پرسش :
خداوند در قرآن ميفرمايد: نزديكترين مردم به ابراهيم ـ عليه السّلام ـ آناني هستند كه از او پيروي ميكنند، (آل عمران/68) آيا مسلماناني كه نماز نميخوانند، ولي ترك معصيت هم دارند به انبياء و اوصياء، مثل فرزندان آنها نزديك مي باشند؟
پاسخ :
براي روشن شدن مطلب چند نكته را به صورت مختصر بيان ميشود:
1. جايگاه ابراهيم: ابراهيم خليل از طرف خداوند براي همه مردم به عنوان الگو معرفي شده است؛ «قدكانت لكم اسوة حسنة في ابراهيم و الذين معه»؛[1] براي شما سرمشق خوبي در زندگي ابراهيم و كساني كه با او بودند، وجود داشت.
از طرفي هم خداوند به پيامبر اسلام دستور ميدهد از ابراهيم پيروي كند: «ثم اوحينا اليك ان اتبع ملة ابراهيم حنيفاً و ما كان من المشركين»؛[2] سپس به تو وحي فرستاديم كه از آيين ابراهيم كه ايماني خالص داشت و از مشركان نبود پيروي كن. «و من احسن ديناً ممن اسلم وجهَهُ لله و هو محسنٌ وَ اتّبع ملة ابراهيمَ حنيفاً»؛[3] دين و آيين چه كسي بهتر است از آن كس كه خود را تسليم خدا كند و نيكوكار باشد و پيرو و آيين خالص و پاك ابراهيم گردد.
طبق آيات مؤمن كسي است كه نه تنها بايد به پيامبران الهي ايمان داشته باشد، بلكه به آنچه كه بر آنها نازل شده است، بايد ايمان داشت: «قولوا آمنا بالله و ما اُنزل الينا و ما انزل اِلي ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و الاسباط و ما اوتي موسي و عيسي و ما اُوتي النبيون من ربهم»؛[4] بگوييد ما به خدا ايمان آوردهايم و به آنچه برما نازل شده است و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و پيامبران از فرزندان او نازل گرديد و آنچه به موسي و عيسي و پيامبران از طرف پروردگارشان داده شده است.
2. معيار نزديكي به انبيا: بايد بدانيم كه در آيه 68 از سوره آل عمران كه ميفرمايد سزاوارترين مردم به ابراهيم آنها هستند كه از او پيروي كردند، در جواب اهل كتاب است كه درباره ابراهيم معتقد بودند كه پيامبر از آنها است به خاطر قرابت و خويشاوندي با ابراهيم يا مسأله نژادي آن را دليل بر پيوند خود با او ميدانستند، قرآن در جواب ميفرمايد: ولايت و ارتباط با پيامبران تنها به وسيله ايمان و پيروي از آنها است، بنابراين نزديكترين افراد به ابراهيم (و پيامبران) آنها هستند كه از مكتب او پيروي كنند و نسبت اهداف او وفادار بودند، احترام و نزديكي به پيامبران به خاطر مكتب آنها است، نه به خاطر نژاد و قبيله و نسبت آنها.
بنابراين كساني كه اهداف او را دنبال نكنند، از نزديكان او نخواهند بود و لو از قبيله و نژاد او باشند. لذا ميتوان گفت: پيامبر اسلام و مسلمانها با تكيه بر روي اهداف ابراهيم صميميترين افراد به او هستند.[5] علي ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: سزاوارترين مردم به پيامبران آنها هستند كه به دستورات آنها داناتر باشند. بعد آيه 68 سوره آل عمران را تلاوت فرمود.[6]
خداوند در جايي ديگر معيار نزديكي به ابراهيم را اينگونه بيان ميفرمايد: « فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»؛[7] هر كس از من پيروي كند از من است و هر كس نافرماني من كند، تو بخشنده مهرباني؛ در اين آيه ابراهيم ميخواهد بگويد: حتي اگر فرزندان من از مسير توحيد منحرف گردند، از من نيستند و اگر بيگانگان در اين خط باشند آنها همچون فرزندان و برادران من هستند بنابراين پيروان تنها همان ها نبودند كه در عصر او يا اعصار بعد دركيش و مذهب او بودند، بلكه شامل تمام موحدان و خداپرستان جهان ميشود.[8]
در روايتي از امام باقر ـ عليه السّلام ـ است كه هر كس ما را دوست بدارد از ما اهل بيت است. راوي سؤال كرد: فدايت شوم براستي از شما است؟ فرمود: به خدا سوگند از ما است، آيا گفتار ابراهيم را نشنيدهاي كه ميگويد: و من تبعني فانه مني.[9]
3. جايگاه نماز: در جواب اين سوال كه آيا اگر كسي نماز نخواند از نزديكان پيامبران است؟ گفته مي شود كه خداوند نماز را در كنار ايمان به انبياء ميداند: « قالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّكاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِي»؛[10] خداوند ميفرمايد من با شما هستم و از شما حمايت ميكنم، اگر نماز را به پا داريد و زكات بدهيد و به پيامبران ايمان بياوريد.
