پرسش :
درباره فضايل حضرت معصومه(سلام الله علیها) و اهميت زيارت ايشان توضيح دهيد.
پاسخ :
ايرانىها ميزبان جمعى از سلالههاى پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله هستند كه بركات دو شخصيت عزيز و گرانقدر از آنان، نمود بيشترى دارد يكى آقا امام رضاعليه السلام و ديگرى حضرت معصومهعليها السلام. بركات وجودى حضرت معصومهعليها السلام، امرى است كه صاحبان بصيرت، بارها بدان اشاره كردهاند. توليت محترم آستانه مقدسه حضرت معصومهعليها السلام نقل مىكنند: روزى، حضرت آية اللّه بهجت مدظله به من فرمودند: «مطلبى هست كه فقط به تو مىگويم تا بدانى در چه موقعيتى قرار دارى. گاهى از اوقات حضرت رضاعليه السلام برآورده شدن بعضى از حاجات را به حضرت معصومهعليها السلام ارجاع مىدهند. همين روزها آقايى پيش من آمد و گفت: حاجتى داشتم و به زيارت حضرت رضاعليه السلام مشرف شدم و عرض حال كردم، به من گفته شد: بايد بروى قم نزد حضرت معصومه. به قم آمدم و محضر آن حضرت عرض حاجت كردم، حاجتم برآورده شد. مواظب باش ببين كجا هستى، در حرم حضرت معصومهعليها السلام فرشتگانى هستند كه ناظر اعمال و رفتار كسانى مىباشند كه آنجا مىروند».(1)
ممكن است كسى تصور كند مقام و عظمتى كه امروزه بارگاه حضرت معصومهعليها السلام دارد، به جهت موقعيت و عظمتى است كه شهر قم دارد(2) و ايشان به واسطه حضور در قم و دفن در اين شهر، مورد توجه شيعيان و دوستداران اهلبيتعليهم السلام قرار گرفتهاند. اما آنچه از روايات و سخنان معصومانعليهم السلام پيرامون آن حضرت برمىآيد، اين است كه ايشان، ذاتاً والامقام و داراى موقعيتى متفاوت از ساير امامزادگان هستند و اين علوّ مقام، ايشان را به مقام عظيم معصومانعليهم السلام نزديك كرده است. يعنى علاوه بر اينكه اثرگذارى و تلاش ايشان در حفظ و تقويت اسلام، به آن بزرگوار عظمت داده كمالات ذاتى و نفسانى ايشان نيز خصوصيت ويژهاى است كه در كمتر كسى ديده مىشود كه در اينجا، با توجه به گنجايش اين كتاب به پارهاى از آنها اشاره مىكنيم:
1. مقام شفاعت حضرت معصومهعليها السلام
امام صادقعليه السلام مىفرمايند:
«آگاه باشيد براى خدا حرمى است و آن مكّه است براى رسول خداصلى الله عليه وآله حرمى است و آن مدينه است براى اميرمؤمنان علىعليه السلام حرمى است و آن كوفه است و قم كوفه كوچك است. بدانيد كه بهشت داراى هشت در است كه سه در آن، از قم گشوده مىشود». تا اين جاى حديث، درباره فضيلت شهر قم است- مانند احاديث متعدّد و مختلفى كه در فضيلت اين شهر وارد شده است- ولى ادامه گفتار حضرت، به صورت مستقل درباره حضرت معصومهعليها السلام است. حضرت مىفرمايند: «تُقبَضُ فيها امراةٌ مِن وُلدى، اسمها فاطمة بنتُ مُوسى و تَدخُلُ بشفاعتها شيعتى الجنّةَ بأجْمَعِهِم»(3) در قم بانويى از فرزندان من كه نامش فاطمه دختر موسى بن جعفر است از دنيا مىرود، بانويى كه به شفاعت او در روز قيامت همه شيعيانم وارد بهشت مىشوند». در روايتى ديگر مىفرمايند:
«و سَتُدْفَنُ فيها امرأةٌ من اولادى تُسمّى فاطمةُ فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ له الجَّنةُ»(4) به زودى در قم بانويى از فرزندان من به نام فاطمه دفن مىشود، كسى كه مرقد او را زيارت كند بهشت بر او واجب مىگردد».
