پرسش :
در نظام اسلامي ما هنوز مثل 1400 سال پيش عمل مي‌شود؟
پاسخ :
اسلام«1400 سال قبل» در پرتو وجود مبارك و نوراني حضرت رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ رشد و نمو خود را آغاز كرد و در فاصله زماني كوتاهي توانست سرزمينهاي زيادي را تسخير نمايد. اين امر بدليل وجود زيرساختهاي معقول و منطقي از طرفي عملكرد صحيح منادي اسلام و خواص مرتبط با ايشان از طرف ديگر بود. بديهي است نقصان در هر يك از اين دو، باعث ركود و شكست اسلام مي‌گشت. اسلام در همه عرصه‌ها حرفي براي گفتن داشت، بلكه بايد گفت: تنهاترين سخن جامع در عرصه‌هاي گوناگون، از آن اسلام بود.
نكته بسيار مهم در اين زمينه وجود زير ساختهاي معقول و مستحكم بود. اصولي كه اسلام بر آنها بنا نهاده شده بود همگي منطبق با عقل سليم بود. بگونه‌اي كه در طول تاريخ حتي شاهد كوچكترين تعارضي بين آنها و عقل سليم نخواهيم بود. اما نظام اسلامي ما در حال حاضر چگونه است؟ در اين باره بايد گفت: به بركت نظام جمهوري اسلامي ايران، توانسته جايگاه رفيعي در بين كشورهاي جهان عموما و آسيا و خاورميانه خصوصا بدست آورد، البته ناگفته نماند كه وضعيت فعلي جامعه ما با وضعيت مطلوبي كه يك نظام اسلامي از نظر اقتصادي و فرهنگي بايد ايجاد نمايد، فاصله زيادي دارد، اما با وجود موانع بي شماري كه بر سر راه ترقي و تكامل نظام اسلامي وجود دارد. شاهد پيش رفتهاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي عظيمي هستيم كه اعتراف نهادها و سازمانهاي بين‌المللي و حتي دشمنان نظام اسلامي را بدنبال داشته است. در اين بين برخي افراد جاهل يا مغرض(به عللي كه اكنون جاي مطرح كردن آنها نيست) سعي مي‌كنند وضعيت جامعه اسلامي را از رژيمهاي گذشته بدتر جلوه دهند. برخي دانسته يا ندانسته. كاستيهاي موجود در نظام اسلامي را نه به عملكرد نابجا و غلط برخي عناصر، كه به اصل اسلامي بودن نظام ربط مي‌دهند و اسلام را مانع پيشرفت و عامل كاستيها مي‌شمارند.
نكته قابل تامل در اين سؤال اين است كه آيا عمل بر طبق برنامه‌اي كه مدتي از زمان تدوين آن گذشته معقول است يا نه؟ آيا قديمي بودن يا نو بودن يك برنامه مي‌تواند ملاكي براي ارزش گذاري آن باشد؟ در پاسخ به اين پرسش بايد نگاه به اصل برنامه معطوف گردد. اگر اصل برنامه بر اساس اصولي باشد كه در هر زمان و در هر مكان قابليت اجرا داشته باشد و جوابگوي نيازهاي گوناگون در همه اعصار و همه امكنه باشد، عمل بر طبق آن برنامه، امري است كه عقل درستي آن را قبول دارد. بعبارت ديگر، عقل قديمي بودن يك برنامه ودستورالعمل را ملاك بي ارزشي، يا كم ارزشي آن نمي‌داند، بلكه نگاه عقل به محتواي آن معطوف است. در مقابل عقل هيچگاه به برنامه‌اي كه جديدا تدوين شده، به عنوان يك برنامه بي نقص نگاه نمي‌كند. آنهم به جهت تازگي آن، بلكه باز به محتواي آن نظر دارد. اگر اين برنامه جديد، از اتقان و استحكام علمي برخوردار بود، ارزشمند مي‌باشد در غير اينصورت، فاقد هر گونه ارزشي خواهد بود.
