پرسش :
با توجه به اينكه معاني متعددي براي دين ذكر كرده اند كاملترين تعريف دين كدام است؟
پاسخ :
چنانچه در سوال هم گفته شده براي دين تعاريف متعددي از سوي انديشمندان مسلمان و غربي ارايه شده است و شمار آن ها به قدري است كه بسيار مشكل مي توان آن ها را جمع و شمارش كرد. ساموئل كينگ از انديشمندان غربي اعتقاد دارد كه از دين، هزاران تعريف ارايه شده است.[1] فلذا اراية تعريفي جامع وكامل از دين كار بسيار دشواري است؛ چرا كه قدمت دين به درازاي عمر انسان بوده و در شكل هاي گوناگون، از ابتدايي ترين صورت تا صورت متعالي و جامع، در جوامع گوناگون تبلور يافته است. بنابراين در پاسخ به سؤال جنابعالي ابتدا تعاريف برخي از انديشمندان مسلمان كه با الهام گرفتن از معارف زلال قرآني و روايي به تعريف دين پرداخته اند را مطرح مي نماييم و در ادامه تعريف پيشنهادي خودمان را ذكر مي كنيم:
1. تعريف علاّمه طباطبائي:
ايشان در موارد گوناگوني از الميزان، دين را به روش يا سنّت اجتماعي تعريف مي كند؛ از جمله:«دين راه زندگي است كه آدمي در دنيا به ناچار آن را مي پيمايد.»[2]
2. تعريف آيت الله جوادي آملي:
دين مجموعة عقايد، اخلاق، قوانين و مقرراتي است كه براي ادارة جامعه انساني و پرورش انسان ها باشد.[3]
3. تعريف استاد جعفر سبحاني:
دين يك معرفت و نهضت همه جانبه به سوي تكامل است كه چهار بُعد دارد: اصلاح فكر و عقيده، پرورش اصول عالي اخلاق انساني، حُسن روابط افراد اجتماع، حذف هر گونه تبعيض هاي ناروا.[4]
4. تعريف استاد محمد تقي مصباح يزدي:
دين در اصطلاح، به معناي اعتقاد به آفريننده اي براي جهان و انسان و دستورهاي عملي متناسب با اين عقايد است؛ از اين رو كساني كه مطلقاً معقتد به آفريننده اي نيستند و پيدايش پديده هاي جهان را تصادفي و يا صرفاً معلول فعل و انفعال هاي مادي و طبيعي مي دانند بي دين ناميده مي شوند. بنا به تعريف ذكر شده هر ديني از دو بخش تشكيل مي گردد:
1. عقيده يا عقايدي كه حكم پايه و اساس و ريشة آن را دارد مانند اعتقاد به وجود خداوند يكتا و دادگر و تواناي مطلق، اعتقاد به معاد و ...
2. برنامة حركت به سوي هدف كه احكام و تكاليف ناميده مي شود و اخلاقيات و احكام فقهي را تشكيل مي دهد.[5]
5. تعريف پيشنهادي ما از دين:
فقط تعريف دينِ اسلام است كه جامع تمام اديان الهي است. و به عبارت ديگر كاملترين مرتبه از دين الهي به شمار مي رود. و آن عبارت است از مجموعة معارف، احكام و دستورالعمل هايي كه منشأ الهي دارد و براي هدايت انسان و وصول به سعادت دنيايي و آخرتي به دست بشر مي رسد.
براي مطالعة بيشتر دربارة چيستي دين ر.ك: كلام جديد، عبدالحسين خسروپناه، قم: مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه، گفتار دوّم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ساموئل كينگ، جامعه شناسي، ترجمه مشفق همداني، تهران: سيمرغ، 1355، ص 92.
[2] . علامه محمد حسين طباطبائي، الميزان، ج 8، تهران: دارالكتب الإسلاميه، چاپ پنجم، 1372، ص 134، و نيز ر.ك: ج 2، ص 130، ج 4، ص 122، ج 10، ص 189، ج 16. ص 178.
[3] . عبدالله جوادي آملي، شريعت در آينه معرفت، قم: موسسه فرهنگي رجاء، چاپ اول، 1372، ص 93.
[4] . جعفر سبحاني، مجلّه نقد و نظر، ش 3، ص 19.
[5] . محمّد تقي مصباح يزدي، آموزش عقايد، ج 1 و 2، تهران: سازمان تبليغات اسلامي، چاپ هفتم، 1370، ص 28 و 29.
