پرسش :
آيا خواب از سنخ مرگ است؟
پاسخ :
از آيات شريفه ى قرآن چنين استفاده مى شود كه خواب و مرگ هم سنخ و هم جنس هستند; همان گونه كه با مرگ رابطه و علقه ى بين روح و بدن قطع مى گردد، در خواب نيز اين رابطه قطع مى شود، الّا اين كه كيفيت قطع رابطه ى روح و بدن در خواب «شبيه مرگ» است، نه «عين مرگ».[1]
خداوند مى فرمايد:
(اللّهُ يَتَوَفَّى الاَْنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الاُْخْرى إِلى أَجَل مُسَمًّى...);[2] خداست كه جان ها را در دم مرگ مى گيرد و آنها هم كه نمرده اند در خواب مى گيرد; پس هر يك از جان ها كه مرگش رسيده باشد نگه مى دارد و آن ديگرى را به بدنش برمى گرداند تا مدتى معين...
در آيه اى ديگر مى فرمايد:
(وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفّاكُمْ بِاللَّيْلِ);[3] خدايى كه چون شب به خواب مى رويد شما را مى ميراند.
در اين آيات، هم براى خواب و هم براى مرگ كلمه ى «توفّى» استعمال شده و اين پيام را دارد كه «اين خداوند است كه جان آدميان را مى گيرد (و توفّى مى كند)». استعمال مشترك «توفّى» براى خواب و مرگ بدين سبب است كه در هر دو حال، تصرفات نفس در بدن قطع مى گردد. هم در خواب نفس انسانى و ناطقه هيچ گونه تصرفى در بدن ندارد، هم در مرگ; الّا اين كه در مرگ توفّايى رُخ مى دهد كه برگشتى در آن راه ندارد و علقه ى روح و بدن به تمام و كمال قطع مى گردد، ولى در خواب چون اين علاقه و ارتباط دوباره برمى گردد، كيفيتِ انقطاع روح از بدن ضعيف تر از مرگ است.[4]
آيت الله جوادى آملى دراين باره مى فرمايد:
... به هنگام خواب، روح آدمى تعلّق خود را از بدن قطع مى كند و جز حفظِ حيات گياهى و مراتب پايينى از زيستِ جانورى، همه ى وابستگى هاى خود را از پيكر انسان برمى گيرد. از منظر ادبيات قرآن كريم در اين مرحله خدا يا فرشتگانِ او، انسان را «قبض روح» مى كند و پس از فرصتى معين آن را به بدن بازپس مى فرستد، امّا ارواحى را كه مهلتشان در دنيا به پايان رسيده است، نزد خود نگه مى دارد... .[5]
حضرت جوادالائمه(عليه السلام) حقيقت مرگ را چنين معرفى مى كنند:
مرگ همان خوابى است كه هر شب به سراغ شما مى آيد جز اين كه مدتش طولانى است و انسان تا روز قيامت از آن بيدار نمى شود. هر كسى در خوابش آن اندازه از انواع خوشحالى ها و اقسام وحشت ها مى بيند كه نمى تواند به حساب آورد. پس حال خوشحالى و ترس در خواب چگونه است؟ اين همان مرگ است; بنابراين براى آن آماده شويد.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ر.ك: محمد تقى مصباح يزدى، ره توشه، ج 1، ص 39 ـ 40، و معارف قرآن، ج 1 ـ 3، ص 451. ر.ك: محمد حسين طباطبايى، الميزان، ج 11، ص 273.
[2]. سوره ى زمر، آيه ى 42.
[3]. سوره ى انعام، آيه ى 60.
[4]. ر.ك: محمد حسين طباطبايى، همان، ج 17، ص 269، ج 7، ص 130، ج 11، ص 273; مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج 4، ص 646 ـ 647 و جعفر سبحانى، معاد انسان و جهان، ص 81 ـ 82.
[5]. عبدالله جوادى آملى، حيات حقيقى انسان در قرآن، ج 15، ص 49 ـ 50.
[6]. عبدالله جوادى آملى، معاد در قرآن، ج 4، ص 185 ـ 186، محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، ج 6، ص 154.
