پرسش :
همسران حضرت علي ـ عليه السّلام ـ چند تا بودند و تعداد فرزندان آنها را مرقوم فرمائيد.
پاسخ :
در موضوع تعداد فرزندان حضرت امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ اقوال مختلفي نقل شده است.
با توجه به اختلاف قابل توجهي كه در بين مورخان و نسب شناسان موجود است و بعضي از آنان شمار فرزندان آن بزرگوار را تا پنجاه و سه (53) فرزند رسانده‌اند،[1] بحث را در دو بخش پي مي‌گيريم:
بخش اول: آن چه كه مشهور بين اصحاب است و تقريباً اكثريّت قريب به اتفاق آن را بيان كرده‌اند.
بخش دوم: بيان موارد اختلافي.
بخش اول: مشهور ميان مورخان تعداد فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را بيست و هشت (28) گفته‌اند، دوازده پسر و شانزده دختر، به ترتيب زير:
الف. حضرات امام حسن و امام حسين ـ عليهم السّلام ـ و محسن و زينب كبري و زينب صغري كه كنية او أم كلثوم مي‌باشد، مادر آنان حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ است.
ب. محمد حنفيّه، مادر وي خوله بنت جعفر بن قيس حنفيّه است.
ج. عمر و رقيه كه دوقلو به دنيا آمدند، مادرشان ام حبيب (ام حبيبة) بنت ربيعه است.
د. عباس و جعفر وعثمان و عبدالله، هر چهار برادر كربلا در ركاب حضرت سيد الشهداء ـ عليه السّلام ـ به شهادت رسيدند، مادرشان أمّ البين ـ سلام الله عليها ـ دختر خرام بن خالد كلابيّه است.
هـ . ابوبكر محمد اصغر و عبيدالله،[2] هر دو نفر در كربلا شهيد شدند، مادر آنان ليلي دختر مسعود نهشلي از تيرة تميم است.
و. يحيي مادر وي اسماء بنت عميس است.
ز. أم الحسن و رملة، مادرشان أم مسعود (أم سعيد) دختر عروة بن مسعود ثقفي است.
ح. نفيسه، زينت صغري و رقيه صغري و امّ هاني و أمّ الكرام و جمانة (أمّ جعفر) و اُمامة و امّ سلمه و خديجه و فاطمه از چند مادر.[3]
لازم به ياد آوري است كه شيخ مفيد(ره) در آغاز كلام خود، تعداد فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را بيست و هفت (27) فرزند ذكر كرده و وجود پسري به نام «محسن» سقط شده را به نظر گروهي از شيعيان نسبت مي‌دهد.[4]
نتيجه: از آمار ارايه شده روشن شد كه: فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ يقيناً دوازده پسر و شانزده دختر بوده‌اند.
بخش دوم: بيان موارد اختلاقي
برخي از مورخان فرزندان ديگري را از همسراني ديگر براي آن حضرت نوشته‌اند، از جمله:
1. محمد اوسط، مادر وي اُمامة دختر أبي العاص بن ربيع، كه مادرش دختر رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ است.[5]
2. دختري كه در سنين كودكي از دنيا رفت، مادرش محياة دختري امري القيس كلبي است.[6]
3. بنا به قولي اسماء بنت عميس از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ پسري به نام «عون» نيز به دنيا آورده است.[7]
4. تميمه و ميمونه را هم از دختران حضرت علي ـ عليه السّلام ـ به شمار آورده‌اند، مادران اين دو دختر أمّ ولد (كنيز) بوده‌اند.[8]
5. نسّابه عمري چهار پسر به نام‌هاي «عباس اصغر، عبدالرحمان عمر اصغر، عثمان اصغر و جعفر اصغر» و يك دختر به نام «امة الله» بدون بيان نام مادر براي حضرت علي ـ عليه السّلام ـ آورده است.[9]
اين اختلاف را با يكي از دو روش زير مي‌توان برطرف كرد:
الف. ممكن است بعضي از فرزندان آن حضرت به دو اسم مشهور و خوانده شده باشند.
