پرسش :
با توجه به اين كه حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ بيشتر عمرشان را در زندان به سر برده‌اند چگونه است كه تعداد فرزندان ايشان زياد است؟
پاسخ :
پيشواي هفتم شيعيان، حضرت امام «موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ » در ماه صفر سال 128 هـ ق در «ابواء» كه منزلي است ميان مكّه و مدينه متولد شد.[1] طبق قول مشهور آن حضرت داراي 37 فرزند پسر و دختر بوده.[2] شيخ مفيد ـ رحمة الله عليه ـ در الارشاد، نام فرزندان آن حضرت را اين گونه ذكر كرده است:
1. علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ ، 2. ابراهيم، 3. عباس، 4. قاسم كه مادرهاي ايشان ام ولد(كنيز) بودند. 5. اسماعيل، 6. جعفر، 7. هارون، 8. حسن كه مادرهاي ايشان امّ ولد بودند. 9. احمد، 10. محمد، 11. حمزه كه اينان نيز مادرشان ام ولد بود. 12. عبدالله، 13. سجاد، 14. عبيدالله 15. زيد، 16. حسن، 17. فضل، 18. حسين، 19. سليمان كه اينان هر كدام يا هر چند تن از يك زن ام ولد بوده‌اند. 20. فاطمه كبري، 21. فاطمه صغري، 22. رقيه، 23. حليمه، 24. ام ابيها، 25. رقيه صغري، 26. ام جعفر، 27. لبابه، 28. زينب، 29. خديجه، 30. عليه، 31. آمنه، 32. حسنه، 33. بريهه، 34. عايشه، 35. ام سلمه، 36. ميمونه، 37. ام كلثوم مادرهاي اينان نيز ام ولد بوده‌اند.[3]
شهادت اين امام بزرگوار در 25 رجب سال 183 در زنداني واقع در بغداد صورت گرفته است.[4] بنابراين شهادت آن حضرت در سنين جواني اتفاق نيفتاده، آن حضرت هنگام شهادت 55 سال از عمر شريفشان مي‌گذشت. علاوه بر اين به اين نكته نيز بايد توجّه داشت كه مدت زنداني بودن آن حضرت بيشتر از 5 يا 6 سال نبوده است. بيشتر دورة زندگي آن حضرت مصادف با حكومت عباسيان بوده است. آن حضرت با چند تن از خلفاي عباسي همزمان بود و بيشتر مدت زنداني شدن آن حضرت در دورة هارون الرشيد عباسي صورت گرفته است. آن حضرت حدود 9 سال با منصور عباسي همزمان بود. منصور به ظاهر متعرض آن حضرت نشد.[5] در دورة مهدي عباسي آن حضرت مدت كوتاهي در زندان به سر برد. مهدي عباسي در آغاز خلافت متعرض امام هفتم نمي‌شد، ولي فعاليت‌هاي آن حضرت را كنترل مي‌كرد... او كه در اثر محبوبيت عميق پيشواي هفتم در جامعه اسلامي، حكومت خود را در خطر مي‌ديد، دستور بازداشت امام را صادر كرد... پيشواي هفتم مدّت كوتاهي در زندان بغداد بود، ولي طولي نكشيد كه مهدي روي پاره‌اي از ملاحظات سياسي امام را آزاد ساخت.[6] در دورة هادي عباسي هم آن حضرت آزاد بود، هر چند حكومت او بيش از يك سال طول نكشيد.
بيشترين مدت زنداني شدن امام هفتم ـ عليه السّلام ـ در دروة هارون بوده است. در سال 179 هـ هارون براي استحكام خلافت خود به منظور دستگير كردن امام موسي ـ عليه السّلام ـ اراده حج كرد... هارون، فضل بن ربيع را فرستاد و آن حضرت را در اثناي نماز گرفته و دستگير كردند و سپس حضرت را به بصره برده و زنداني كردند.[7] با توجّه به اينكه شهادت آن حضرت در سال 183 هـ ق اتّفاق افتاده است، بنابراين مدّت حبس آن حضرت در دروة هارون بيش از چهار سال نبوده است.