توجه به چند نكته مهم است:
اين جمله را امام صادقعليه السلام در سال ولادت امام كاظمعليه السلام- بيش از 45 سال قبل از ولادت حضرت معصومهعليها السلام و حدود 70 سال قبل از رحلت ايشان و دفنشان در قم- بيان فرمودند.
دو مقام مهم براى حضرت معصومهعليها السلام در اين دو روايت بيان شدهاست يكى مقام شفاعت عام و ديگرى وجوب بهشت رفتن زائر آن حضرت.
كسانى كه در روز قيامت شفاعت مىكنند متعدد و فراوان هستند ولى درباره كمتر كسى وارد شده كه همه شيعيان را شفاعت مىكند مگر حضرت زهراعليها السلام.
2. حضرت معصومهعليها السلام نمايى از حضرت زهراعليها السلام
شباهتهاى متعددى را مىتوان بين حضرت زهرا (س) و حضرت معصومه (س) بيان كرد كه همه، حكايت از شرافت ذاتى حضرت دارند.
مرحوم آية اللّه العظمى مرعشى نجفى قدس سره از پدر بزرگوار خود- آية اللّه سيدمحمود مرعشى- نقل مىكند كه او در نجف اشرف زندگى مىكرد و بسيار مشتاق بود به طريقى محل دفن جدهاش حضرت زهرا عليها السلام را پيدا و زيارت كند. براى اين مقصود ختم مجرّبى را- كه شامل چهل شب عبادت در حرم امير المؤمنين عليه السلام و امور ديگر بود- انجام داد تا شايد حضرت على عليه السلام او را به محلّ قبر شريف حضرت زهرا عليها السلام راهنمايى كند. شب چهلم، بعد از انجام ختم و توسّل فراوان، به
بستر خواب رفت. در عالم خواب به محضر امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام رسيد. امام به او فرمود: «عليك بكريمة اهل البيت- به زيارت كريمه اهل بيت عليهم السلام برو-» پدرم تصور كرده بود منظور امام، زيارت حضرت زهرا عليها السلام است لذا به امام عرض مىكند: قربانت گردم من نيز برنامه ختم را براى همين منظور انجام دادهام تا قبر آن حضرت را نشانم دهيد. امام مىفرمايد: «منظور من قبر شريف حضرت معصومه عليها السلام در قم است. محلّ دفن حضرت زهرا از اسرار الهى است. طبق وصيت خانم بايد قبر مخفى بماند و من نمىتوانم قبر حضرت فاطمه عليها السلام را بر خلاف وصيّت او معلوم كنم. به زيارت حضرت معصومه عليها السلام برو گويا به زيارت حضرت زهرا عليها السلام رفتهاى».(5)
سپس حضرت آية اللّه مرعشى نجفى قدس سره مىفرمايند: به سفارش پدرم براى زيارت قبر حضرت زهرا عليها السلام به زيارت حضرت معصومه عليها السلام در قم مشرف شدم اما مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائرى- مؤسس حوزه علميه قم مرا در قم نگهداشتند.
3. فداها ابوها
يكى از احاديث شگفت پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله جملهاى است كه بارها درباره حضرت فاطمه عليها السلام فرمودهاند «فداها ابوها- پدرش به فدايش باد-» جالب اين جا است كه همين جمله را حضرت موسى بن جعفرعليه السلام در مورد حضرت معصومه عليها السلام بيان فرمودهاند.