به حكم عقل دين اسلام محكم‌ترين پاسخ صحيح نسبت به سؤالات اساسي زندگي انسان را در بر دارد، كه غير آن توان چنين پاسخگويي را ندارد. صحت اين مدعي در مباحث دقيق فلسفي و كلام اسلامي به اثبات رسيده است. نظام اسلامي ايران نيز بر اساس اصول دين اسلام، در حال حركت و تلاش است و همواره سعي در پيمودن راهي كه دين براي آن مشخص نموده دارد. اما اين بدان معنا نيست كه هر حركتي كه صورت گرفت عين صواب است و هيچ نقصي در آن نيست. فرق است بين اينكه اصل برنامه‌اي داراي نقص باشد و يا اينكه اصل برنامه بي نقص باشد ولي عملكرد عاملان به برنامه، داراي نقائصي باشد. حال بايد ديد اگر در نظام اسلامي، كاستي يا عقب افتادگي مشاهده مي‌شود، معلول چه عواملي است؟ اين نقيصه مختص نظام اسلامي نيست بلكه تمام نظام‌ها و حكومتها اين معضل را دارا هستند. اساسا در دنياي امروز، كشوري كه به توسعه كامل و همه جانبه رسيده باشد وجود خارجي ندارد.[1]
نقائصي كه در نظام اسلامي ديده مي‌شود، نه به خاطر پيروي از برنامه‌اي است كه 1400 سال از ظهور آن مي‌گذرد، بلكه معلول همچون، 1. عدم نظم 2. عدم وجدان كاري3. عدم مشاركت عمومي در فرايند توسعه4. مصرف زدگي 5. عدم خلاقيت6. برخي سيستم‌هاي غلط آموزشي7. عدم انتصابات شايسته در پاره‌اي مسئوليتها 8. راحت طلبي و عدم توجه به مقوله تلاش و فعاليت«كار» 9. قانون گريزي 10. نا امني 11. عدم استفاده از ابزار كار آمد. و ... هر چند عوامل فوق از حيث اهميت يكسان نيستند، اما عدم توجه به هر كدام از آنها عواقب سوئي بدنبال خواهد داشت.
راه رهايي از چنين خطراتي تنها عمل كردن صحيح به دستورات و فرامين ديني(در حد امكان) است چرا كه«والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا»[2] كساني كه در راه ما(خدا) كوشش و تلاش دارند را قطعا به راههاي خود هدايت خواهيم كرد.
منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مدارهاي توسعه نيافتني در اقتصاد ايران، حسين عظيمي، ني، اول، 1371
2. اسلام و مقتضيات زمان، شهيد مرتضي مطهري، صدرا، 1368
3. توسعه و مباني تمدن غرب، مرتضي آويني، حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، 1372
4. مجموعه مقالت سمينار جامعه شناسي و توسعه، محمود محمدي عراقي، سمت، اول، 1373
5. مجله معرفت، شماره 10، ميزگرد دين و توسعه، حسن نظري، 1373
6. اسلام و توسعه، محمد جمال خليليان، مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه عمليه قم، 1381
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . عباس حاج فتحعلي‌ها، توسعه و تكنولوژي، دانشگاه علامه طباطبائي، 1372 ص 10
[2] . و كساني كه در راه تلاش و مجاهده كنند، هر آينه ما براههاي(نجات بخش) خود راهنمائيشان مي‌كنيم. عنكبوت/ 69
اسلام«1400 سال قبل» در پرتو وجود مبارك و نوراني حضرت رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ رشد و نمو خود را آغاز كرد و در فاصله زماني كوتاهي توانست سرزمينهاي زيادي را تسخير نمايد. اين امر بدليل وجود زيرساختهاي معقول و منطقي از طرفي عملكرد صحيح منادي اسلام و خواص مرتبط با ايشان از طرف ديگر بود. بديهي است نقصان در هر يك از اين دو، باعث ركود و شكست اسلام مي‌گشت. اسلام در همه عرصه‌ها حرفي براي گفتن داشت، بلكه بايد گفت: تنهاترين سخن جامع در عرصه‌هاي گوناگون، از آن اسلام بود.
نكته بسيار مهم در اين زمينه وجود زير ساختهاي معقول و مستحكم بود. اصولي كه اسلام بر آنها بنا نهاده شده بود همگي منطبق با عقل سليم بود. بگونه‌اي كه در طول تاريخ حتي شاهد كوچكترين تعارضي بين آنها و عقل سليم نخواهيم بود. اما نظام اسلامي ما در حال حاضر چگونه است؟ در اين باره بايد گفت: به بركت نظام جمهوري اسلامي ايران، توانسته جايگاه رفيعي در بين كشورهاي جهان عموما و آسيا و خاورميانه خصوصا بدست آورد، البته ناگفته نماند كه وضعيت فعلي جامعه ما با وضعيت مطلوبي كه يك نظام اسلامي از نظر اقتصادي و فرهنگي بايد ايجاد نمايد، فاصله زيادي دارد، اما با وجود موانع بي شماري كه بر سر راه ترقي و تكامل نظام اسلامي وجود دارد. شاهد پيش رفتهاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي عظيمي هستيم كه اعتراف نهادها و سازمانهاي بين‌المللي و حتي دشمنان نظام اسلامي را بدنبال داشته است. در اين بين برخي افراد جاهل يا مغرض(به عللي كه اكنون جاي مطرح كردن آنها نيست) سعي مي‌كنند وضعيت جامعه اسلامي را از رژيمهاي گذشته بدتر جلوه دهند. برخي دانسته يا ندانسته. كاستيهاي موجود در نظام اسلامي را نه به عملكرد نابجا و غلط برخي عناصر، كه به اصل اسلامي بودن نظام ربط مي‌دهند و اسلام را مانع پيشرفت و عامل كاستيها مي‌شمارند.