چنانچه در سوال هم گفته شده براي دين تعاريف متعددي از سوي انديشمندان مسلمان و غربي ارايه شده است و شمار آن ها به قدري است كه بسيار مشكل مي توان آن ها را جمع و شمارش كرد. ساموئل كينگ از انديشمندان غربي اعتقاد دارد كه از دين، هزاران تعريف ارايه شده است.[1] فلذا اراية تعريفي جامع وكامل از دين كار بسيار دشواري است؛ چرا كه قدمت دين به درازاي عمر انسان بوده و در شكل هاي گوناگون، از ابتدايي ترين صورت تا صورت متعالي و جامع، در جوامع گوناگون تبلور يافته است. بنابراين در پاسخ به سؤال جنابعالي ابتدا تعاريف برخي از انديشمندان مسلمان كه با الهام گرفتن از معارف زلال قرآني و روايي به تعريف دين پرداخته اند را مطرح مي نماييم و در ادامه تعريف پيشنهادي خودمان را ذكر مي كنيم:
1. تعريف علاّمه طباطبائي:
ايشان در موارد گوناگوني از الميزان، دين را به روش يا سنّت اجتماعي تعريف مي كند؛ از جمله:«دين راه زندگي است كه آدمي در دنيا به ناچار آن را مي پيمايد.»[2]
2. تعريف آيت الله جوادي آملي:
دين مجموعة عقايد، اخلاق، قوانين و مقرراتي است كه براي ادارة جامعه انساني و پرورش انسان ها باشد.[3]
3. تعريف استاد جعفر سبحاني:
دين يك معرفت و نهضت همه جانبه به سوي تكامل است كه چهار بُعد دارد: اصلاح فكر و عقيده، پرورش اصول عالي اخلاق انساني، حُسن روابط افراد اجتماع، حذف هر گونه تبعيض هاي ناروا.[4]
4. تعريف استاد محمد تقي مصباح يزدي:
دين در اصطلاح، به معناي اعتقاد به آفريننده اي براي جهان و انسان و دستورهاي عملي متناسب با اين عقايد است؛ از اين رو كساني كه مطلقاً معقتد به آفريننده اي نيستند و پيدايش پديده هاي جهان را تصادفي و يا صرفاً معلول فعل و انفعال هاي مادي و طبيعي مي دانند بي دين ناميده مي شوند. بنا به تعريف ذكر شده هر ديني از دو بخش تشكيل مي گردد:
1. عقيده يا عقايدي كه حكم پايه و اساس و ريشة آن را دارد مانند اعتقاد به وجود خداوند يكتا و دادگر و تواناي مطلق، اعتقاد به معاد و ...
2. برنامة حركت به سوي هدف كه احكام و تكاليف ناميده مي شود و اخلاقيات و احكام فقهي را تشكيل مي دهد.[5]
5. تعريف پيشنهادي ما از دين:
فقط تعريف دينِ اسلام است كه جامع تمام اديان الهي است. و به عبارت ديگر كاملترين مرتبه از دين الهي به شمار مي رود. و آن عبارت است از مجموعة معارف، احكام و دستورالعمل هايي كه منشأ الهي دارد و براي هدايت انسان و وصول به سعادت دنيايي و آخرتي به دست بشر مي رسد.
براي مطالعة بيشتر دربارة چيستي دين ر.ك: كلام جديد، عبدالحسين خسروپناه، قم: مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه، گفتار دوّم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ساموئل كينگ، جامعه شناسي، ترجمه مشفق همداني، تهران: سيمرغ، 1355، ص 92.
[2] . علامه محمد حسين طباطبائي، الميزان، ج 8، تهران: دارالكتب الإسلاميه، چاپ پنجم، 1372، ص 134، و نيز ر.ك: ج 2، ص 130، ج 4، ص 122، ج 10، ص 189، ج 16. ص 178.
[3] . عبدالله جوادي آملي، شريعت در آينه معرفت، قم: موسسه فرهنگي رجاء، چاپ اول، 1372، ص 93.
[4] . جعفر سبحاني، مجلّه نقد و نظر، ش 3، ص 19.
[5] . محمّد تقي مصباح يزدي، آموزش عقايد، ج 1 و 2، تهران: سازمان تبليغات اسلامي، چاپ هفتم، 1370، ص 28 و 29.
