پرسش :
خواب تا چه اندازه حجيت دارد؟ آيا انجام تعهد يا وفاي به نذري كه در حال خواب انجام شده لازم است؟
پاسخ :
نگر خواب را بيهده ننگري يكي بهره دانش زپيغمبري
روانهاي روشن ببينيد بخواب همه ديدني‌ها چو آتش در آب
فلاسفه مي‌گويند خواب و رؤيا بر چند قسم است
1. خوابهاي مربوط به گذشته زندگي و اميال و آرزوها كه بخش مهمي از خوابهاي انسان را تشكيل مي‌دهد.
2. خوابهاي پريشان و نامفهوم كه معلول فعاليت توهم و خيال است (اگر چه ممكن است انگيزه‌هاي رواني داشته باشد).
3. خوابهائي كه مربوط به آينده است و از آن گواهي مي‌دهد. شك نيست كه خوابهاي مربوط به زندگي گذشته و جان گرفتن و تجسم صحنه‌هايي كه انسان در طول زندگي خود ديده است تعبير خاصي ندارد، هم چنين خوابهاي پريشان و به اصطلاح «اضغاث احلام» كه نتيجه افكار پريشان، و همانند افكاري است كه انسان در حال تب و هذيان پيدا مي‌كنند نيز تعبير خاصي نسبت به مسائل آينده زندگي نمي‌تواند داشته باشد، اگر چه روانشناسان و روانكاوان از آنها به عنوان دريچه‌اي براي دست يافتن به ضمير ناآگاه بشري استفاده كرده و آنها را كليدي براي درمان بيماريهاي رواني ميدانند،... اما خوابهاي مربوط به آينده نيز داراي دو شعبه است، قسمتي خوابهاي صريح و روشن مي‌باشند كه به هيچ وجه تعبيري نمي‌خواهند و گاهي بدون كمترين تفاوتي با نهايت تعجب، در آيندة دور يا نزديك تحقق مي‌پذيرد. دوم خوابهاي است كه در عين حكايت از حوادث آينده بر اثر عوامل خاص ذهني و روحي تغيير شكل يافته و نيازمند به تعبير است. بعد چندين نمونه از خوابهايي كه بطرز عجيبي پرده از روي حوادث آينده برداشته نقل مي‌نمايند.[1] بعضي از خوابها رؤياي صادقه است چند نمونه در قرآن مجيد نقل شده مثل خواب ديدن حضرت ابراهيم بر اين كه اسماعيل را سر مي‌برد و خواب حضرت يوسف و چندين مورد ديگر... و در روايتي كه از پيامبر اكرم نقل شده دارد خواب ديدن سه گونه است دسته‌اي تهديد‌اتي از ناحيه شيطان براي اندوهگين ساختن فرزندان آدم هستند و برخي رؤياهايي مي‌باشند كه از اهتمام فرد خواب بين در حالت بيداري حكايت دارد و نوع سوم به عنوان بخشي از قسمتهاي چهل و شش گانة پيامبري تلقي مي‌گردند.[2] مرحوم طبرسي خوابها را به چهار قسمت تقسيم كرده. 1. رؤياهايي كه از جانب خداست؛ 2. خوابهاي كه وساوس شيطاني در آنها دخالت دارند؛ 3. غلبه اخلاط؛ 4. افكار و اوهام شخص خواب بين. در روايتي از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ رسيده دارد: صحيح‌ترين رؤيا آن است كه در روز ديده شود چرا كه خداوند متعال در هنگام روز مرا مورد خطاب وحي قرار داد و روايتي از امام صادق وارد شده كه فرمود خوابي كه هنگام ظهر ديده شود (خواب قيلوله) از همه خوابها صحيح‌تر است[3] و باز حديثي از رسول اكرم نقل شده آن كس كه به رؤياي صادقه ايمان ندارد به خدا و رسولش ايمان نخواهد داشت و در جاي ديگر فرموده راستگوترين افراد در ميان شما فردي است كه رؤيايش صادق باشد[4] و روايات زيادي در اين مورد آمده است از نقل همه آنها بخاطر طولاني نشدن خودداري شد از بزرگان در اين مورد هم مطالب دقيقي رسيده است.
