پرسش :
زنان و فرزندان امام حسن ـ عليه السلام ـ چه كساني بودند؟
پاسخ :
بر اساس شرع مقدس اسلام و آيات قرآن كريم داشتن همسران متعدد براي مرد در صورتي كه قادر به رعايت عدالت و تأمين معاش و اداره خانواده و تربيت فرزندان باشد، مجاز شمرده شده است. چون بر اساس قانون الهي انسان در قبال تمام موهبت‌هاي الهي مسئول و داراي وظيفه سنگيني است. لذا هرچه به محدوده مسئوليت‌ها افزوده شود وظيفه‌اش سنگين خواهد بود، داشتن همسران متعدد نيز از جمله مسئوليت‌هايي است كه براي هركس مقدور نيست كه از عهده تمام حقوق همسران برآيد و آنچه درباره معصومين درباره تعداد همسران آنها وجود دارد داراي مصالح ديني يا سياسي يا اجتماعي مي‌باشد و چون آنها داراي مقام معنوي رفيع هستند در هيچ يك از ابعاد زندگي با افراد عادي قابل مقايسه نيستند، برخي از گفته‌ها نيز درباره ائمه ـ عليهم السلام ـ بدور از واقعيات موجود تاريخي و تحريف مي‌باشد.[1]
ذكر اين نكته نيز لازم است چون ائمه منسوب به پيامبر و داراي فضايل بي‌شماري بودند، از هر جهت در مرتبه عاليه انساني قرار داشتند. مردم نيز علاقه داشتند با ايجاد ارتباط سببي به آن حضرات نزديك شوند لذا بسياري از مردم معاصر آنها دوست داشتند دخترانشان را به تزويج اين بزرگواران درآورند، خصوصاً امام حسن و امام حسين ـ عليهما السلام ـ كه صحابه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ ، فضائل آن دو بزرگوار را از زبان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ شنيده بودند و به ديگران نقل مي‌كردند و مردم شيفته آنها بودند، اگر چه همين مردم شيفته، به اين دو امام معصوم بي‌وفايي كردند و ائمه ديگر نيز از اين قاعده خارج نيستند.
امام حسن ـ عليه السلام ـ بر خلاف آنچه كه در اخبار و احاديث ضعيف آمده است بيش از چند زن دائم و چند كنيز نداشت كه در دوره آن حضرت بسياري از مردم و اعيان زنان متعدد و كنيزان فراوان داشتند، در حالي كه هيچ يك از آنان از وجاهت و جايگاه امام برخوردار نبودند.
همسران امام:
1. ام بشير دختر ابومسعود انصاري، مادر زيد و ام الحسن و ام الحسين؛
2. خوله دختر منظور بن ريان، مادر حسن مثني؛
3. ام الحق دختر طلحة بن عبيدالله، مادر حسين اترم، طلحه، فاطمه؛
4. ام كلثوم دختر فضل بن عباس بن عبدالمطلب؛
5. كنيزي به نام نفيله، مادر عمرو، قاسم و عبدالله كه هرسه در كربلا در كنار امام حسين ـ عليه السلام ـ شهيد شدند؛[2]
6. زينب دختر يسبع بن عبدالله بجلي؛
7. زني از بني ثقيف؛
8. كنيزي به نام صافيه، مادر عبدالرحمن. عبدالرحمن با امام حسين ـ عليه السلام ـ از مدينه تا مكه همراه بود كه با لباس احرام در ابواء از دنيا رفت و نتوانست در كربلا حاضر شود.
9. جعده دختر اشعث بن قيس كندي كه قاتل امام حسن ـ عليه السلام ـ است.
شيخ مفيد عدد فرزندان امام ـ عليه السلام ـ را 15 تن نوشته است.[3]
زيد و خواهرانش ام الحسن و ام الحسين، از ام بشير دختر ابي مسعود خزرجي؛
حسن مثني كه چون همنام پدر بود به حسن مثني به معني حسن دوم معروف شده است، نام مادرش خوله دختر منظور از قبيله فزاريه؛
عمرو، قاسم و عبدالله كه از مادري كنيز متولد شده بودند؛
عبدالرحمن نيز از مادري كنيز متولد شد؛
حسين اترم و طلحه و فاطمه از ام الحق دختر طلحة بن عبيدالله قيمي؛
و دخترانش ام عبدالله و فاطمه و ام سلمه و رقيه نيز از مادران متعدد بودند كه بدين ترتيب آن حضرت 15 فرزند و 9 زن داشته است. بنابر اعتبار شيخ مفيد همين عدد درباره آن حضرت معتبر است كه مرحوم مجلسي و برخي ديگر از علماي شيعه اين عدد را نقل نموده‌اند.[4]
معرفي منابع، جهت مطالعه بيشتر:
1ـ مهبرة انساب العرب، ابن حزم اندلسي.
2ـ الارشاد، شيخ مفيد، ترجمه رسول محلاتي.
3ـ بحارالانوار (ج44)، علامه مجلسي.
4ـ حسن كسيت؟، فضل الله كمپاني.
چاپ دار الكتب الاسلاميه تهران.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مانند گفتار برخي نويسندگان اهل سنّت كه در بحار، ج44، ص173، نقل شده و آنچه در قوت القلوب آمده درباره تعداد زنان امام حسن به خاطر ضعف سند قابل اعتماد نيست.
[2] . شيخ مفيد، الارشاد، چ اول، قم: آل البيت، 1413، ج2،ص26.
[3] . شيخ مفيد، پيشين، ص20.
[4] . علامه مجلسي، محمد تقي، بحار، چاپ سوم، تهران: اسلاميه، 63، ج44، ص163 الي 173.
