پرسش :
آيا اين مطلب صحت دارد كه 900 تن از شاگردان امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل حديث مي‌كردند و حديث مي‌گفتند امام صادق ـ عليه السّلام ـ چند شاگرد داشتند و هر كدام در چه زمينه‌اي كار مي‌كردند؟
پاسخ :
«مالك» پيشواي فرقة مالكي مي‌گفت: مدتي نزد جعفر بن محمد رفت و آمد مي‌كردم، او را همواره در يكي از سه حالت ديدم: يا نماز مي‌خواند يا روزه بود و يا قرآن تلاوت مي‌كرد، و هرگز او را نديدم كه بدون وضو حديث نقل كند. در علم و عبادت و پرهيزگاري، برتر از جعفر بن محمد، هيچ چشمي نديده و هيچ گوشي نشنيده و به قلب هيچ بشري خطور نكرده است.[1]
«ابوحنيفه، پيشواي مشهور فرقة حنفي مي‌گفت: من دانشمند‌تر از جعفر بن محمد نديده‌ام.[2]
وسعت دانشگاه امام صادق ـ عليه السّلام ـ: «حسن بن علي بن زياد و شاء» كه از شاگردان امام رضا(ع) و از محدثان بزرگ بوده (و طبعاً سال‌ها پس از امام صادق(ع) زندگي مي‌كرده)، مي‌گفت: در مسجد كوفه نهصد نفر استاد حديث مشاهده كردم كه همگي از جعفر بن محمد(ع) حديث نقل مي‌كردند.[3]
تعداد شاگردان امام صادق(ع):
امام صادق(ع) با توجه به فرصت مناسب سياسي كه به وجود آمده بود، و با ملاحظة نياز شديد جامعه و آمادگي زمينة اجتماعي، دنبالة نهضت علمي و فرهنگي پدرش امام باقر(ع) را گرفت و حوزة وسيع علمي و دانشگاه بزرگي به وجود آورد و شاگردان بزرگ و برجسته‌اي همچون: هشام بن حكم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، مفضّل بن عمر، جابربن حيّان و... تربيت كرد كه تعداد آنها را بالغ بر چهار هزار نفر نوشته‌اند.[4]
تخصص شاگردان امام صادق(ع):
هر چند وسعت علوم امام جعفر صادق قابل شمارش نيست چنانچه شيخ مفيد مي‌نويسد: به قدري علوم از آن حضرت نقل شده كه زبانزد مردم گشته و آوازة آن همه جا پخش شده است و از هيچ يك از افراد خاندان او، به اندازة او علم و دانش نقل نشده است.[5] اما امام صادق(ع) بنابر نياز زمان خويش و توسعه علوم ديني و دفع شبهات از حوزه دين هر كدام از شاگردان خود را در يكي از رشته‌هايي چون: علم قرائت قرآن، علم تفسير، علم حديث، علم فقه، علم كلام، علم طب، علوم طبيعي، فلسفه، نجوم، رياضيات، علم اصول فقه، ادبيات و.. تربيت كرد و هنگام مراجعه بعضي از دانشمندان فرق، مذاهب و اديان ديگر جهت مناظره و پرسش و پاسخ به يكي از شاگردان خود ارجاع مي‌دادند. مثلاً هشام بن حكم در علم كلام، جابربن حّيان در كيميا، زراره بن اعين و محمد بن مسلم در فقه مشهورند. همچنين هشام بن سالم، حمران بن اعين، مومن الطاق و... را هم مي توان نام برد كه به ترتيب متخصص در علم توحيد، كلام و مناظره و... بودند.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حيدر اسد، الإمام الصادق والمذاهب الاربعه، بيروت، دارالكتاب العربي، چاپ 2، 1390 هـ . ق، ج 4، ص 335.
[2] . ذهبي، شمس الدين محمد، تذكره الحفاظ، بيروت، دار احياء التراث العربي، ج1، ص 166.
[3] . نجاشي، فهرست مصنفي الشيعه، تحقيق: سيد موسي شبيري زنجاني، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، ص 40 - 39.
[4] . مفيد، الإرشاد، قم، مكتبه بصيرتي، ص 271؛ حيدر، اسد، همان كتاب، ج1، ص 69.
[5] . مفيد، همان كتاب، ص270.