1. علامه حسن زادة آملي دارند: رؤيا در حقيقت ارتباط نفس ناطقه با مبادي عاليه است كه معاني را از آنجا اتخاذ مي‌كند و در كارخانة مخيّله صورت مي‌دهد و چون صورت خواب به بعد گفته شود بيننده را از صورت به معني عبور مي‌دهد.[5]
2. سقراط ادعا مي‌كند كه رؤيا مبدأ الهي دارد به طوري كه توسط رؤيا مي‌شود آينده را پيش بيني كرد.[6]
3. بوعلي سينا مي‌گويد:... آن چيزي كه از اثر مورد بحث در حافظه بماند، خواه در حال بيداري يا در حال خواب الهام و يا وحي آشكار و يا رؤياي بي‌نياز از تأويل و تعبير است و آنچه كه خودش از ميان رفته ولي آثارش باقي است در اين صورت نياز به تأويل يا تعبير دارد و اين بر حسب اشخاص و اوقات فرق مي‌كند، وحي به تأويل و رؤيا به تعبير احتياج دارد.[7]
4. غزالي: يكي از مهمترين دلايلي كه بروجود الهام ارائه مي‌دهد عجايب خوابهاي راستين است. از مجموع آنچه كه ذكر شد استفاده مي‌شود بعضي از خوابها صادق بوده و پيامهائي دارد و گاهي موجب كشف حقايقي مي‌باشد ولي اينكه معيار و ملاكي داشته باشيم كه روياي صادقه را از غير تشخيص بدهيم وجود ندارد دركتاب معاد انسان و جهان آمده است فيلسوف نامي اسلام بوعلي‌سينا فرموده عده‌اي از خوابها روزنه‌اي به غيب و جهان خارج از درون ضمير انسان است در كتابهاي دارالسلام و معاد انسان و جهان بحثهاي خوبي در رابطه با خواب وجود دارد اما قسمت دوم سؤال آيا وفاي به نذري كه در حال خواب انجام شده لازم است؟ وفا لازم نيست، در نذر شرايطي هست كه به هيچ وجه به نذر در حال خواب صدق نمي‌كند و لازم الوفا نيست مگر در بعضي از موارد كه خواب بيننده معصوم باشد و بگوئيم خواب ائمه همانند وحي است پس براي ثبوت امري از قبيل وجوب و حرمت در شريعت اسلام توسل به خواب صحيح نيست و به وسيلة آن امري ثابت نمي‌شود ولي گاهي امور ديگر غير از احكام با خوابهاي صادق و رؤياي واقعي ثابت شده و جرياناتي كشف گرديده كه در صورتي كه با قرائن ديگر همراه باشد كه دال بر صدق بكند مي‌تواند براي خود شخص اطمينان آور باشد. در كتاب خوشايند زندگي و خويشاوند مرگ و كتابهاي ديگر موارد زيادي كه با خواب كشف شده آورده است.
كتابهاي كه مي‌بايستي مراجعه شود:
1. معاد و جهان پس از مرگ استاد مكارم شيرازي از انتشارات مطبوعاتي هدف، قم، صفحه 285.
2. تفسير نمونه، تهران، انتشارت دارالكتب الاسلاميه، جلد 9، صفحه 311.
3. سبحاني معاد انسان و جهان، تهران، كتابخانه صدر، 1358.
4. خوشايند زندگي خويشاوند مرگ غلامرضا گلي زاده، قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1377 بعد از تنظيم مقاله به سؤالي كه از حضرت آيت الله مكارم شيرازي شده در رابطه با رؤيا برخورد شد عين سؤال و جواب نقل مي‌گردد. سؤال 1672 آيا معياري براي رؤياهاي صادقه وجود دارد كه آدم رؤياهايش را با آن بسنجد و رؤياهاي صادقانه را بتواند تشخيص دهد؟ معيار مسلّمي ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . تفسير نمونه، جمعي از نويسندگان تهران انتشارات دارالكتب الاسلاميه جلد9، صفحه 314.
[2] . غلامرضا گلي زاده، خوشايند زندگي خويش ؟؟؟ مرگ قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1377، صفحه 140.
[3] . مرحوم طبرسي، مجمع البيان، تهران كتابفروشي للسلاميه، چاپ چهارم 1390 جلد 4، صفحه 547، آيه 43 انفال.
[4] . همان مدرك شماره 1.
[5] . غلامرضا گلي زاده خوشايند، زندگي و خويشاوند مرگ، قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1377، صفحه 126.
