دست روی بازوی او گذاشتند و فرمودند: «از نسل این فرزندم می‌باشد.»[3]
3. ابراهیم بن محمد جوینی شافعی، به همین مضمون [4] روایتی را نقل کرده است.
4. علاء الدین متقی، هندی (م 977) با سندهای متعدد نیز به همین مضمون روایتی را نقل کرده است.[5]
5. علی بن محمد مالکی مشهور به ابن صباغ (م 652) این روایت را ذکر کرده است.[6]
بنابراین، از روایات فوق به دست می‌آید، که حضرت مهدی علیه السلام از نسل امام حسین علیه السلام است نه از امام حسن علیه السلام .
نکته:
شاید در روایات که آمده است پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرموده اند حضرت مهدی علیه السلام از نسل حسین علیه السلام است و یا در بعضی از روایات دیگر آمده که از نسل امام حسن علیه السلام است؛ اشاره به این است که چون مادر امام محمد باقر علیه السلام دختر امام حسن علیه السلام می‌باشد و از این طریق نسل حضرت مهدی علیه السلام به امام حسن علیه السلام نیز می‌رسد. بنابراین، هیچ گونه منافاتی ندارد که حضرت مهدی از طریق امام حسین علیه السلام از نسل فرزند پسری، و از امام حسن علیه السلام از نسل فرزند دختری باشد. (لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ف 2، ب 9، ح 1، مؤسسه السید المعصومه، قم، 1421 هـ).
ب) در قسمت دوم این شبهه گفته شده است: «امام مهدی علیه السلام هنوز به دنیا نیامده است». در جواب این سخن علمای اهل تحقیق اعم از شیعه و سنّی، مطالب فراوانی را بیان داشته‌اند که به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌گردد.
علما و محدثین امامیه، از جمله علامه مجلسی،[7] شیخ مفید،[8] شیخ صدوق[9] و... اتفاق بر آن دارند که حضرت مهدی علیه السلام در نیمه شعبان سال 255 در سامرا چشم به جهان گشودند. و از علمای اهل سنت افراد متعددی این مطلب را نقل کرده‌اند که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. ابن خلکان که از محققین و مورخین اهل سنت است می‌گوید: «ابوالقاسم محمد فرزند حسن عسکری فرزند علی الهادی فرزند محمد جواد، دوازدهمین امام شیعه است. لقب معروف او «حجت» است... او در نیمه شعبان سال 255 متولد شد. در هنگام درگذشت پدر، عمر او پنج سال بود. نام مادر او، «خمط» و برخی «نرجس» هم گفته‌اند.[10]
2. ابن مسعود مورخ معروف می‌گوید: ابومحمد حسن بن علی العسکری، در هنگام وفات 29 سال داشت او پدر مهدی منتظر است.[11]
3. عبدالوهاب شعرانی که از عرفای اهل سنت می‌باشد، آورده است: «مهدی از اولاد امام حسن عسکری علیه السلام است. او در نیمه ماه شعبان سال 255 متولد شد. او زنده است تا این که با عیسی بن مریم ملاقات کند.[12]
جهت مطالعه بیشتر به منابع ذیل مراجعه گردد:
1. محمد بن طلحه شافعی که می‌گوید: مهدی پسر امام حسن عسکری است. او زنده و موجود و از زمان غایب شدنش تاکنون باقی است.[13]
2. سبط ابن جوزی، در تذکرة الخواص.[14] 3. شبلنجی در نور الابصار.[15]
از آن چه بیان شد نتیجه می‌گیریم که همان گونه که اصل مسأله مهدویت در میان علمای اسلامی یک امر مسلم و قطعی است، تولد و حیات ایشان نیز یک امر مسلم می‌باشد. و بسیاری از محققان اتفاق نظر دارند که ایشان زنده اند و به مصلحت الهی ظهور می‌کنند.