روزى جمعى از شيعيان براى تشرف به محضر امام موسى بن جعفر عليه السلام و ارائه پرسشهاى خود وارد مدينه شدند. وقتى به منزل آن حضرت رسيدند، با خبر شدند كه آن بزرگوار در شهر نيست و تا زمان خروج آنها نيز باز نخواهد گشت. به ناچار پرسشهاى خود را نوشتند و به افراد خانواده امام كاظم عليه السلام سپردند تا در سفر بعد پاسخ آن سؤالات را بگيرند. آنها پس از سپردن آن نامه مدتى در مدينه ماندند. وقتى براى خدا حافظى به خانه امام كاظم عليه السلام آمدند، پاسخ پرسشهاى آنها كه در نامهاى نوشته شده بود به آنها داده شد. نكتهاى كه مايه تعجب آنها شد اين بود كه دريافتند پاسخ سؤالات را حضرت معصومه عليها السلام- با اينكه در آن عصر حدود شش سال بيشتر نداشت- نوشته و آماده نموده است. هنگام مراجعت و در بين راه، با امام كاظمعليه السلام كه از سفر باز مىگشت، ملاقات نمودند و ماجرا را به اطلاع آن حضرت رساندند. امام عليه السلام نوشته را از آنها طلبيد و مطالعه كرد و پاسخهاى حضرت معصومه عليها السلام را درست يافت، آنگاه به نشان تمجيد از حضرت معصومه عليها السلام و تصديق او سه بار فرمود:
«فداها ابوها» پدرش به فدايش باد(6)».(7)
4. بانوى محدثه
در راستاى دفاع از ولايت و اثبات حقانيت اهل بيتعليهم السلام يكى از مهمترين راويان حديث غديرخم و حديث منزلت (يا على انت منّى بمنزلة هارون من موسى) حضرت معصومهعليها السلام است. ايشان اين دو حديث مهم را از فاطمه دختر امام صادقعليه السلام و او از فاطمه دختر امام باقرعليه السلام و او از فاطمه دختر امام سجادعليه السلام و او از فاطمه دختر امام حسينعليه السلام و او از ام كلثوم دختر فاطمه زهراعليها السلام روايت مىنمايد. اين سلسله سند در مجموعه روايتهاى حديث غدير به «روايت فواطم» مشهور شده است.
5. دفاع از ولايت
شباهت ديگر حضرت معصومهعليها السلام با حضرت زهراعليها السلام، دفاع از ولايت تا سرحدّ شهادت است. اين مورد را مىتوان از فضائل اكتسابى حضرت دانست. حضرت معصومهعليها السلام در راستاى دفاع از ولايت حضرت رضاعليه السلام و به امر ايشان، همراه كاروانى از امامزادگان، از مدينه هجرت كرده و به سوى خراسان حركت نمود. سرپرستى اين كاروان به عهده ابراهيم و هارون پسران بزرگوار امام موسى بن جعفرعليه السلام بود. در راه رسيدن به ساوه، گروهى وابسته به خلفاى عباسى، به كاروان حمله كردند و هارون و جمع ديگرى از امامزادگان را به شهادت رساندند و جمعى را مجروح نمودند. حضرت معصومهعليها السلام- در اثر غم و اندوه اين واقعه يا غذاى مسمومى كه به وى خورانده شد- بيمار شد و تقاضا كرد او را به قم ببرند و بعد از هفده روز اقامت در قم رحلت نمودند(8)(9)
پىنوشت
(1) ماهنامه كوثر، سال اول، شماره 12، ص 10.
(2) چنان كه فضيلت و اهميت شهر قم در روايات زيادى منعكس شده است.
(3) بحارالانوار: ج 60، ص 228.
(4) بحار، ج 60، ص 216.
(5) كريمة اهل بيت عليهم السلام: على اكبر مهدى پور، ص 45- 43.
(6) كشف اللئالى: صالح بن عرندس حلّى، طبق نقل كتاب كريمه اهل بيت عليهم السلام، ص 64- 63.
(7) اين قضيه انسان را به ياد مقام حضرت يحيى و حضرت عيسى و حرف زدن زهراى اطهر در رحم خديجه كبرى و شهادت به توحيد و رسالت توسط امير المؤمنين در قنداقه مىاندازد. اينها چيزهايى نيست كه اكتسابى باشد. بلكه اراده خداوند تعلق گرفته كه گلهاى سرسبدى در عالم وجود خلق نمايد.
(8) الحياة السياسيّة للامام الرضاعليه السلام، جعفر مرتضى عاملى.