از آيات شريفه ى قرآن چنين استفاده مى شود كه خواب و مرگ هم سنخ و هم جنس هستند; همان گونه كه با مرگ رابطه و علقه ى بين روح و بدن قطع مى گردد، در خواب نيز اين رابطه قطع مى شود، الّا اين كه كيفيت قطع رابطه ى روح و بدن در خواب «شبيه مرگ» است، نه «عين مرگ».[1]
خداوند مى فرمايد:
(اللّهُ يَتَوَفَّى الاَْنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الاُْخْرى إِلى أَجَل مُسَمًّى...);[2] خداست كه جان ها را در دم مرگ مى گيرد و آنها هم كه نمرده اند در خواب مى گيرد; پس هر يك از جان ها كه مرگش رسيده باشد نگه مى دارد و آن ديگرى را به بدنش برمى گرداند تا مدتى معين...
در آيه اى ديگر مى فرمايد:
(وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفّاكُمْ بِاللَّيْلِ);[3] خدايى كه چون شب به خواب مى رويد شما را مى ميراند.
در اين آيات، هم براى خواب و هم براى مرگ كلمه ى «توفّى» استعمال شده و اين پيام را دارد كه «اين خداوند است كه جان آدميان را مى گيرد (و توفّى مى كند)». استعمال مشترك «توفّى» براى خواب و مرگ بدين سبب است كه در هر دو حال، تصرفات نفس در بدن قطع مى گردد. هم در خواب نفس انسانى و ناطقه هيچ گونه تصرفى در بدن ندارد، هم در مرگ; الّا اين كه در مرگ توفّايى رُخ مى دهد كه برگشتى در آن راه ندارد و علقه ى روح و بدن به تمام و كمال قطع مى گردد، ولى در خواب چون اين علاقه و ارتباط دوباره برمى گردد، كيفيتِ انقطاع روح از بدن ضعيف تر از مرگ است.[4]
آيت الله جوادى آملى دراين باره مى فرمايد:
... به هنگام خواب، روح آدمى تعلّق خود را از بدن قطع مى كند و جز حفظِ حيات گياهى و مراتب پايينى از زيستِ جانورى، همه ى وابستگى هاى خود را از پيكر انسان برمى گيرد. از منظر ادبيات قرآن كريم در اين مرحله خدا يا فرشتگانِ او، انسان را «قبض روح» مى كند و پس از فرصتى معين آن را به بدن بازپس مى فرستد، امّا ارواحى را كه مهلتشان در دنيا به پايان رسيده است، نزد خود نگه مى دارد... .[5]
حضرت جوادالائمه(عليه السلام) حقيقت مرگ را چنين معرفى مى كنند:
مرگ همان خوابى است كه هر شب به سراغ شما مى آيد جز اين كه مدتش طولانى است و انسان تا روز قيامت از آن بيدار نمى شود. هر كسى در خوابش آن اندازه از انواع خوشحالى ها و اقسام وحشت ها مى بيند كه نمى تواند به حساب آورد. پس حال خوشحالى و ترس در خواب چگونه است؟ اين همان مرگ است; بنابراين براى آن آماده شويد.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ر.ك: محمد تقى مصباح يزدى، ره توشه، ج 1، ص 39 ـ 40، و معارف قرآن، ج 1 ـ 3، ص 451. ر.ك: محمد حسين طباطبايى، الميزان، ج 11، ص 273.
[2]. سوره ى زمر، آيه ى 42.
[3]. سوره ى انعام، آيه ى 60.
[4]. ر.ك: محمد حسين طباطبايى، همان، ج 17، ص 269، ج 7، ص 130، ج 11، ص 273; مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج 4، ص 646 ـ 647 و جعفر سبحانى، معاد انسان و جهان، ص 81 ـ 82.
[5]. عبدالله جوادى آملى، حيات حقيقى انسان در قرآن، ج 15، ص 49 ـ 50.
[6]. عبدالله جوادى آملى، معاد در قرآن، ج 4، ص 185 ـ 186، محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، ج 6، ص 154.