نكته قابل تامل در اين سؤال اين است كه آيا عمل بر طبق برنامه‌اي كه مدتي از زمان تدوين آن گذشته معقول است يا نه؟ آيا قديمي بودن يا نو بودن يك برنامه مي‌تواند ملاكي براي ارزش گذاري آن باشد؟ در پاسخ به اين پرسش بايد نگاه به اصل برنامه معطوف گردد. اگر اصل برنامه بر اساس اصولي باشد كه در هر زمان و در هر مكان قابليت اجرا داشته باشد و جوابگوي نيازهاي گوناگون در همه اعصار و همه امكنه باشد، عمل بر طبق آن برنامه، امري است كه عقل درستي آن را قبول دارد. بعبارت ديگر، عقل قديمي بودن يك برنامه ودستورالعمل را ملاك بي ارزشي، يا كم ارزشي آن نمي‌داند، بلكه نگاه عقل به محتواي آن معطوف است. در مقابل عقل هيچگاه به برنامه‌اي كه جديدا تدوين شده، به عنوان يك برنامه بي نقص نگاه نمي‌كند. آنهم به جهت تازگي آن، بلكه باز به محتواي آن نظر دارد. اگر اين برنامه جديد، از اتقان و استحكام علمي برخوردار بود، ارزشمند مي‌باشد در غير اينصورت، فاقد هر گونه ارزشي خواهد بود.
به حكم عقل دين اسلام محكم‌ترين پاسخ صحيح نسبت به سؤالات اساسي زندگي انسان را در بر دارد، كه غير آن توان چنين پاسخگويي را ندارد. صحت اين مدعي در مباحث دقيق فلسفي و كلام اسلامي به اثبات رسيده است. نظام اسلامي ايران نيز بر اساس اصول دين اسلام، در حال حركت و تلاش است و همواره سعي در پيمودن راهي كه دين براي آن مشخص نموده دارد. اما اين بدان معنا نيست كه هر حركتي كه صورت گرفت عين صواب است و هيچ نقصي در آن نيست. فرق است بين اينكه اصل برنامه‌اي داراي نقص باشد و يا اينكه اصل برنامه بي نقص باشد ولي عملكرد عاملان به برنامه، داراي نقائصي باشد. حال بايد ديد اگر در نظام اسلامي، كاستي يا عقب افتادگي مشاهده مي‌شود، معلول چه عواملي است؟ اين نقيصه مختص نظام اسلامي نيست بلكه تمام نظام‌ها و حكومتها اين معضل را دارا هستند. اساسا در دنياي امروز، كشوري كه به توسعه كامل و همه جانبه رسيده باشد وجود خارجي ندارد.[1]
نقائصي كه در نظام اسلامي ديده مي‌شود، نه به خاطر پيروي از برنامه‌اي است كه 1400 سال از ظهور آن مي‌گذرد، بلكه معلول همچون، 1. عدم نظم 2. عدم وجدان كاري3. عدم مشاركت عمومي در فرايند توسعه4. مصرف زدگي 5. عدم خلاقيت6. برخي سيستم‌هاي غلط آموزشي7. عدم انتصابات شايسته در پاره‌اي مسئوليتها 8. راحت طلبي و عدم توجه به مقوله تلاش و فعاليت«كار» 9. قانون گريزي 10. نا امني 11. عدم استفاده از ابزار كار آمد. و ... هر چند عوامل فوق از حيث اهميت يكسان نيستند، اما عدم توجه به هر كدام از آنها عواقب سوئي بدنبال خواهد داشت.
راه رهايي از چنين خطراتي تنها عمل كردن صحيح به دستورات و فرامين ديني(در حد امكان) است چرا كه«والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا»[2] كساني كه در راه ما(خدا) كوشش و تلاش دارند را قطعا به راههاي خود هدايت خواهيم كرد.
منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مدارهاي توسعه نيافتني در اقتصاد ايران، حسين عظيمي، ني، اول، 1371
2. اسلام و مقتضيات زمان، شهيد مرتضي مطهري، صدرا، 1368
3. توسعه و مباني تمدن غرب، مرتضي آويني، حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، 1372
4. مجموعه مقالت سمينار جامعه شناسي و توسعه، محمود محمدي عراقي، سمت، اول، 1373
5. مجله معرفت، شماره 10، ميزگرد دين و توسعه، حسن نظري، 1373
6. اسلام و توسعه، محمد جمال خليليان، مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه عمليه قم، 1381
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . عباس حاج فتحعلي‌ها، توسعه و تكنولوژي، دانشگاه علامه طباطبائي، 1372 ص 10
[2] . و كساني كه در راه تلاش و مجاهده كنند، هر آينه ما براههاي(نجات بخش) خود راهنمائيشان مي‌كنيم. عنكبوت/ 69