(9) اين واقعه انسان را به ياد مصائب زينب كبرى در كربلا مىاندازد.
ايرانىها ميزبان جمعى از سلالههاى پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله هستند كه بركات دو شخصيت عزيز و گرانقدر از آنان، نمود بيشترى دارد يكى آقا امام رضاعليه السلام و ديگرى حضرت معصومهعليها السلام. بركات وجودى حضرت معصومهعليها السلام، امرى است كه صاحبان بصيرت، بارها بدان اشاره كردهاند. توليت محترم آستانه مقدسه حضرت معصومهعليها السلام نقل مىكنند: روزى، حضرت آية اللّه بهجت مدظله به من فرمودند: «مطلبى هست كه فقط به تو مىگويم تا بدانى در چه موقعيتى قرار دارى. گاهى از اوقات حضرت رضاعليه السلام برآورده شدن بعضى از حاجات را به حضرت معصومهعليها السلام ارجاع مىدهند. همين روزها آقايى پيش من آمد و گفت: حاجتى داشتم و به زيارت حضرت رضاعليه السلام مشرف شدم و عرض حال كردم، به من گفته شد: بايد بروى قم نزد حضرت معصومه. به قم آمدم و محضر آن حضرت عرض حاجت كردم، حاجتم برآورده شد. مواظب باش ببين كجا هستى، در حرم حضرت معصومهعليها السلام فرشتگانى هستند كه ناظر اعمال و رفتار كسانى مىباشند كه آنجا مىروند».(1)
ممكن است كسى تصور كند مقام و عظمتى كه امروزه بارگاه حضرت معصومهعليها السلام دارد، به جهت موقعيت و عظمتى است كه شهر قم دارد(2) و ايشان به واسطه حضور در قم و دفن در اين شهر، مورد توجه شيعيان و دوستداران اهلبيتعليهم السلام قرار گرفتهاند. اما آنچه از روايات و سخنان معصومانعليهم السلام پيرامون آن حضرت برمىآيد، اين است كه ايشان، ذاتاً والامقام و داراى موقعيتى متفاوت از ساير امامزادگان هستند و اين علوّ مقام، ايشان را به مقام عظيم معصومانعليهم السلام نزديك كرده است. يعنى علاوه بر اينكه اثرگذارى و تلاش ايشان در حفظ و تقويت اسلام، به آن بزرگوار عظمت داده كمالات ذاتى و نفسانى ايشان نيز خصوصيت ويژهاى است كه در كمتر كسى ديده مىشود كه در اينجا، با توجه به گنجايش اين كتاب به پارهاى از آنها اشاره مىكنيم:
1. مقام شفاعت حضرت معصومهعليها السلام
امام صادقعليه السلام مىفرمايند:
«آگاه باشيد براى خدا حرمى است و آن مكّه است براى رسول خداصلى الله عليه وآله حرمى است و آن مدينه است براى اميرمؤمنان علىعليه السلام حرمى است و آن كوفه است و قم كوفه كوچك است. بدانيد كه بهشت داراى هشت در است كه سه در آن، از قم گشوده مىشود». تا اين جاى حديث، درباره فضيلت شهر قم است- مانند احاديث متعدّد و مختلفى كه در فضيلت اين شهر وارد شده است- ولى ادامه گفتار حضرت، به صورت مستقل درباره حضرت معصومهعليها السلام است. حضرت مىفرمايند: «تُقبَضُ فيها امراةٌ مِن وُلدى، اسمها فاطمة بنتُ مُوسى و تَدخُلُ بشفاعتها شيعتى الجنّةَ بأجْمَعِهِم»(3) در قم بانويى از فرزندان من كه نامش فاطمه دختر موسى بن جعفر است از دنيا مىرود، بانويى كه به شفاعت او در روز قيامت همه شيعيانم وارد بهشت مىشوند». در روايتى ديگر مىفرمايند:
«و سَتُدْفَنُ فيها امرأةٌ من اولادى تُسمّى فاطمةُ فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ له الجَّنةُ»(4) به زودى در قم بانويى از فرزندان من به نام فاطمه دفن مىشود، كسى كه مرقد او را زيارت كند بهشت بر او واجب مىگردد».