از طرفي هم انبياء از طرف خداوند به نماز سفارش شدهاند، مثلاً در مورد حضرت عيسي ميفرمايد: « وَ أَوْصانِي بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا»؛[11] و تا زماني كه زندهام، مرا به نماز و زكات توصيه كرده است مانند در مورد اسماعيل ميفرمايد: «وَ كانَ يأمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلوةِ وَ الزَّكاةِ»[12] او همواره خانوادهاش را به نماز و زكات فرمان ميداد. در مورد نماز ميفرمايد: «اقم الصلوة لذكري»؛[13] نماز را براي ياد من بپادار.
بنابراين اولاً: ابراهيم از جايگاه بالايي برخوردار است و به عنوان الگو معرفي شده است، ثانياً: نماز در تمام اديان بوده است و كسي كه ميخواهد از نزديكان پيامبران باشد، بايد آنها را اطاعت كند و از آنها تبعيت كند، از جمله دستورات آنها برپاداشتن نماز است و كسي كه ادعا ميكند كه تابع پيامبر است، بايد تمام دستورات آنها اطاعت كند تا به آنها نزديك شود و الا اگر كسي واجبات را انجام ندهد، داخل در آيه «وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»[14] ميشود كه معصيت او را انجام داده است و از او دور شده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. نور الثقلين، عبد علي بن جمعه عروسي حويزي، قم، مطبعه العلميه، دوم، بي تا، ج1، ص354.
2. تفسير الميزان، محمدحسين طباطبايي، بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات، چ 2، 1391، ج 12.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ممتحنه/4.
[2] . نحل/123.
[3] . نساء/125.
[4] . بقره/136.
[5] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، قم، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دهم، 1370، ج 2، ص 462.
[6] . طبرسي، مجمع البيان، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1365، ج 2، ص 770؛ ورك: نهج البلاغه، قم، دارالهجره، حكم 96، ص484.
[7] . ابراهيم/36.
[8] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1353ه ش، ج 10، ص 362.
[9] . بحراني، هاشم، البرهان، بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اول، 1419، ج 4، ص 335.
[10] . مائده/12.
[11] . مريم/31.
[12] . مريم/55.
[13] . طه/14.
[14] . ابراهيم/36.
براي روشن شدن مطلب چند نكته را به صورت مختصر بيان ميشود:
1. جايگاه ابراهيم: ابراهيم خليل از طرف خداوند براي همه مردم به عنوان الگو معرفي شده است؛ «قدكانت لكم اسوة حسنة في ابراهيم و الذين معه»؛[1] براي شما سرمشق خوبي در زندگي ابراهيم و كساني كه با او بودند، وجود داشت.
از طرفي هم خداوند به پيامبر اسلام دستور ميدهد از ابراهيم پيروي كند: «ثم اوحينا اليك ان اتبع ملة ابراهيم حنيفاً و ما كان من المشركين»؛[2] سپس به تو وحي فرستاديم كه از آيين ابراهيم كه ايماني خالص داشت و از مشركان نبود پيروي كن. «و من احسن ديناً ممن اسلم وجهَهُ لله و هو محسنٌ وَ اتّبع ملة ابراهيمَ حنيفاً»؛[3] دين و آيين چه كسي بهتر است از آن كس كه خود را تسليم خدا كند و نيكوكار باشد و پيرو و آيين خالص و پاك ابراهيم گردد.
طبق آيات مؤمن كسي است كه نه تنها بايد به پيامبران الهي ايمان داشته باشد، بلكه به آنچه كه بر آنها نازل شده است، بايد ايمان داشت: «قولوا آمنا بالله و ما اُنزل الينا و ما انزل اِلي ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب و الاسباط و ما اوتي موسي و عيسي و ما اُوتي النبيون من ربهم»؛[4] بگوييد ما به خدا ايمان آوردهايم و به آنچه برما نازل شده است و آنچه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و پيامبران از فرزندان او نازل گرديد و آنچه به موسي و عيسي و پيامبران از طرف پروردگارشان داده شده است.
