پرسش :
در رابطه با كيفيت طوفان نوح و چگونگي كشتي آن حضرت و مسافرين آن توضيح فرماييد؟
پاسخ :
نوح چون شمشير در خواهيد ازو
موج طوفان گشت ازو شمشير خو.[1]
1. جوشش و بارش: در اين كه گستره‌ي طوفان زمان حضرت نوح ـ عليه السلام ـ جهاني بوده است، يا منطقه‌اي، اختلاف نظر است. هر كدام از اين دو نظريه كه مورد نظر باشد، شبهه و يا مشكل علمي ايجاد نمي‌كند، چون اولا مقياس جمعيت جهان در آن زمان بسيار محدود بوده است، و طوفان زمان حضرت نوح ـ عليه السلام ـ تمام جمعيت محدود جهان، خانه‌هاي مسكوني، ارتفاعات و پناهگاه‌هاشان را فرا گرفته است. به اضافه اين كه اين جوشش و بارش كه تبديل به طوفان سهمگين گشته است، و سراسر جهان را فرا گرفته است، يكي از معجزات الهي بوده است كه به عذاب عمومي تبديل گشته است.[2]
آيا خداوند جهان آفرين و آب آفرين، قادر نيست هم از طريق جوشش زمين و هم از طريق بارش آسماني، سراسر جهان طبيعت را معجزه آسا غرق در آب نمايد؟! قرآن شريف مي‌فرمايد:
«آنگاه درهاي آسمان را به آبي سيل آسا گشوديم، و از زمين چشمه‌هايي برشكافتيم، سپس آب(بسيار) براي كاري كه مقدر بود، به هم برآمد.»[3]
مفسرين گفته‌اند: جايگاه اصلي جوشش آب از تنور بوده است، كه تنور مزبور در خانه‌ي حضرت نوح ـ عليه السلام ـ يا در خانه‌ي زن مؤمنه‌اي در جايي كه اكنون مسجد كوفه است، قرار داشت، كه براي پختن نان از آن استفاده مي‌كردند. آسمان نيز همانند دهانه‌ي مشك شروع به باريدن نمود.... .[4]
قرآن شريف در اين راستا مي‌فرمايد:
تا به آنجا كه فرمان ما در رسيد و آب از تنور فوران كرد. آنگاه گفتيم كه در آن كشتي از هر جانوري يك جفت سوار كن، و نيز خانواده‌ات را مگر كسي كه حكم ما در باره‌ي او مقرر شده است....»[5]
به هر تقدير خداوند هم سبب ساز است و هم سبب سوز، تنور آتش را محل فوران آب قرار مي‌دهد چنان كه آتش را بر ابراهيم ـ عليه السلام ـ گلستان مي‌كند و آب كه مايه‌ي حيات است، سبب هلاكت و انقراض يك نسل مي‌شود.[6]
از گِر آن احمقان طوفان نوح
كرد ويران عالمي را در فضوح[7]
بنابراين، نابودي اعجاز آميز بعثت ستيزان از هر طريقي كه باشد، هيچ بعدي ندارد و از اين قبيل موارد، در سرنوشت اقوام ديگر پيامبران نيز فراوان بوده است. قرآن شريف مي‌فرمايد:
« شعيب گفت: و اي قوم من، شما را ستيزه جويي با من به آنجا نكشاند كه همانند آن چه بر سر قوم نوح يا قوم هود يا قوم صالح آمد، بر سر شما هم بيايد، و قوم لوط از شما دور نيست».[8]
طوفان نوح و كشتي و اين داستان به هم پيوسته فراتر از علم جغرافيا است، كه امروزه در بحث‌هاي علمي مطرح است. باضافه اين كه خود داستان طوفان و كشتي حضرت نوح و يا ساير معجزات الهي دور از برهان نيست. كار خارق‌العاده‌اي است كه با سرعت انجام مي‌گيرد و دلايل آن نيز خفيه است و براي افراد معمولي روشن نيست.
2. گستره كشتي و گونه‌هاي جانداران: در مورد طول و عرض، ارتفاع و كيفيت كشتي اختلاف نظر است،
1. برخي گفته‌اند: طول آن 1200 ذراع و عرض آن 800 ذراع و ارتفاع آن 80 ذراع بوده است. بر طبق اين قول روايتي هم از امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز رسيده است.