توجه به چند نكته مهم است:
اين جمله را امام صادقعليه السلام در سال ولادت امام كاظمعليه السلام- بيش از 45 سال قبل از ولادت حضرت معصومهعليها السلام و حدود 70 سال قبل از رحلت ايشان و دفنشان در قم- بيان فرمودند.
دو مقام مهم براى حضرت معصومهعليها السلام در اين دو روايت بيان شدهاست يكى مقام شفاعت عام و ديگرى وجوب بهشت رفتن زائر آن حضرت.
كسانى كه در روز قيامت شفاعت مىكنند متعدد و فراوان هستند ولى درباره كمتر كسى وارد شده كه همه شيعيان را شفاعت مىكند مگر حضرت زهراعليها السلام.
2. حضرت معصومهعليها السلام نمايى از حضرت زهراعليها السلام
شباهتهاى متعددى را مىتوان بين حضرت زهرا (س) و حضرت معصومه (س) بيان كرد كه همه، حكايت از شرافت ذاتى حضرت دارند.
مرحوم آية اللّه العظمى مرعشى نجفى قدس سره از پدر بزرگوار خود- آية اللّه سيدمحمود مرعشى- نقل مىكند كه او در نجف اشرف زندگى مىكرد و بسيار مشتاق بود به طريقى محل دفن جدهاش حضرت زهرا عليها السلام را پيدا و زيارت كند. براى اين مقصود ختم مجرّبى را- كه شامل چهل شب عبادت در حرم امير المؤمنين عليه السلام و امور ديگر بود- انجام داد تا شايد حضرت على عليه السلام او را به محلّ قبر شريف حضرت زهرا عليها السلام راهنمايى كند. شب چهلم، بعد از انجام ختم و توسّل فراوان، به
بستر خواب رفت. در عالم خواب به محضر امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام رسيد. امام به او فرمود: «عليك بكريمة اهل البيت- به زيارت كريمه اهل بيت عليهم السلام برو-» پدرم تصور كرده بود منظور امام، زيارت حضرت زهرا عليها السلام است لذا به امام عرض مىكند: قربانت گردم من نيز برنامه ختم را براى همين منظور انجام دادهام تا قبر آن حضرت را نشانم دهيد. امام مىفرمايد: «منظور من قبر شريف حضرت معصومه عليها السلام در قم است. محلّ دفن حضرت زهرا از اسرار الهى است. طبق وصيت خانم بايد قبر مخفى بماند و من نمىتوانم قبر حضرت فاطمه عليها السلام را بر خلاف وصيّت او معلوم كنم. به زيارت حضرت معصومه عليها السلام برو گويا به زيارت حضرت زهرا عليها السلام رفتهاى».(5)
سپس حضرت آية اللّه مرعشى نجفى قدس سره مىفرمايند: به سفارش پدرم براى زيارت قبر حضرت زهرا عليها السلام به زيارت حضرت معصومه عليها السلام در قم مشرف شدم اما مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائرى- مؤسس حوزه علميه قم مرا در قم نگهداشتند.
3. فداها ابوها
يكى از احاديث شگفت پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله جملهاى است كه بارها درباره حضرت فاطمه عليها السلام فرمودهاند «فداها ابوها- پدرش به فدايش باد-» جالب اين جا است كه همين جمله را حضرت موسى بن جعفرعليه السلام در مورد حضرت معصومه عليها السلام بيان فرمودهاند.
