پرسش :

منظور از رواياتي كه نماز را عمود دين معرفي كرده‏اند و قبولي سائر اعمال را منوط به قبولي نماز ميدانند چيست؟

پاسخ :
نماز، در روايات، ستون دين معرفي شده است. زيرا كه معرفت مسلمانان است مسلمانان، بوسيله نماز شناخته مي‏شوند، زيرا هيچيك از واجبات و فرايض ديني، چون نماز در هر شبانه روز در اوقات معين تكرار نمي‏شود. نماز، در هر صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء بايد خوانده شود.
روزه، در سال يك مرتبه در ماه مبارك رمضان گرفته مي‏شود، عملي هم نيست كه بتوان آن را ديد و مشاهده كرد. حج، در عمر يك مرتبه واجب مي‏گردد و آنهم با شرايط و مقدماتي خاص كه در مورد خيلي اشخاص تحقق پيدا نمي‏كنند و قهراً واجب الحج نمي‏شود و همين طور سائر واجبات.
نماز، عبادتي است كه گذشته از تكرارش در شب و روز، ديدني است از اين رو، اگر انسان شخصي را نشناسد، و نداند كه چه دين و چه مذهبي دارد خيلي زود مي‏شود او را شناخت و مذهبش را دانست، بدون اينكه از او سئوال بكند. مثلاً ظهر فرا مي‏رسد مي‏بيند آماده براي نماز مي‏شود، نماز مي‏خواند، مي‏فهمد كه او مسلمان است اين نشانه اسلام و دليل مسلماني او مي‏باشد و انسان را از شك بيرون مي‏آورد.
علاوه بر آنچه كه ذكر شد، نماز مظهر اتم عبوديت و نبدگي، كاملترين و جامع‏ترين نمونه اظهار تذلل و تضرع بنده‏ي ناچيز، در برابر عظمت و كبرياء، جلال و جبروت حضرت حق است. هيچ عبادتي نمي‏توانند اين گونه بندگي و عبوديت، خضوع و خشوع بنده را، در برابر خالق يك تا، به نمايش بگذارد و عاليترين مراتب سپاسگزاري را جلوه گر باشد.
نماز، نهال تقوي را در دل پرورش مي‏دهد و روح ايمان را در وجود انسان تقويت مي‏كند ايمان و تقوي هم، نيرومندترين سد در برابر گناه است. پس نماز هم، بازدارنده‏ي انسان از منكرات، منهيات و فحشا است(1).
نماز، غفلت زدا است نمي‏گذارد انسان غرق در زندگي مادي و لذائذ زود گذر آن گردند لذا در هر شبانه روز پنج بار انجام مي‏شود و مرتباً به انسان هشدار مي‏دهد و هفد آفرينش را خاطر نشان مي‏سازد و موقعيت او را در اين جهان گوشزد مي‏مكند.
نماز خود بيني و كبر را در هم مي‏شكند، چرا كه انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار پيشاني بر خاك، در برابر خداوند مي‏گذارد خود را ذره كوچكي در برابر عظمت او مي‏بيند، به همين جهت امام علي (ع) بعد از ايمان، نخستين عبادت را كه نماز است، با همين هدف تبيين مي‏كند و مي‏فرمايد: خداوند ايمان را براي پاكسازي انسان‏ها از شرك واجب كرده است و نماز را براي پاكسازي از كبر(2).
نماز اولين عملي است كه در قيامت به آن توجه مي‏شود(3) و در مورد آن از انسان باز جويي مي‏كنند كه عامل نيرومند و فوق العاده مؤثر، براي مهيا ساختن و آماده كردن و صميمي و جدي شدن نسبت به انجام عبادتها و اقدام به كارهاي خير و اعمال شايسته ديگر است. نماز به سائر اعمال انسان ارزش و روح مي‏بخشد؛ زيرا نماز روح اخلاص را زنده مي‏كنند كه مجموعه‏اي است از نيت خالص و گفتار پاك و اعمال خالصانه، تكرار اين مجموعه در شبانه روز، بذر سائر اعمال نيك را در جان انسان مي‏كارد، و روح اخلاص را تقويت مي‏كند. و انسان نماز گذار را آدمي شايسته و از هر جهت وارسته مي‏سازد و براي انجام عبادت‏هاي ديگر و اقدام در هر كار خير آمادگي خاص به او ايجاد مي‏كند.
بنابراين، نماز چنين نمازگذاري، با اين اوصاف كه ذكر شد، ايجاب مي‏كند كه اعمال و عبادات ديگر، همه درست و با خلوص و از روي حقيقت انجام گيرد. از اين رو، نماز اگر درست واقع شد به طوري كه مقبول درگاه حق قرار گيرد، ساير اعمال و عباداتش درست و پذيرفته مي‏شود زيرا كه نماز درست، بقيه كارها را درست مي‏كند.
و اما اگر نماز درست انجام نگيرد، در نماز گذار اثري نخواهد كرد و از نمازش نتيجه‏ي نخواهد گرفت آمادگي در او، بوجود نخواهد آمد و نسبت به اعمال و عبادتهاي ديگر، اهميتي نخواهد داد، چنانچه كه نسبت به نماز توجه نداشته است و به آن اهميت نمي‏داده است بدين جهت در قيامت به نمازش كه رسيدگي شد، و آن را قابل قبول نيافتند و درست نبود و پذيرفته نشد، لزومي ندارد كه به سائر اعمالش توجه كرده و بررسي نمايند. زيرا كسي كه به فريضه بزرگ نماز، كه ركن دين و عمود دين است اهميت نداده باشد و آن را مراعات نكرده باشد روشن است كه به سائر اعمال و عبادات بيشتر بي تفاوت بوده است و به آنها نيز اهميتي نمي‏داده است و آنها را نيز مراعات نمي‏كرده است(4).
از سوي ديگر، قبولي نماز مشروط به ساير تكاليف و احكام عملي است مانند، رعايت نجاست و طهارت، حليت و حرمت مباح بودن و غصبي نبودن لباس و مكان نمازگزار و نيز اداي وظايف مالي مانند پرداخت خمس، رعايت امور باطني، اخلاص و پرهيز از ريا و... پس نماز ارتباط تنگاتنگ با بسياري از اعمال و تكاليف شرعي ديگر دارد، لذا اهتمام به آن در حقيقت اهتمام به ساير احكام و دستورات ديني است.
منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- تفسير نمونه، ج16، ص283-294.
2- برداشتي از نماز، تأليف علي آقا نجفي كاشاني، ص55-102.
پي‎نوشت‎ها:
1) عنكبوت/45.
2) نهج البلاغه، كلمات قصار، 252.
3) قال الصادق (ع) اول ما يحاسب به العبد الصلاة، فان قبلت قبل ساير عمله و اذا رُدت‏رُدّ عليه ساير عمله، حر عاملي، وسايل الشيعه، (دار احياء التراث العربي) ج3، ص22.
4) ر.ك: آيت‎الله علي آقا بخشي كاشاني، برداشتي از نماز (انتشارات محتشم كاشاني، چاپ سوم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم) ص62-66. و مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج16، (چاپ هفتم، دار الكتب الاسلامية، قم، زمستان 1369) ص292-293.