پرسش :
انسان ضعيف و نيازمند كه از ابتداي خلقت بي دانش بوده چگونه مي‌تواند با علم محدود و مادي خود مفسّر واقعي قرآن باشد؟
پاسخ :
قرآن كريم داراي مضاميني بلند و مطالبي عالي و فوق فهم افراد عادي است. و ترديدي نيست كه بايد بين كتاب و مفسّر آن تناسب و سنخيّت باشد. مفسّران قرآن، دوگونه هستند: الف، مفسّرين ظاهر و باطن قرآن ب، مفسّران ظاهر قرآن. قرآن در مورد مفسّرين ظاهر و باطن قرآن مي‌فرمايد: «و ما يعلم تأويله الّا الله و الرّاسخون في العلم»[1] يعني تأويل و تفسير و بطن قرآن را جز خدا و راسخان در علم كسي نمي‌داند.
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمة اطهار ـ عليهم السّلام ـ ظاهر و باطن قرآن را مي‌دانند و راسخان در علم مي‌باشند.[2] و همچنين با توجّه به عظمت قرآن و گسترة معارف آن روشن است كه غير معصومين نمي‌توانند همة دلالت‌هاي آيات كريمه را آشكار سازند و به همة معارف آن دست يابند. امّا غير معصوم مي‌توانند در حدّ استعداد و توان علمي خود به كمك روايات، از ظواهر قرآن استفاده كنند. اگر چه قرآن دريايي است كه به قعرآن نتوان رسيد؛ ولي چنين نيست كه از سطع آن و كمي فراتر از آن نتوان بهره گرفت.[3] بنابراين با شرايط لازم مي‌توان قرآن را در حدّ دلالت‌هاي ظاهري تفسير كرد. آياتي از قرآن كريم مردم را به تفكّر در قرآن كريم مي‌خواند: «انا انزلناه قرآناً عربياً لعلكم تعقلون»[4]«به درستي كه، آن (كتاب) را (به صورت) خواندني عربي نازل كرديم تا شما درك كنيد. و نيز مي‌فرمايد: «كتاب انزلناه مبارك ليدبّروا آياته و ليتذكّروا اولوالالباب»،[5] كتابي است مبارك كه به سوي تو نازل كرديم تا در آياتش تدبّر كنند و خردمندان پند گيرند. اين آيات و آيات ديگر مانند سورة بقره، آية 2 استفاده مي‌شود قرآن براي افراد عادي نيز قابل فهم و تفسير است.
شرايط مفسّر عبارتند از:
1ـ استفاده از كتاب‌هاي لغت براي شناختن كلمات عصر نزول. 2ـ شناخت قواعد ادبي عرب. 3ـ آگاهي از شأن نزول و اسباب نزول.4ـ آگاهي از مخصّص، مفيّد، و ... ناسخ و منسوخ. 5ـ شناخت تاريخ صحيح و روايات. 6ـ توجّه به لوازم عرفي و عقلي و دلالت‌هاي التزامي و ايماني محتواي آيات. در نتيجه مفسّر با داشتن چنين شرايطي مي‌تواند دلالت‌هاي ظاهري قرآن را بفهمد. گرچه ممكن است مواردي نياز باشد توقف كند. و تنها ائمة اهل‌بيت ـ عليهم السّلام ـ مي‌توانند تمام ظاهر و باطن قرآن بفهمند و مفسر واقعي تمام قرآن باشند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ روش‌شناسي تفسير قرآن، علي اكبر بابايي.
2ـ مباني و روش‌هاي تفسير قرآن، عميد زنجاني.
3ـ تفسير نور الثقلين، حويزي ، ذيل آية 7، سورة آل‌عمران.
4ـ تفسيرهاي برهان و نمونه، ذيل آية 7، سورة آل‌عمران.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - آل‌عمران/ 7.
[2] - العروسي الحويزي، علي‌بن جمعة تفسير نور الثقلين، قم، موسسه اسماعيليان، چاپ چهارم، 1373، جلد 1، ص 315؛ و حسيني بحراني، سيد هاشم، البرهان في تفسير القرآن، قم، موسسه بعثت، چاپ اوّل، 1373، جلد 1، ص 599؛ و كليني، محمد‌بن يعقوب، اصول كافي، جلد 1، ص 308، باب الجعة ان الراسخين في العلم هم الأئمة ـ عليهم السّلام ـ ، دفتر و نشر فرهنگ اهل البيت ـ عليهم السّلام ـ چاپ اوّل، 1373، جلد اوّل، ص 599.
[3] - ر . ك: بابايي، علي اكبر، روش‌شناسي تفسير قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1379، ص 38.