روزى جمعى از شيعيان براى تشرف به محضر امام موسى بن جعفر عليه السلام و ارائه پرسشهاى خود وارد مدينه شدند. وقتى به منزل آن حضرت رسيدند، با خبر شدند كه آن بزرگوار در شهر نيست و تا زمان خروج آنها نيز باز نخواهد گشت. به ناچار پرسشهاى خود را نوشتند و به افراد خانواده امام كاظم عليه السلام سپردند تا در سفر بعد پاسخ آن سؤالات را بگيرند. آنها پس از سپردن آن نامه مدتى در مدينه ماندند. وقتى براى خدا حافظى به خانه امام كاظم عليه السلام آمدند، پاسخ پرسشهاى آنها كه در نامهاى نوشته شده بود به آنها داده شد. نكتهاى كه مايه تعجب آنها شد اين بود كه دريافتند پاسخ سؤالات را حضرت معصومه عليها السلام- با اينكه در آن عصر حدود شش سال بيشتر نداشت- نوشته و آماده نموده است. هنگام مراجعت و در بين راه، با امام كاظمعليه السلام كه از سفر باز مىگشت، ملاقات نمودند و ماجرا را به اطلاع آن حضرت رساندند. امام عليه السلام نوشته را از آنها طلبيد و مطالعه كرد و پاسخهاى حضرت معصومه عليها السلام را درست يافت، آنگاه به نشان تمجيد از حضرت معصومه عليها السلام و تصديق او سه بار فرمود:
«فداها ابوها» پدرش به فدايش باد(6)».(7)
4. بانوى محدثه
در راستاى دفاع از ولايت و اثبات حقانيت اهل بيتعليهم السلام يكى از مهمترين راويان حديث غديرخم و حديث منزلت (يا على انت منّى بمنزلة هارون من موسى) حضرت معصومهعليها السلام است. ايشان اين دو حديث مهم را از فاطمه دختر امام صادقعليه السلام و او از فاطمه دختر امام باقرعليه السلام و او از فاطمه دختر امام سجادعليه السلام و او از فاطمه دختر امام حسينعليه السلام و او از ام كلثوم دختر فاطمه زهراعليها السلام روايت مىنمايد. اين سلسله سند در مجموعه روايتهاى حديث غدير به «روايت فواطم» مشهور شده است.
5. دفاع از ولايت
شباهت ديگر حضرت معصومهعليها السلام با حضرت زهراعليها السلام، دفاع از ولايت تا سرحدّ شهادت است. اين مورد را مىتوان از فضائل اكتسابى حضرت دانست. حضرت معصومهعليها السلام در راستاى دفاع از ولايت حضرت رضاعليه السلام و به امر ايشان، همراه كاروانى از امامزادگان، از مدينه هجرت كرده و به سوى خراسان حركت نمود. سرپرستى اين كاروان به عهده ابراهيم و هارون پسران بزرگوار امام موسى بن جعفرعليه السلام بود. در راه رسيدن به ساوه، گروهى وابسته به خلفاى عباسى، به كاروان حمله كردند و هارون و جمع ديگرى از امامزادگان را به شهادت رساندند و جمعى را مجروح نمودند. حضرت معصومهعليها السلام- در اثر غم و اندوه اين واقعه يا غذاى مسمومى كه به وى خورانده شد- بيمار شد و تقاضا كرد او را به قم ببرند و بعد از هفده روز اقامت در قم رحلت نمودند(8)(9)
پىنوشت
(1) ماهنامه كوثر، سال اول، شماره 12، ص 10.
(2) چنان كه فضيلت و اهميت شهر قم در روايات زيادى منعكس شده است.
(3) بحارالانوار: ج 60، ص 228.
(4) بحار، ج 60، ص 216.
(5) كريمة اهل بيت عليهم السلام: على اكبر مهدى پور، ص 45- 43.
(6) كشف اللئالى: صالح بن عرندس حلّى، طبق نقل كتاب كريمه اهل بيت عليهم السلام، ص 64- 63.
(7) اين قضيه انسان را به ياد مقام حضرت يحيى و حضرت عيسى و حرف زدن زهراى اطهر در رحم خديجه كبرى و شهادت به توحيد و رسالت توسط امير المؤمنين در قنداقه مىاندازد. اينها چيزهايى نيست كه اكتسابى باشد. بلكه اراده خداوند تعلق گرفته كه گلهاى سرسبدى در عالم وجود خلق نمايد.
(8) الحياة السياسيّة للامام الرضاعليه السلام، جعفر مرتضى عاملى.
(9) اين واقعه انسان را به ياد مصائب زينب كبرى در كربلا مىاندازد.