ب. محتمل است مورخاني كه آمار كمتري براي شمار فرزندان آن امام گفته‌اند، برخي از فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را كه در دوران كودكي و حيات ظاهري آن حضرت از دنيا رفته‌اند، به حساب نياورده باشند.
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:
انا و علي ابوا هذه الامة؛ من و علي پدران اين امت هستيم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . العمري، النسابة، علي بن محمد بن علي، المجدي في انساب الطالبيين، متوفاي قرن 5، مكتبه آيت الله العظمي مرعشي نجفي، مطبعة سيد الشهداء، چ اول، 1409 هـ ، ص 11.
[2] . ابي أبي الحديد از «عبيدالله» به نام «عبدالله» ياد كرده است؛ ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغه، متوفاي 655 هـ، دار احياء التراث العربي، چ دوم، 1386 هـ، جزء 9، ص 242.
[3] .الشيخ المفيد، الارشاد، متوفاي 413 هـ ، المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد، چ اول، 1413 هـ، ج 1، صص 355 ـ 354؛ ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغه، متوفاي 655 هـ، دار احياء التراث العربي، بيروت، چ دوم، 1386 هـ، جزء 9، صص 242 ـ 243؛ طبري، ابوجعفر محمد بن جرير، تاريخ الطبري، متوفاي 310 هـ، دار المعارف، مصر، چ دوم، ج 5، صص 153 ـ 154.
[4] . الشيخ المفيد، همان، همان صفحه.
[5] . ابن شهر آشوب، همان، ص 305؛ طبري، همان، ص 154.
[6] . ابن شهر آشوب، همان، ص 305؛ طبري، همان، ص 154.
[7] . طبري، همان، ص154؛ ابن شهر آشوب، همان، ص 304.
[8] . ابن شهر آشوب، همان، ص 305؛ البغدادي، ابن خشاب، عبدالله بن نصر؛ تاريخ مواليد الائمه و وفاتهم (مجموعة نفيسه)، متوفاي 567 هـ، مكتبه آيت الله مرعشي نجفي، قم، 1406 هـ، ص 171.
[9] . العمري النّسابه، همان، ص 12.
در موضوع تعداد فرزندان حضرت امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ اقوال مختلفي نقل شده است.
با توجه به اختلاف قابل توجهي كه در بين مورخان و نسب شناسان موجود است و بعضي از آنان شمار فرزندان آن بزرگوار را تا پنجاه و سه (53) فرزند رسانده‌اند،[1] بحث را در دو بخش پي مي‌گيريم:
بخش اول: آن چه كه مشهور بين اصحاب است و تقريباً اكثريّت قريب به اتفاق آن را بيان كرده‌اند.
بخش دوم: بيان موارد اختلافي.
بخش اول: مشهور ميان مورخان تعداد فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را بيست و هشت (28) گفته‌اند، دوازده پسر و شانزده دختر، به ترتيب زير:
الف. حضرات امام حسن و امام حسين ـ عليهم السّلام ـ و محسن و زينب كبري و زينب صغري كه كنية او أم كلثوم مي‌باشد، مادر آنان حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ است.
ب. محمد حنفيّه، مادر وي خوله بنت جعفر بن قيس حنفيّه است.
ج. عمر و رقيه كه دوقلو به دنيا آمدند، مادرشان ام حبيب (ام حبيبة) بنت ربيعه است.
د. عباس و جعفر وعثمان و عبدالله، هر چهار برادر كربلا در ركاب حضرت سيد الشهداء ـ عليه السّلام ـ به شهادت رسيدند، مادرشان أمّ البين ـ سلام الله عليها ـ دختر خرام بن خالد كلابيّه است.
هـ . ابوبكر محمد اصغر و عبيدالله،[2] هر دو نفر در كربلا شهيد شدند، مادر آنان ليلي دختر مسعود نهشلي از تيرة تميم است.
و. يحيي مادر وي اسماء بنت عميس است.
ز. أم الحسن و رملة، مادرشان أم مسعود (أم سعيد) دختر عروة بن مسعود ثقفي است.