2. معيار نزديكي به انبيا: بايد بدانيم كه در آيه 68 از سوره آل عمران كه ميفرمايد سزاوارترين مردم به ابراهيم آنها هستند كه از او پيروي كردند، در جواب اهل كتاب است كه درباره ابراهيم معتقد بودند كه پيامبر از آنها است به خاطر قرابت و خويشاوندي با ابراهيم يا مسأله نژادي آن را دليل بر پيوند خود با او ميدانستند، قرآن در جواب ميفرمايد: ولايت و ارتباط با پيامبران تنها به وسيله ايمان و پيروي از آنها است، بنابراين نزديكترين افراد به ابراهيم (و پيامبران) آنها هستند كه از مكتب او پيروي كنند و نسبت اهداف او وفادار بودند، احترام و نزديكي به پيامبران به خاطر مكتب آنها است، نه به خاطر نژاد و قبيله و نسبت آنها.
بنابراين كساني كه اهداف او را دنبال نكنند، از نزديكان او نخواهند بود و لو از قبيله و نژاد او باشند. لذا ميتوان گفت: پيامبر اسلام و مسلمانها با تكيه بر روي اهداف ابراهيم صميميترين افراد به او هستند.[5] علي ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: سزاوارترين مردم به پيامبران آنها هستند كه به دستورات آنها داناتر باشند. بعد آيه 68 سوره آل عمران را تلاوت فرمود.[6]
خداوند در جايي ديگر معيار نزديكي به ابراهيم را اينگونه بيان ميفرمايد: « فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»؛[7] هر كس از من پيروي كند از من است و هر كس نافرماني من كند، تو بخشنده مهرباني؛ در اين آيه ابراهيم ميخواهد بگويد: حتي اگر فرزندان من از مسير توحيد منحرف گردند، از من نيستند و اگر بيگانگان در اين خط باشند آنها همچون فرزندان و برادران من هستند بنابراين پيروان تنها همان ها نبودند كه در عصر او يا اعصار بعد دركيش و مذهب او بودند، بلكه شامل تمام موحدان و خداپرستان جهان ميشود.[8]
در روايتي از امام باقر ـ عليه السّلام ـ است كه هر كس ما را دوست بدارد از ما اهل بيت است. راوي سؤال كرد: فدايت شوم براستي از شما است؟ فرمود: به خدا سوگند از ما است، آيا گفتار ابراهيم را نشنيدهاي كه ميگويد: و من تبعني فانه مني.[9]
3. جايگاه نماز: در جواب اين سوال كه آيا اگر كسي نماز نخواند از نزديكان پيامبران است؟ گفته مي شود كه خداوند نماز را در كنار ايمان به انبياء ميداند: « قالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّكاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلِي»؛[10] خداوند ميفرمايد من با شما هستم و از شما حمايت ميكنم، اگر نماز را به پا داريد و زكات بدهيد و به پيامبران ايمان بياوريد.
از طرفي هم انبياء از طرف خداوند به نماز سفارش شدهاند، مثلاً در مورد حضرت عيسي ميفرمايد: « وَ أَوْصانِي بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا»؛[11] و تا زماني كه زندهام، مرا به نماز و زكات توصيه كرده است مانند در مورد اسماعيل ميفرمايد: «وَ كانَ يأمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلوةِ وَ الزَّكاةِ»[12] او همواره خانوادهاش را به نماز و زكات فرمان ميداد. در مورد نماز ميفرمايد: «اقم الصلوة لذكري»؛[13] نماز را براي ياد من بپادار.
بنابراين اولاً: ابراهيم از جايگاه بالايي برخوردار است و به عنوان الگو معرفي شده است، ثانياً: نماز در تمام اديان بوده است و كسي كه ميخواهد از نزديكان پيامبران باشد، بايد آنها را اطاعت كند و از آنها تبعيت كند، از جمله دستورات آنها برپاداشتن نماز است و كسي كه ادعا ميكند كه تابع پيامبر است، بايد تمام دستورات آنها اطاعت كند تا به آنها نزديك شود و الا اگر كسي واجبات را انجام ندهد، داخل در آيه «وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»[14] ميشود كه معصيت او را انجام داده است و از او دور شده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. نور الثقلين، عبد علي بن جمعه عروسي حويزي، قم، مطبعه العلميه، دوم، بي تا، ج1، ص354.
2. تفسير الميزان، محمدحسين طباطبايي، بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات، چ 2، 1391، ج 12.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ممتحنه/4.
[2] . نحل/123.
[3] . نساء/125.
[4] . بقره/136.
[5] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، قم، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دهم، 1370، ج 2، ص 462.
[6] . طبرسي، مجمع البيان، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، 1365، ج 2، ص 770؛ ورك: نهج البلاغه، قم، دارالهجره، حكم 96، ص484.
[7] . ابراهيم/36.
[8] . مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1353ه ش، ج 10، ص 362.
[9] . بحراني، هاشم، البرهان، بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات، چاپ اول، 1419، ج 4، ص 335.
[10] . مائده/12.
[11] . مريم/31.
[12] . مريم/55.
[13] . طه/14.
[14] . ابراهيم/36.