بر اساس شرع مقدس اسلام و آيات قرآن كريم داشتن همسران متعدد براي مرد در صورتي كه قادر به رعايت عدالت و تأمين معاش و اداره خانواده و تربيت فرزندان باشد، مجاز شمرده شده است. چون بر اساس قانون الهي انسان در قبال تمام موهبت‌هاي الهي مسئول و داراي وظيفه سنگيني است. لذا هرچه به محدوده مسئوليت‌ها افزوده شود وظيفه‌اش سنگين خواهد بود، داشتن همسران متعدد نيز از جمله مسئوليت‌هايي است كه براي هركس مقدور نيست كه از عهده تمام حقوق همسران برآيد و آنچه درباره معصومين درباره تعداد همسران آنها وجود دارد داراي مصالح ديني يا سياسي يا اجتماعي مي‌باشد و چون آنها داراي مقام معنوي رفيع هستند در هيچ يك از ابعاد زندگي با افراد عادي قابل مقايسه نيستند، برخي از گفته‌ها نيز درباره ائمه ـ عليهم السلام ـ بدور از واقعيات موجود تاريخي و تحريف مي‌باشد.[1]
ذكر اين نكته نيز لازم است چون ائمه منسوب به پيامبر و داراي فضايل بي‌شماري بودند، از هر جهت در مرتبه عاليه انساني قرار داشتند. مردم نيز علاقه داشتند با ايجاد ارتباط سببي به آن حضرات نزديك شوند لذا بسياري از مردم معاصر آنها دوست داشتند دخترانشان را به تزويج اين بزرگواران درآورند، خصوصاً امام حسن و امام حسين ـ عليهما السلام ـ كه صحابه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ ، فضائل آن دو بزرگوار را از زبان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ شنيده بودند و به ديگران نقل مي‌كردند و مردم شيفته آنها بودند، اگر چه همين مردم شيفته، به اين دو امام معصوم بي‌وفايي كردند و ائمه ديگر نيز از اين قاعده خارج نيستند.
امام حسن ـ عليه السلام ـ بر خلاف آنچه كه در اخبار و احاديث ضعيف آمده است بيش از چند زن دائم و چند كنيز نداشت كه در دوره آن حضرت بسياري از مردم و اعيان زنان متعدد و كنيزان فراوان داشتند، در حالي كه هيچ يك از آنان از وجاهت و جايگاه امام برخوردار نبودند.
همسران امام:
1. ام بشير دختر ابومسعود انصاري، مادر زيد و ام الحسن و ام الحسين؛
2. خوله دختر منظور بن ريان، مادر حسن مثني؛
3. ام الحق دختر طلحة بن عبيدالله، مادر حسين اترم، طلحه، فاطمه؛
4. ام كلثوم دختر فضل بن عباس بن عبدالمطلب؛
5. كنيزي به نام نفيله، مادر عمرو، قاسم و عبدالله كه هرسه در كربلا در كنار امام حسين ـ عليه السلام ـ شهيد شدند؛[2]
6. زينب دختر يسبع بن عبدالله بجلي؛
7. زني از بني ثقيف؛
8. كنيزي به نام صافيه، مادر عبدالرحمن. عبدالرحمن با امام حسين ـ عليه السلام ـ از مدينه تا مكه همراه بود كه با لباس احرام در ابواء از دنيا رفت و نتوانست در كربلا حاضر شود.
9. جعده دختر اشعث بن قيس كندي كه قاتل امام حسن ـ عليه السلام ـ است.
شيخ مفيد عدد فرزندان امام ـ عليه السلام ـ را 15 تن نوشته است.[3]
زيد و خواهرانش ام الحسن و ام الحسين، از ام بشير دختر ابي مسعود خزرجي؛
حسن مثني كه چون همنام پدر بود به حسن مثني به معني حسن دوم معروف شده است، نام مادرش خوله دختر منظور از قبيله فزاريه؛
عمرو، قاسم و عبدالله كه از مادري كنيز متولد شده بودند؛
عبدالرحمن نيز از مادري كنيز متولد شد؛
حسين اترم و طلحه و فاطمه از ام الحق دختر طلحة بن عبيدالله قيمي؛
و دخترانش ام عبدالله و فاطمه و ام سلمه و رقيه نيز از مادران متعدد بودند كه بدين ترتيب آن حضرت 15 فرزند و 9 زن داشته است. بنابر اعتبار شيخ مفيد همين عدد درباره آن حضرت معتبر است كه مرحوم مجلسي و برخي ديگر از علماي شيعه اين عدد را نقل نموده‌اند.[4]
معرفي منابع، جهت مطالعه بيشتر:
1ـ مهبرة انساب العرب، ابن حزم اندلسي.
2ـ الارشاد، شيخ مفيد، ترجمه رسول محلاتي.
3ـ بحارالانوار (ج44)، علامه مجلسي.
4ـ حسن كسيت؟، فضل الله كمپاني.
چاپ دار الكتب الاسلاميه تهران.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مانند گفتار برخي نويسندگان اهل سنّت كه در بحار، ج44، ص173، نقل شده و آنچه در قوت القلوب آمده درباره تعداد زنان امام حسن به خاطر ضعف سند قابل اعتماد نيست.
[2] . شيخ مفيد، الارشاد، چ اول، قم: آل البيت، 1413، ج2،ص26.
[3] . شيخ مفيد، پيشين، ص20.
[4] . علامه مجلسي، محمد تقي، بحار، چاپ سوم، تهران: اسلاميه، 63، ج44، ص163 الي 173.