ح. نفيسه، زينت صغري و رقيه صغري و امّ هاني و أمّ الكرام و جمانة (أمّ جعفر) و اُمامة و امّ سلمه و خديجه و فاطمه از چند مادر.[3]
لازم به ياد آوري است كه شيخ مفيد(ره) در آغاز كلام خود، تعداد فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را بيست و هفت (27) فرزند ذكر كرده و وجود پسري به نام «محسن» سقط شده را به نظر گروهي از شيعيان نسبت مي‌دهد.[4]
نتيجه: از آمار ارايه شده روشن شد كه: فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ يقيناً دوازده پسر و شانزده دختر بوده‌اند.
بخش دوم: بيان موارد اختلاقي
برخي از مورخان فرزندان ديگري را از همسراني ديگر براي آن حضرت نوشته‌اند، از جمله:
1. محمد اوسط، مادر وي اُمامة دختر أبي العاص بن ربيع، كه مادرش دختر رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ است.[5]
2. دختري كه در سنين كودكي از دنيا رفت، مادرش محياة دختري امري القيس كلبي است.[6]
3. بنا به قولي اسماء بنت عميس از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ پسري به نام «عون» نيز به دنيا آورده است.[7]
4. تميمه و ميمونه را هم از دختران حضرت علي ـ عليه السّلام ـ به شمار آورده‌اند، مادران اين دو دختر أمّ ولد (كنيز) بوده‌اند.[8]
5. نسّابه عمري چهار پسر به نام‌هاي «عباس اصغر، عبدالرحمان عمر اصغر، عثمان اصغر و جعفر اصغر» و يك دختر به نام «امة الله» بدون بيان نام مادر براي حضرت علي ـ عليه السّلام ـ آورده است.[9]
اين اختلاف را با يكي از دو روش زير مي‌توان برطرف كرد:
الف. ممكن است بعضي از فرزندان آن حضرت به دو اسم مشهور و خوانده شده باشند.
ب. محتمل است مورخاني كه آمار كمتري براي شمار فرزندان آن امام گفته‌اند، برخي از فرزندان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ را كه در دوران كودكي و حيات ظاهري آن حضرت از دنيا رفته‌اند، به حساب نياورده باشند.
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:
انا و علي ابوا هذه الامة؛ من و علي پدران اين امت هستيم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . العمري، النسابة، علي بن محمد بن علي، المجدي في انساب الطالبيين، متوفاي قرن 5، مكتبه آيت الله العظمي مرعشي نجفي، مطبعة سيد الشهداء، چ اول، 1409 هـ ، ص 11.
[2] . ابي أبي الحديد از «عبيدالله» به نام «عبدالله» ياد كرده است؛ ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغه، متوفاي 655 هـ، دار احياء التراث العربي، چ دوم، 1386 هـ، جزء 9، ص 242.
[3] .الشيخ المفيد، الارشاد، متوفاي 413 هـ ، المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد، چ اول، 1413 هـ، ج 1، صص 355 ـ 354؛ ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغه، متوفاي 655 هـ، دار احياء التراث العربي، بيروت، چ دوم، 1386 هـ، جزء 9، صص 242 ـ 243؛ طبري، ابوجعفر محمد بن جرير، تاريخ الطبري، متوفاي 310 هـ، دار المعارف، مصر، چ دوم، ج 5، صص 153 ـ 154.
[4] . الشيخ المفيد، همان، همان صفحه.
[5] . ابن شهر آشوب، همان، ص 305؛ طبري، همان، ص 154.
[6] . ابن شهر آشوب، همان، ص 305؛ طبري، همان، ص 154.
[7] . طبري، همان، ص154؛ ابن شهر آشوب، همان، ص 304.
[8] . ابن شهر آشوب، همان، ص 305؛ البغدادي، ابن خشاب، عبدالله بن نصر؛ تاريخ مواليد الائمه و وفاتهم (مجموعة نفيسه)، متوفاي 567 هـ، مكتبه آيت الله مرعشي نجفي، قم، 1406 هـ، ص 171.
[9] . العمري النّسابه، همان، ص 12.