2. بعضي گفته‌اند: طول آن 700 ذراع و عرض آن 300 ذراع و ارتفاع آن 80 ذراع بوده است.
3. قول ديگر: طول آن را 300 ذراع و عرض آن را 80 ذراع و ارتفاع آن را 30 ذراع گفته‌اند.
4. از ابن عباس نقل شده است؛ كه كشتي مزبور داراي سه طبقهء بوده است. طبقه‌ي زيرين، طبقه مياني و طبقه‌ي فوقاني كه طبقه‌ي فوقاني آن اختصاص داشت براي نجات يافتگان از انسان‌ها.[9]
5. در اعلام قرآن آمده: به موجب منظومه‌ي بابلي، كشتي داراي هفت طبقه است و داخل هر طبقه، عرضا به نُه قسمت شده است.[10]
6. قرآن شريف اشاره‌اي به اندازه و خصوصيات كشتي ننموده و فقط فرموده: ما او و كساني كه با او در كشتي جمع آمده بودند، نجات داديم.[11]
7. برخي در مورد كيفيت آن نوشته‌اند: نوح سر كشتي را هم چون طاووس، گردن آن را همچون گردن عقاب، سينه‌ي آن را چون سينه‌ي كبوتر، دم آن را چون دم خروس، نوك آن را چون نوك باز و بال‌هاي آن را چون بال‌هاي عقاب ساخت و سپس بر آن«زفت» ماليد و آن را هفت طبقه، و براي هر طبقه، دري قرار داد.[12]
به هر تقدير قرآن شريف مي‌فرمايد: «و كشتي را زير نظر ما و وحي ما بساز و درباره‌ي كساني كه ستم و شرك ورزيده‌اند، با من سخن مگو، كه ايشان غرق شدني هستند.»[13]
كشتي با شدت و كثرت مراقبت خداوند منان و قهار ساخته شد.[14] چون براي هر يك از مهر و قهر الهي وسيله‌اي لازم است، كشتي براي نجات و آب براي غرق و هلاكت ... .[15]
اما گونه‌هاي جانداران:
قرآن شريف در مورد گونه‌هاي جانداران مي‌فرمايد: در آن از هر جانوري جفتي دوگانه را سوار كن؛ و نيز خانواده‌ات را، مگر از ايشان كه وعده ما از پيش درباره او تحقق يافته است... .»[16]
در جاي ديگر مي‌فرمايد: «من كل زوجين اثنين» يعني از هر موجودي يك جفت.[17]
گونه‌هاي انسان:
در حديثي آمده است كه تعداد ايمان آورندگان هفتاد نفر بوده‌اند. قرآن شريف به طور اجمال مي‌گويد: «جز اندكي به او ايمان نياورده‌اند».[18] برخي از مفسران گفته‌اند تعداد ايمان آورندگان هشتاد نفر بوده‌اند. عده‌اي تعداد آنها را هفتاد و هشت نفر و عده‌اي ديگر تعداد آنها را ده و برخي تعداد آنها را هفت نفر ذكر كرده‌اند.