[6] برنجكار، رضا، فرق و مذاهب اسلامي، موسسه فرهنگي طه، قم، 1381، ص73-74.
«مالك» پيشواي فرقة مالكي مي‌گفت: مدتي نزد جعفر بن محمد رفت و آمد مي‌كردم، او را همواره در يكي از سه حالت ديدم: يا نماز مي‌خواند يا روزه بود و يا قرآن تلاوت مي‌كرد، و هرگز او را نديدم كه بدون وضو حديث نقل كند. در علم و عبادت و پرهيزگاري، برتر از جعفر بن محمد، هيچ چشمي نديده و هيچ گوشي نشنيده و به قلب هيچ بشري خطور نكرده است.[1]
«ابوحنيفه، پيشواي مشهور فرقة حنفي مي‌گفت: من دانشمند‌تر از جعفر بن محمد نديده‌ام.[2]
وسعت دانشگاه امام صادق ـ عليه السّلام ـ: «حسن بن علي بن زياد و شاء» كه از شاگردان امام رضا(ع) و از محدثان بزرگ بوده (و طبعاً سال‌ها پس از امام صادق(ع) زندگي مي‌كرده)، مي‌گفت: در مسجد كوفه نهصد نفر استاد حديث مشاهده كردم كه همگي از جعفر بن محمد(ع) حديث نقل مي‌كردند.[3]
تعداد شاگردان امام صادق(ع):
امام صادق(ع) با توجه به فرصت مناسب سياسي كه به وجود آمده بود، و با ملاحظة نياز شديد جامعه و آمادگي زمينة اجتماعي، دنبالة نهضت علمي و فرهنگي پدرش امام باقر(ع) را گرفت و حوزة وسيع علمي و دانشگاه بزرگي به وجود آورد و شاگردان بزرگ و برجسته‌اي همچون: هشام بن حكم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، مفضّل بن عمر، جابربن حيّان و... تربيت كرد كه تعداد آنها را بالغ بر چهار هزار نفر نوشته‌اند.[4]
تخصص شاگردان امام صادق(ع):
هر چند وسعت علوم امام جعفر صادق قابل شمارش نيست چنانچه شيخ مفيد مي‌نويسد: به قدري علوم از آن حضرت نقل شده كه زبانزد مردم گشته و آوازة آن همه جا پخش شده است و از هيچ يك از افراد خاندان او، به اندازة او علم و دانش نقل نشده است.[5] اما امام صادق(ع) بنابر نياز زمان خويش و توسعه علوم ديني و دفع شبهات از حوزه دين هر كدام از شاگردان خود را در يكي از رشته‌هايي چون: علم قرائت قرآن، علم تفسير، علم حديث، علم فقه، علم كلام، علم طب، علوم طبيعي، فلسفه، نجوم، رياضيات، علم اصول فقه، ادبيات و.. تربيت كرد و هنگام مراجعه بعضي از دانشمندان فرق، مذاهب و اديان ديگر جهت مناظره و پرسش و پاسخ به يكي از شاگردان خود ارجاع مي‌دادند. مثلاً هشام بن حكم در علم كلام، جابربن حّيان در كيميا، زراره بن اعين و محمد بن مسلم در فقه مشهورند. همچنين هشام بن سالم، حمران بن اعين، مومن الطاق و... را هم مي توان نام برد كه به ترتيب متخصص در علم توحيد، كلام و مناظره و... بودند.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حيدر اسد، الإمام الصادق والمذاهب الاربعه، بيروت، دارالكتاب العربي، چاپ 2، 1390 هـ . ق، ج 4، ص 335.
[2] . ذهبي، شمس الدين محمد، تذكره الحفاظ، بيروت، دار احياء التراث العربي، ج1، ص 166.
[3] . نجاشي، فهرست مصنفي الشيعه، تحقيق: سيد موسي شبيري زنجاني، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، ص 40 - 39.
[4] . مفيد، الإرشاد، قم، مكتبه بصيرتي، ص 271؛ حيدر، اسد، همان كتاب، ج1، ص 69.
[5] . مفيد، همان كتاب، ص270.
[6] برنجكار، رضا، فرق و مذاهب اسلامي، موسسه فرهنگي طه، قم، 1381، ص73-74.