[6] . همان، صفحه 164.
[7] . همان، ص 131.
نگر خواب را بيهده ننگري يكي بهره دانش زپيغمبري
روانهاي روشن ببينيد بخواب همه ديدني‌ها چو آتش در آب
فلاسفه مي‌گويند خواب و رؤيا بر چند قسم است
1. خوابهاي مربوط به گذشته زندگي و اميال و آرزوها كه بخش مهمي از خوابهاي انسان را تشكيل مي‌دهد.
2. خوابهاي پريشان و نامفهوم كه معلول فعاليت توهم و خيال است (اگر چه ممكن است انگيزه‌هاي رواني داشته باشد).
3. خوابهائي كه مربوط به آينده است و از آن گواهي مي‌دهد. شك نيست كه خوابهاي مربوط به زندگي گذشته و جان گرفتن و تجسم صحنه‌هايي كه انسان در طول زندگي خود ديده است تعبير خاصي ندارد، هم چنين خوابهاي پريشان و به اصطلاح «اضغاث احلام» كه نتيجه افكار پريشان، و همانند افكاري است كه انسان در حال تب و هذيان پيدا مي‌كنند نيز تعبير خاصي نسبت به مسائل آينده زندگي نمي‌تواند داشته باشد، اگر چه روانشناسان و روانكاوان از آنها به عنوان دريچه‌اي براي دست يافتن به ضمير ناآگاه بشري استفاده كرده و آنها را كليدي براي درمان بيماريهاي رواني ميدانند،... اما خوابهاي مربوط به آينده نيز داراي دو شعبه است، قسمتي خوابهاي صريح و روشن مي‌باشند كه به هيچ وجه تعبيري نمي‌خواهند و گاهي بدون كمترين تفاوتي با نهايت تعجب، در آيندة دور يا نزديك تحقق مي‌پذيرد. دوم خوابهاي است كه در عين حكايت از حوادث آينده بر اثر عوامل خاص ذهني و روحي تغيير شكل يافته و نيازمند به تعبير است. بعد چندين نمونه از خوابهايي كه بطرز عجيبي پرده از روي حوادث آينده برداشته نقل مي‌نمايند.[1] بعضي از خوابها رؤياي صادقه است چند نمونه در قرآن مجيد نقل شده مثل خواب ديدن حضرت ابراهيم بر اين كه اسماعيل را سر مي‌برد و خواب حضرت يوسف و چندين مورد ديگر... و در روايتي كه از پيامبر اكرم نقل شده دارد خواب ديدن سه گونه است دسته‌اي تهديد‌اتي از ناحيه شيطان براي اندوهگين ساختن فرزندان آدم هستند و برخي رؤياهايي مي‌باشند كه از اهتمام فرد خواب بين در حالت بيداري حكايت دارد و نوع سوم به عنوان بخشي از قسمتهاي چهل و شش گانة پيامبري تلقي مي‌گردند.[2] مرحوم طبرسي خوابها را به چهار قسمت تقسيم كرده. 1. رؤياهايي كه از جانب خداست؛ 2. خوابهاي كه وساوس شيطاني در آنها دخالت دارند؛ 3. غلبه اخلاط؛ 4. افكار و اوهام شخص خواب بين. در روايتي از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ رسيده دارد: صحيح‌ترين رؤيا آن است كه در روز ديده شود چرا كه خداوند متعال در هنگام روز مرا مورد خطاب وحي قرار داد و روايتي از امام صادق وارد شده كه فرمود خوابي كه هنگام ظهر ديده شود (خواب قيلوله) از همه خوابها صحيح‌تر است[3] و باز حديثي از رسول اكرم نقل شده آن كس كه به رؤياي صادقه ايمان ندارد به خدا و رسولش ايمان نخواهد داشت و در جاي ديگر فرموده راستگوترين افراد در ميان شما فردي است كه رؤيايش صادق باشد[4] و روايات زيادي در اين مورد آمده است از نقل همه آنها بخاطر طولاني نشدن خودداري شد از بزرگان در اين مورد هم مطالب دقيقي رسيده است.