اين تعداد از نجات يافتگان انسان، چه طبق نظريه اكثر، هشتاد نفر، و چه طبق نظريه حداقل (هفت نفر)، آن هم در يك طبقه‌ي كشتي، خيلي طبيعي و معمولي است و هيچ استبعادي را به همراه ندارد.[19]
اما گونه‌هاي حيوانات:
در مورد گونه‌هاي جانوران نيز اختلاف نظرهاي وجود دارد. آن چه در اينجا قابل بيان است اين است كه: 1. جانوران آبزي از گونه‌هاي جانداران جدا مي‌شوند، چون طوفان مشكلي براي حيات آنها ايجاد نمي‌كند. 2. اما جانواران خشك زي: در مورد جانوران خشك زي نيز اختلاف است. در تفسير عياشي، ذيل آيه‌ي 143 سوره انعام حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه: هشت جفت از جانوران در كشتي حضرت نوح جا داده شدند. اين هشت جفت چهار نژاد اهلي هستند كه عبارتند از نژاد گوسفند، گاو، شتر و بز[20] و چهار نژاد وحشي از همين‌ها. هر كدام نر و ماده و اهلي و وحشي. در روايت ديگر سگ و خوك نيز نقل شده است.[21]
برخي نقل كرده‌اند كه: فقط گونه‌هاي از جانوران نر و ماده‌اي كه نفعي از آنها متصور باشد، در كشتي حضرت نوح ـ عليه السلام ـ حمل شده‌اند.[22] برخي گفته‌اند: در زمان حضرت نوح چند قسم بيشتر از جانوران در روي زمين پيدا نشده بودند، و نوح فقط نسل آنها را حفظ كرده است، و بقيه حيوانات بعدا پيدا شده‌اند. عده‌اي گفته‌اند: طوفان حضرت نوح منطقه‌اي محدود بوده است، و گونه‌هاي جانداران نيز محدود بوده است.[23]
برخي از قائلين به منطقه اي بودن طوفان مي گويند حضرت نوع تنها حيواناتي را كه مختص آن منطقه خاص بوده و امكان انقراضشان محتمل بوده را با كشتي نجات داده، شايد اين نظريه از همه منطقي تر و به حقيقت نزديك تر باشد. اگر نظريه‌ي عمومي بودن طوفان مورد نظر باشد، حداقل بايد 3500 نوع از حيوانات را وارد كشتي نمايد همچنين غذايي كه بتواند در آن مدت طولاني(حداقل شش ماه و حداكثر يك سال و ده روز را نوشته‌اند) آنها را تامين كند.[24]
طبق اين نظريه و نگرش به ظاهر مشكل به نظر مي‌رسد كه همه‌ي گونه‌هاي جانداران در كشتي حمل شده باشند ولي هر چه باشد، كشتي نوح، يك كشتي معمولي نبوده. چون خود كشتي آيت و معجزه‌ي الهي بوده است اين كشتي با نظارت و شدت مراقبت الهي ساخته شده همه چيز حساب شده و پيش بيني شده بود ... با توجه به اين، منطقي به نظر نمي‌رسد كه گفته شود، اندازه‌ي كشتي متناسب با جفت‌هاي نجات يافتگان نبوده و در كنار كشتي تراكمي از جانداران بوجود آمده و در نهايت به علت كمي جا، تعداد زيادي از جانداران و حيوانات خشك زي، كه بنابر نجات آنها بود، در طوفان غرق شده‌اند. داستان كشتي، طوفان، گستره و اندازه‌ي كشتي و طوفان، همه آيت و معجزه‌ي الهي بوده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قصص الانبياء(تاريخ انبياء) عماد الدين حسين اصفهاني.
2. قصص الانبياء، ابن كثير.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مولوي، مثنوي معنوي، دفتر دوم، بيت 352، ص 266.
[2] . رسولي محلاتي، سيد هاشم، قصص قرآن، تهران، علميه اسلاميه، ششم، 1410 ه.ق، ج 1، ص 62.
[3] . قمر/11و 12.
[4] . رسولي محلاتي، پيشين.
[5] . هود/40.
[6] . قرائتي، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگي درس‌هاي از قرآن، اول، 1377، ج5، ص 309.
[7] . مولوي، مثنوي معنوي، دفتر چهارم، بيت 1946، ص 393.
[8] . هود/89.
[9] . رسولي محلاتي، پيشين.
[10] . خرائلي، محمد، اعلام قرآن، ص 644.
[11] . شعراء/119.
[12] . نويري، احمد، نهايه‌الارب في فنون الادب، ج 13، ص 46.
[13] . هود/37.
[14] . طباطبائي، محمدحسين، تفسير الميزان، چاپ بيروت، ج 10، ص 223.
[15] . تفسير نور، پيشين.
[16] . مؤمنون/27.
[17] . هود/40.
[18] . هود/40.
[19] . رسولي محلاتي، پيشين.
[20] . انعام/143، و زمر/6.
[21] . قرشي، سيد علي اكبر، قاموس قرآن، ج 7، ص 124.
[22] . همان.
[23] . همان.