زاهدي گلپايگاني مي‌نويسد:«امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان گرفتار بود، از اين مدّت يك سال آن را در بصره و در زندان عيسي بن جعفر به سر برد و بقيه مدت را گاه در حبس فضل بن يحيي برمكي و گاه در حبس فضل بن ربيع گذرانيد و در سال آخر در حبس سندي بن شاهك قرار گرفت.»[8]
در كتاب منتخب التواريخ از كتاب رجال كبير چند روايت نقل مي‌كند كه آنها صراحت دارند در اينكه حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان بوده است.[9]
اين نكته نيز نبايد از نظر غافل بماند كه همة فرزندان آن حضرت از يك همسر نبوده، بلكه همان‌طور كه در الارشاد شيخ مفيد آمده است:«فرزندان آن حضرت هر كدام يا هر چند تن از يك زن ام ولد (كنيز) بوده‌اند.»[10]
نتيجه‌گيري: حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ در دوران خلفاي عباسي مدّت چهار يا پنج سال در زندان به سر برده‌اند و بقيه اين مدت را در شهر مدينه در كنار خانواده خويش بوده‌اند. و با توجّه به اينكه فرزندان آن حضرت هر چند نفر آنها از يك مادر متولد شده‌اند و همچنين با توجه به عمر شريف آن حضرت كه 55 سال بوده است، لذا استبعادي وجود ندارد كه فرزندان آن حضرت زياد باشد و اين امر كاملاً عادي است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. منتهي الآمال، شيخ عباس قمي، جلد 2.
2. تاريخ چهارده معصوم، (جلاء العيون) علامه مجلسي.
3. ارشاد، شيخ مفيد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مجلسي، محمد باقر، جلاء العيون، قم، نشر سرور، 1382 ش، چاپ نهم، ص 891.
[2] . مفيد، ارشاد، ترجمة سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، چاپ 2، ج2، ص 236.
[3] . همان، ص 236.
[4] . ابن شهر آشوب، مناقب، نجف، مطبعه الحيدريه، سال 1376، ج4، ص 349.
[5] . مجلسي، پيشين، 896.
[6] . مجلسي، بحارالانوار، ج48.
[7] . مجلسي، جلاء العيون، پيشين 899.
[8] . زاهدي گلپايگاني، زندگاني چهارده معصوم، مشهد، كتابفروشي جعفري، چاپ دوم، 1360، ص 201.
[9] . نجفي، محمد جواد، ستارگان درخشان، تهران ، كتابفروشي اسلاميه، ج9، ص 58.
[10] . مفيد، پيشين، 236.
پيشواي هفتم شيعيان، حضرت امام «موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ » در ماه صفر سال 128 هـ ق در «ابواء» كه منزلي است ميان مكّه و مدينه متولد شد.[1] طبق قول مشهور آن حضرت داراي 37 فرزند پسر و دختر بوده.[2] شيخ مفيد ـ رحمة الله عليه ـ در الارشاد، نام فرزندان آن حضرت را اين گونه ذكر كرده است:
1. علي بن موسي الرضا ـ عليه السّلام ـ ، 2. ابراهيم، 3. عباس، 4. قاسم كه مادرهاي ايشان ام ولد(كنيز) بودند. 5. اسماعيل، 6. جعفر، 7. هارون، 8. حسن كه مادرهاي ايشان امّ ولد بودند. 9. احمد، 10. محمد، 11. حمزه كه اينان نيز مادرشان ام ولد بود. 12. عبدالله، 13. سجاد، 14. عبيدالله 15. زيد، 16. حسن، 17. فضل، 18. حسين، 19. سليمان كه اينان هر كدام يا هر چند تن از يك زن ام ولد بوده‌اند. 20. فاطمه كبري، 21. فاطمه صغري، 22. رقيه، 23. حليمه، 24. ام ابيها، 25. رقيه صغري، 26. ام جعفر، 27. لبابه، 28. زينب، 29. خديجه، 30. عليه، 31. آمنه، 32. حسنه، 33. بريهه، 34. عايشه، 35. ام سلمه، 36. ميمونه، 37. ام كلثوم مادرهاي اينان نيز ام ولد بوده‌اند.[3]
شهادت اين امام بزرگوار در 25 رجب سال 183 در زنداني واقع در بغداد صورت گرفته است.[4] بنابراين شهادت آن حضرت در سنين جواني اتفاق نيفتاده، آن حضرت هنگام شهادت 55 سال از عمر شريفشان مي‌گذشت. علاوه بر اين به اين نكته نيز بايد توجّه داشت كه مدت زنداني بودن آن حضرت بيشتر از 5 يا 6 سال نبوده است. بيشتر دورة زندگي آن حضرت مصادف با حكومت عباسيان بوده است. آن حضرت با چند تن از خلفاي عباسي همزمان بود و بيشتر مدت زنداني شدن آن حضرت در دورة هارون الرشيد عباسي صورت گرفته است. آن حضرت حدود 9 سال با منصور عباسي همزمان بود. منصور به ظاهر متعرض آن حضرت نشد.[5] در دورة مهدي عباسي آن حضرت مدت كوتاهي در زندان به سر برد. مهدي عباسي در آغاز خلافت متعرض امام هفتم نمي‌شد، ولي فعاليت‌هاي آن حضرت را كنترل مي‌كرد... او كه در اثر محبوبيت عميق پيشواي هفتم در جامعه اسلامي، حكومت خود را در خطر مي‌ديد، دستور بازداشت امام را صادر كرد... پيشواي هفتم مدّت كوتاهي در زندان بغداد بود، ولي طولي نكشيد كه مهدي روي پاره‌اي از ملاحظات سياسي امام را آزاد ساخت.[6] در دورة هادي عباسي هم آن حضرت آزاد بود، هر چند حكومت او بيش از يك سال طول نكشيد.