[4] - يوسف/ 2.
[5] - ص/ 29.
قرآن كريم داراي مضاميني بلند و مطالبي عالي و فوق فهم افراد عادي است. و ترديدي نيست كه بايد بين كتاب و مفسّر آن تناسب و سنخيّت باشد. مفسّران قرآن، دوگونه هستند: الف، مفسّرين ظاهر و باطن قرآن ب، مفسّران ظاهر قرآن. قرآن در مورد مفسّرين ظاهر و باطن قرآن مي‌فرمايد: «و ما يعلم تأويله الّا الله و الرّاسخون في العلم»[1] يعني تأويل و تفسير و بطن قرآن را جز خدا و راسخان در علم كسي نمي‌داند.
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمة اطهار ـ عليهم السّلام ـ ظاهر و باطن قرآن را مي‌دانند و راسخان در علم مي‌باشند.[2] و همچنين با توجّه به عظمت قرآن و گسترة معارف آن روشن است كه غير معصومين نمي‌توانند همة دلالت‌هاي آيات كريمه را آشكار سازند و به همة معارف آن دست يابند. امّا غير معصوم مي‌توانند در حدّ استعداد و توان علمي خود به كمك روايات، از ظواهر قرآن استفاده كنند. اگر چه قرآن دريايي است كه به قعرآن نتوان رسيد؛ ولي چنين نيست كه از سطع آن و كمي فراتر از آن نتوان بهره گرفت.[3] بنابراين با شرايط لازم مي‌توان قرآن را در حدّ دلالت‌هاي ظاهري تفسير كرد. آياتي از قرآن كريم مردم را به تفكّر در قرآن كريم مي‌خواند: «انا انزلناه قرآناً عربياً لعلكم تعقلون»[4]«به درستي كه، آن (كتاب) را (به صورت) خواندني عربي نازل كرديم تا شما درك كنيد. و نيز مي‌فرمايد: «كتاب انزلناه مبارك ليدبّروا آياته و ليتذكّروا اولوالالباب»،[5] كتابي است مبارك كه به سوي تو نازل كرديم تا در آياتش تدبّر كنند و خردمندان پند گيرند. اين آيات و آيات ديگر مانند سورة بقره، آية 2 استفاده مي‌شود قرآن براي افراد عادي نيز قابل فهم و تفسير است.
شرايط مفسّر عبارتند از:
1ـ استفاده از كتاب‌هاي لغت براي شناختن كلمات عصر نزول. 2ـ شناخت قواعد ادبي عرب. 3ـ آگاهي از شأن نزول و اسباب نزول.4ـ آگاهي از مخصّص، مفيّد، و ... ناسخ و منسوخ. 5ـ شناخت تاريخ صحيح و روايات. 6ـ توجّه به لوازم عرفي و عقلي و دلالت‌هاي التزامي و ايماني محتواي آيات. در نتيجه مفسّر با داشتن چنين شرايطي مي‌تواند دلالت‌هاي ظاهري قرآن را بفهمد. گرچه ممكن است مواردي نياز باشد توقف كند. و تنها ائمة اهل‌بيت ـ عليهم السّلام ـ مي‌توانند تمام ظاهر و باطن قرآن بفهمند و مفسر واقعي تمام قرآن باشند.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ روش‌شناسي تفسير قرآن، علي اكبر بابايي.
2ـ مباني و روش‌هاي تفسير قرآن، عميد زنجاني.
3ـ تفسير نور الثقلين، حويزي ، ذيل آية 7، سورة آل‌عمران.
4ـ تفسيرهاي برهان و نمونه، ذيل آية 7، سورة آل‌عمران.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - آل‌عمران/ 7.
[2] - العروسي الحويزي، علي‌بن جمعة تفسير نور الثقلين، قم، موسسه اسماعيليان، چاپ چهارم، 1373، جلد 1، ص 315؛ و حسيني بحراني، سيد هاشم، البرهان في تفسير القرآن، قم، موسسه بعثت، چاپ اوّل، 1373، جلد 1، ص 599؛ و كليني، محمد‌بن يعقوب، اصول كافي، جلد 1، ص 308، باب الجعة ان الراسخين في العلم هم الأئمة ـ عليهم السّلام ـ ، دفتر و نشر فرهنگ اهل البيت ـ عليهم السّلام ـ چاپ اوّل، 1373، جلد اوّل، ص 599.
[3] - ر . ك: بابايي، علي اكبر، روش‌شناسي تفسير قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ اول، 1379، ص 38.
[4] - يوسف/ 2.
[5] - ص/ 29.