[24] . پور حسين، محمد كاظم، سيماي نوح در اديان الهي، قم. تامين، اول، 1383، ص 165.
نوح چون شمشير در خواهيد ازو
موج طوفان گشت ازو شمشير خو.[1]
1. جوشش و بارش: در اين كه گستره‌ي طوفان زمان حضرت نوح ـ عليه السلام ـ جهاني بوده است، يا منطقه‌اي، اختلاف نظر است. هر كدام از اين دو نظريه كه مورد نظر باشد، شبهه و يا مشكل علمي ايجاد نمي‌كند، چون اولا مقياس جمعيت جهان در آن زمان بسيار محدود بوده است، و طوفان زمان حضرت نوح ـ عليه السلام ـ تمام جمعيت محدود جهان، خانه‌هاي مسكوني، ارتفاعات و پناهگاه‌هاشان را فرا گرفته است. به اضافه اين كه اين جوشش و بارش كه تبديل به طوفان سهمگين گشته است، و سراسر جهان را فرا گرفته است، يكي از معجزات الهي بوده است كه به عذاب عمومي تبديل گشته است.[2]
آيا خداوند جهان آفرين و آب آفرين، قادر نيست هم از طريق جوشش زمين و هم از طريق بارش آسماني، سراسر جهان طبيعت را معجزه آسا غرق در آب نمايد؟! قرآن شريف مي‌فرمايد:
«آنگاه درهاي آسمان را به آبي سيل آسا گشوديم، و از زمين چشمه‌هايي برشكافتيم، سپس آب(بسيار) براي كاري كه مقدر بود، به هم برآمد.»[3]
مفسرين گفته‌اند: جايگاه اصلي جوشش آب از تنور بوده است، كه تنور مزبور در خانه‌ي حضرت نوح ـ عليه السلام ـ يا در خانه‌ي زن مؤمنه‌اي در جايي كه اكنون مسجد كوفه است، قرار داشت، كه براي پختن نان از آن استفاده مي‌كردند. آسمان نيز همانند دهانه‌ي مشك شروع به باريدن نمود.... .[4]
قرآن شريف در اين راستا مي‌فرمايد:
تا به آنجا كه فرمان ما در رسيد و آب از تنور فوران كرد. آنگاه گفتيم كه در آن كشتي از هر جانوري يك جفت سوار كن، و نيز خانواده‌ات را مگر كسي كه حكم ما در باره‌ي او مقرر شده است....»[5]
به هر تقدير خداوند هم سبب ساز است و هم سبب سوز، تنور آتش را محل فوران آب قرار مي‌دهد چنان كه آتش را بر ابراهيم ـ عليه السلام ـ گلستان مي‌كند و آب كه مايه‌ي حيات است، سبب هلاكت و انقراض يك نسل مي‌شود.[6]
از گِر آن احمقان طوفان نوح
كرد ويران عالمي را در فضوح[7]
بنابراين، نابودي اعجاز آميز بعثت ستيزان از هر طريقي كه باشد، هيچ بعدي ندارد و از اين قبيل موارد، در سرنوشت اقوام ديگر پيامبران نيز فراوان بوده است. قرآن شريف مي‌فرمايد:
« شعيب گفت: و اي قوم من، شما را ستيزه جويي با من به آنجا نكشاند كه همانند آن چه بر سر قوم نوح يا قوم هود يا قوم صالح آمد، بر سر شما هم بيايد، و قوم لوط از شما دور نيست».[8]
طوفان نوح و كشتي و اين داستان به هم پيوسته فراتر از علم جغرافيا است، كه امروزه در بحث‌هاي علمي مطرح است. باضافه اين كه خود داستان طوفان و كشتي حضرت نوح و يا ساير معجزات الهي دور از برهان نيست. كار خارق‌العاده‌اي است كه با سرعت انجام مي‌گيرد و دلايل آن نيز خفيه است و براي افراد معمولي روشن نيست.
2. گستره كشتي و گونه‌هاي جانداران: در مورد طول و عرض، ارتفاع و كيفيت كشتي اختلاف نظر است،
1. برخي گفته‌اند: طول آن 1200 ذراع و عرض آن 800 ذراع و ارتفاع آن 80 ذراع بوده است. بر طبق اين قول روايتي هم از امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز رسيده است.