بيشترين مدت زنداني شدن امام هفتم ـ عليه السّلام ـ در دروة هارون بوده است. در سال 179 هـ هارون براي استحكام خلافت خود به منظور دستگير كردن امام موسي ـ عليه السّلام ـ اراده حج كرد... هارون، فضل بن ربيع را فرستاد و آن حضرت را در اثناي نماز گرفته و دستگير كردند و سپس حضرت را به بصره برده و زنداني كردند.[7] با توجّه به اينكه شهادت آن حضرت در سال 183 هـ ق اتّفاق افتاده است، بنابراين مدّت حبس آن حضرت در دروة هارون بيش از چهار سال نبوده است.
زاهدي گلپايگاني مي‌نويسد:«امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان گرفتار بود، از اين مدّت يك سال آن را در بصره و در زندان عيسي بن جعفر به سر برد و بقيه مدت را گاه در حبس فضل بن يحيي برمكي و گاه در حبس فضل بن ربيع گذرانيد و در سال آخر در حبس سندي بن شاهك قرار گرفت.»[8]
در كتاب منتخب التواريخ از كتاب رجال كبير چند روايت نقل مي‌كند كه آنها صراحت دارند در اينكه حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ مدّت چهار سال در زندان بوده است.[9]
اين نكته نيز نبايد از نظر غافل بماند كه همة فرزندان آن حضرت از يك همسر نبوده، بلكه همان‌طور كه در الارشاد شيخ مفيد آمده است:«فرزندان آن حضرت هر كدام يا هر چند تن از يك زن ام ولد (كنيز) بوده‌اند.»[10]
نتيجه‌گيري: حضرت موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ در دوران خلفاي عباسي مدّت چهار يا پنج سال در زندان به سر برده‌اند و بقيه اين مدت را در شهر مدينه در كنار خانواده خويش بوده‌اند. و با توجّه به اينكه فرزندان آن حضرت هر چند نفر آنها از يك مادر متولد شده‌اند و همچنين با توجه به عمر شريف آن حضرت كه 55 سال بوده است، لذا استبعادي وجود ندارد كه فرزندان آن حضرت زياد باشد و اين امر كاملاً عادي است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. منتهي الآمال، شيخ عباس قمي، جلد 2.
2. تاريخ چهارده معصوم، (جلاء العيون) علامه مجلسي.
3. ارشاد، شيخ مفيد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مجلسي، محمد باقر، جلاء العيون، قم، نشر سرور، 1382 ش، چاپ نهم، ص 891.
[2] . مفيد، ارشاد، ترجمة سيد هاشم رسولي محلاتي، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، چاپ 2، ج2، ص 236.
[3] . همان، ص 236.
[4] . ابن شهر آشوب، مناقب، نجف، مطبعه الحيدريه، سال 1376، ج4، ص 349.
[5] . مجلسي، پيشين، 896.
[6] . مجلسي، بحارالانوار، ج48.
[7] . مجلسي، جلاء العيون، پيشين 899.
[8] . زاهدي گلپايگاني، زندگاني چهارده معصوم، مشهد، كتابفروشي جعفري، چاپ دوم، 1360، ص 201.
[9] . نجفي، محمد جواد، ستارگان درخشان، تهران ، كتابفروشي اسلاميه، ج9، ص 58.
[10] . مفيد، پيشين، 236.