ج) در قسمت سوم شبهه که گفته شده، امام حسن عسکری علیه السلام عقیم بوده است، ادعایی بیش نیست و روایات متعدد خلاف مدعای فوق را اثبات می‌کند که در ذیل به چند نمونه اشاره می‌شود:
1. شیخ صدوق به روایت احمد بن اسحاق نقل می‌کند که پس از حضور به خدمت امام حسن عسکری علیه السلام وسوال از امام آینده... آن حضرت کودکی سه ساله را آوردند که چهره او مثل ماه می‌درخشید و فرمودند: اسم او اسم پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و کنیه او کنیه آن حضرت است. بعد از من امام است و جهان را پر از عدل می‌کند... .[16]
2. شیخ الاسلام جوینی (حموینی) در حدیث طولانی نقل می‌کند که:... خداوند در صلب امام حسن عسکری نطفة پاک و مبارک قرار داده است که امام تقی و نقی است و به عدل حکم می‌کند.[17]
3. ابن خلکان می‌گوید: امام مهدی از از اولاد امام حسن عسکری است.[18]
4. عبدالوهاب شعرانی می‌گوید، مهدی از اولاد امام حسن عسکری است[19]...و... .
در نتیجه: آن چه که از روایات متعدد به نقل از علمای فریقین بیان گردید، برخلافت مدعایی است که می‌گوید: حضرت مهدی از اولاد امام حسن علیه السلام و او تاکنون به دنیا نیامده است، و یا این که امام حسن عسکری عقیم بوده است.[20]
پی نوشتها:
[1] . ابی جعفر محمد بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، کمال الدین، اتمام النعمه، ج 2، باب 24، ص 282، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1363.
[2] . همان، ج 2، باب 30، ص 328.
[3] . محمد گنجی شافعی، البیان فی اخبار صاحب الزمان، طبع مؤسسة اعلمی مطبوعات، بیروت، 1977 م.
[4] . شیخ الاسلام ابراهیم بن محمد جوینی شافعی، فواید السمطین، ج 2، باب 35، مؤسسه طبع و نشر، بیروت، طبع اول، 1978 م.
[5] . علاء‌الدین متقی هندی، کنز العمال، مؤسسه الرساله، بیروت، 1979.
[6] . علی بن محمد مالکی مشهور به ابن صباغ، فصول المهمه، منشورات اعلمی، تهران.
[7] . محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 13، فصل بشارت حضرت مهدی علیه السلام، مؤسسه الوفاء بیروت، 1983 م.
[8] . محمد بن نعمان (مفید)، الارشاد فی حجج الله العباد، ص 346، مؤسسه آل البیت، 1314 هـ .
[9] . ابوجعفر محمد ابن بابویه قمی (صدوق)، کمال الدین اتمام النعمه، ج 2، باب 42، ترجمه منصور پهلوان، نشر دارالحدیث قم، 1380.
[10] . شمس الدین احمد بن خلکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 316، دار صادر، بیروت، 1978.
[11] . ابی الحسن ابن مسعود، مروج الذهب، ج 4، ص 199، انتشارات دار الهجرت، قم، 1363 ش.
[12] . عبدالوهاب شعرانی، الیواقیت و الجواهر، چ مصر، 1307 ق؛ و ر.ک: محی الدین عربی، فتوحات مکیه، ج 3، باب 366، بیروت، مؤسسه اعلمی؛ و بشراوی، عبدالله، الاتحاف بحب الاشراف، ص 178، چ مصر، 1316 ق.
[13] . محمد بن طلحه شافعی، المطالب السئول فی مناقب آل الرسول، ص 88، مؤسسه ام القراء، بیروت، 1420.
[14] . سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص 88، مؤسسه اهل البیت، بیروت، 1981 م.
[15] . شیخ مؤمن شبلنجی شافعی، نور الابصار، ص 185، دار الفکر، بیروت، 1979 م.
[16] . ابوجعفر ابن بابویه قمی، کمال الدین تمام النمعة، ج 2، باب 38، ص 80، ترجمه منصور پهلوان، نشر دار الحدیث، قم، 1380.
[17] . شیخ الاسلام ابراهیم محمد جوینی شافعی، فرائد السمطین، ج 2، باب 35، مؤسسه طبع و نشر، بیروت، ط اول، 1978م.
[18] . شمس الدین احمد بن خلکان، وفیات الاعیان، ج 3، ص 316، دار صادر، بیروت، 1978.
[19] . عبدالوهاب شعرانی، الیواقیت و الجواهر، چاپ مصر، 1307 ق.
[20] . مراجعه شود به: «الامام المهدی عند اهل السنة» فقیه الایمانی،مهدی، تحقیق: مؤسسه اهل البیت، قم، 1418. که در این تحقیق، 67 کتاب از کتب اهل سنت را با تمام مشخصات ذکر کرده است که از حیات و تولد امام مهدی علیه السلام و این که او فرزند امام حسن عسکری علیه السلام می‌باشد سخن گفته‌اند.