2. بعضي گفته‌اند: طول آن 700 ذراع و عرض آن 300 ذراع و ارتفاع آن 80 ذراع بوده است.
3. قول ديگر: طول آن را 300 ذراع و عرض آن را 80 ذراع و ارتفاع آن را 30 ذراع گفته‌اند.
4. از ابن عباس نقل شده است؛ كه كشتي مزبور داراي سه طبقهء بوده است. طبقه‌ي زيرين، طبقه مياني و طبقه‌ي فوقاني كه طبقه‌ي فوقاني آن اختصاص داشت براي نجات يافتگان از انسان‌ها.[9]
5. در اعلام قرآن آمده: به موجب منظومه‌ي بابلي، كشتي داراي هفت طبقه است و داخل هر طبقه، عرضا به نُه قسمت شده است.[10]
6. قرآن شريف اشاره‌اي به اندازه و خصوصيات كشتي ننموده و فقط فرموده: ما او و كساني كه با او در كشتي جمع آمده بودند، نجات داديم.[11]
7. برخي در مورد كيفيت آن نوشته‌اند: نوح سر كشتي را هم چون طاووس، گردن آن را همچون گردن عقاب، سينه‌ي آن را چون سينه‌ي كبوتر، دم آن را چون دم خروس، نوك آن را چون نوك باز و بال‌هاي آن را چون بال‌هاي عقاب ساخت و سپس بر آن«زفت» ماليد و آن را هفت طبقه، و براي هر طبقه، دري قرار داد.[12]
به هر تقدير قرآن شريف مي‌فرمايد: «و كشتي را زير نظر ما و وحي ما بساز و درباره‌ي كساني كه ستم و شرك ورزيده‌اند، با من سخن مگو، كه ايشان غرق شدني هستند.»[13]
كشتي با شدت و كثرت مراقبت خداوند منان و قهار ساخته شد.[14] چون براي هر يك از مهر و قهر الهي وسيله‌اي لازم است، كشتي براي نجات و آب براي غرق و هلاكت ... .[15]
اما گونه‌هاي جانداران:
قرآن شريف در مورد گونه‌هاي جانداران مي‌فرمايد: در آن از هر جانوري جفتي دوگانه را سوار كن؛ و نيز خانواده‌ات را، مگر از ايشان كه وعده ما از پيش درباره او تحقق يافته است... .»[16]
در جاي ديگر مي‌فرمايد: «من كل زوجين اثنين» يعني از هر موجودي يك جفت.[17]
گونه‌هاي انسان:
در حديثي آمده است كه تعداد ايمان آورندگان هفتاد نفر بوده‌اند. قرآن شريف به طور اجمال مي‌گويد: «جز اندكي به او ايمان نياورده‌اند».[18] برخي از مفسران گفته‌اند تعداد ايمان آورندگان هشتاد نفر بوده‌اند. عده‌اي تعداد آنها را هفتاد و هشت نفر و عده‌اي ديگر تعداد آنها را ده و برخي تعداد آنها را هفت نفر ذكر كرده‌اند.