1. علامه حسن زادة آملي دارند: رؤيا در حقيقت ارتباط نفس ناطقه با مبادي عاليه است كه معاني را از آنجا اتخاذ مي‌كند و در كارخانة مخيّله صورت مي‌دهد و چون صورت خواب به بعد گفته شود بيننده را از صورت به معني عبور مي‌دهد.[5]
2. سقراط ادعا مي‌كند كه رؤيا مبدأ الهي دارد به طوري كه توسط رؤيا مي‌شود آينده را پيش بيني كرد.[6]
3. بوعلي سينا مي‌گويد:... آن چيزي كه از اثر مورد بحث در حافظه بماند، خواه در حال بيداري يا در حال خواب الهام و يا وحي آشكار و يا رؤياي بي‌نياز از تأويل و تعبير است و آنچه كه خودش از ميان رفته ولي آثارش باقي است در اين صورت نياز به تأويل يا تعبير دارد و اين بر حسب اشخاص و اوقات فرق مي‌كند، وحي به تأويل و رؤيا به تعبير احتياج دارد.[7]
4. غزالي: يكي از مهمترين دلايلي كه بروجود الهام ارائه مي‌دهد عجايب خوابهاي راستين است. از مجموع آنچه كه ذكر شد استفاده مي‌شود بعضي از خوابها صادق بوده و پيامهائي دارد و گاهي موجب كشف حقايقي مي‌باشد ولي اينكه معيار و ملاكي داشته باشيم كه روياي صادقه را از غير تشخيص بدهيم وجود ندارد دركتاب معاد انسان و جهان آمده است فيلسوف نامي اسلام بوعلي‌سينا فرموده عده‌اي از خوابها روزنه‌اي به غيب و جهان خارج از درون ضمير انسان است در كتابهاي دارالسلام و معاد انسان و جهان بحثهاي خوبي در رابطه با خواب وجود دارد اما قسمت دوم سؤال آيا وفاي به نذري كه در حال خواب انجام شده لازم است؟ وفا لازم نيست، در نذر شرايطي هست كه به هيچ وجه به نذر در حال خواب صدق نمي‌كند و لازم الوفا نيست مگر در بعضي از موارد كه خواب بيننده معصوم باشد و بگوئيم خواب ائمه همانند وحي است پس براي ثبوت امري از قبيل وجوب و حرمت در شريعت اسلام توسل به خواب صحيح نيست و به وسيلة آن امري ثابت نمي‌شود ولي گاهي امور ديگر غير از احكام با خوابهاي صادق و رؤياي واقعي ثابت شده و جرياناتي كشف گرديده كه در صورتي كه با قرائن ديگر همراه باشد كه دال بر صدق بكند مي‌تواند براي خود شخص اطمينان آور باشد. در كتاب خوشايند زندگي و خويشاوند مرگ و كتابهاي ديگر موارد زيادي كه با خواب كشف شده آورده است.
كتابهاي كه مي‌بايستي مراجعه شود:
1. معاد و جهان پس از مرگ استاد مكارم شيرازي از انتشارات مطبوعاتي هدف، قم، صفحه 285.
2. تفسير نمونه، تهران، انتشارت دارالكتب الاسلاميه، جلد 9، صفحه 311.
3. سبحاني معاد انسان و جهان، تهران، كتابخانه صدر، 1358.
4. خوشايند زندگي خويشاوند مرگ غلامرضا گلي زاده، قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1377 بعد از تنظيم مقاله به سؤالي كه از حضرت آيت الله مكارم شيرازي شده در رابطه با رؤيا برخورد شد عين سؤال و جواب نقل مي‌گردد. سؤال 1672 آيا معياري براي رؤياهاي صادقه وجود دارد كه آدم رؤياهايش را با آن بسنجد و رؤياهاي صادقانه را بتواند تشخيص دهد؟ معيار مسلّمي ندارد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . تفسير نمونه، جمعي از نويسندگان تهران انتشارات دارالكتب الاسلاميه جلد9، صفحه 314.
[2] . غلامرضا گلي زاده، خوشايند زندگي خويش ؟؟؟ مرگ قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1377، صفحه 140.
[3] . مرحوم طبرسي، مجمع البيان، تهران كتابفروشي للسلاميه، چاپ چهارم 1390 جلد 4، صفحه 547، آيه 43 انفال.
[4] . همان مدرك شماره 1.
[5] . غلامرضا گلي زاده خوشايند، زندگي و خويشاوند مرگ، قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1377، صفحه 126.
[6] . همان، صفحه 164.
[7] . همان، ص 131.