اين تعداد از نجات يافتگان انسان، چه طبق نظريه اكثر، هشتاد نفر، و چه طبق نظريه حداقل (هفت نفر)، آن هم در يك طبقه‌ي كشتي، خيلي طبيعي و معمولي است و هيچ استبعادي را به همراه ندارد.[19]
اما گونه‌هاي حيوانات:
در مورد گونه‌هاي جانوران نيز اختلاف نظرهاي وجود دارد. آن چه در اينجا قابل بيان است اين است كه: 1. جانوران آبزي از گونه‌هاي جانداران جدا مي‌شوند، چون طوفان مشكلي براي حيات آنها ايجاد نمي‌كند. 2. اما جانواران خشك زي: در مورد جانوران خشك زي نيز اختلاف است. در تفسير عياشي، ذيل آيه‌ي 143 سوره انعام حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده كه: هشت جفت از جانوران در كشتي حضرت نوح جا داده شدند. اين هشت جفت چهار نژاد اهلي هستند كه عبارتند از نژاد گوسفند، گاو، شتر و بز[20] و چهار نژاد وحشي از همين‌ها. هر كدام نر و ماده و اهلي و وحشي. در روايت ديگر سگ و خوك نيز نقل شده است.[21]
برخي نقل كرده‌اند كه: فقط گونه‌هاي از جانوران نر و ماده‌اي كه نفعي از آنها متصور باشد، در كشتي حضرت نوح ـ عليه السلام ـ حمل شده‌اند.[22] برخي گفته‌اند: در زمان حضرت نوح چند قسم بيشتر از جانوران در روي زمين پيدا نشده بودند، و نوح فقط نسل آنها را حفظ كرده است، و بقيه حيوانات بعدا پيدا شده‌اند. عده‌اي گفته‌اند: طوفان حضرت نوح منطقه‌اي محدود بوده است، و گونه‌هاي جانداران نيز محدود بوده است.[23]
برخي از قائلين به منطقه اي بودن طوفان مي گويند حضرت نوع تنها حيواناتي را كه مختص آن منطقه خاص بوده و امكان انقراضشان محتمل بوده را با كشتي نجات داده، شايد اين نظريه از همه منطقي تر و به حقيقت نزديك تر باشد. اگر نظريه‌ي عمومي بودن طوفان مورد نظر باشد، حداقل بايد 3500 نوع از حيوانات را وارد كشتي نمايد همچنين غذايي كه بتواند در آن مدت طولاني(حداقل شش ماه و حداكثر يك سال و ده روز را نوشته‌اند) آنها را تامين كند.[24]
طبق اين نظريه و نگرش به ظاهر مشكل به نظر مي‌رسد كه همه‌ي گونه‌هاي جانداران در كشتي حمل شده باشند ولي هر چه باشد، كشتي نوح، يك كشتي معمولي نبوده. چون خود كشتي آيت و معجزه‌ي الهي بوده است اين كشتي با نظارت و شدت مراقبت الهي ساخته شده همه چيز حساب شده و پيش بيني شده بود ... با توجه به اين، منطقي به نظر نمي‌رسد كه گفته شود، اندازه‌ي كشتي متناسب با جفت‌هاي نجات يافتگان نبوده و در كنار كشتي تراكمي از جانداران بوجود آمده و در نهايت به علت كمي جا، تعداد زيادي از جانداران و حيوانات خشك زي، كه بنابر نجات آنها بود، در طوفان غرق شده‌اند. داستان كشتي، طوفان، گستره و اندازه‌ي كشتي و طوفان، همه آيت و معجزه‌ي الهي بوده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. قصص الانبياء(تاريخ انبياء) عماد الدين حسين اصفهاني.
2. قصص الانبياء، ابن كثير.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مولوي، مثنوي معنوي، دفتر دوم، بيت 352، ص 266.
[2] . رسولي محلاتي، سيد هاشم، قصص قرآن، تهران، علميه اسلاميه، ششم، 1410 ه.ق، ج 1، ص 62.
[3] . قمر/11و 12.
[4] . رسولي محلاتي، پيشين.
[5] . هود/40.
[6] . قرائتي، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگي درس‌هاي از قرآن، اول، 1377، ج5، ص 309.
[7] . مولوي، مثنوي معنوي، دفتر چهارم، بيت 1946، ص 393.
[8] . هود/89.
[9] . رسولي محلاتي، پيشين.
[10] . خرائلي، محمد، اعلام قرآن، ص 644.
[11] . شعراء/119.
[12] . نويري، احمد، نهايه‌الارب في فنون الادب، ج 13، ص 46.
[13] . هود/37.
[14] . طباطبائي، محمدحسين، تفسير الميزان، چاپ بيروت، ج 10، ص 223.
[15] . تفسير نور، پيشين.
[16] . مؤمنون/27.
[17] . هود/40.
[18] . هود/40.
[19] . رسولي محلاتي، پيشين.
[20] . انعام/143، و زمر/6.
[21] . قرشي، سيد علي اكبر، قاموس قرآن، ج 7، ص 124.
[22] . همان.
[23] . همان.
[24] . پور حسين، محمد كاظم، سيماي نوح در اديان الهي، قم. تامين، اول، 1383، ص 165.
