پرسش :
با توجه به علاقه و محبت امام علی (علیه السلام) به حضرت فاطمه (علیها السلام)، آن حضرت چگونه در نهج البلاغه از عدم علاقه به دنیا صحبت می کند؟
پاسخ :
یکم. حبی که طبیعی و فطری است، با دوستی نکوهش شده از جهت شدت و ضعف فرق دارد. حب دنیا اگر در حد بر آوردن نیازهای طبیعی حیات باشد؛ نه تنها نکوهیده نیست ، پسندیده نیز می باشد. اما اگر به زیاده روی کشیده شود و مصداق شیفتگی گردد، ناپسند است.
دوم. آن حب که وسیله بندگی خدا باشد، اصلا حب دنیا نیست؛ بلکه دوستی آخرت است. (1)
از مجموع کلمات امام علی (علیه السلام) می توان چنین استنباط کرد: دنیایی نکوهیده و بی ارزش است که انسان را از آخرت باز دارد.
اما دنیایی که انسان را به آخرت می رساند، پسندیده و نیکو است. دنیای ناپسند دنیایی است که هدف نهایی انسان شود و او را به خود مشغول و از آخرت روی گردان کند. انسان را اسیر خود سازد و خدا، آخرت، دین و حتی خویشتن را چنان در نظرش کوچک نماید که به دنیا بفروشد. (2)
حال باید دید محبت امام علی (علیه السلام) به حضرت زهرا (علیها السلام) مصداق کدامین حب است: حب دنیوی نکوهیده یا حب دنیوی پسندیده؟
محور محبت معصومان (علیهم السلام) تنها و تنها محبت به خداوند متعال است. آنان با دریافت یقینی و شناخت بی پایان و عمیق خویش، این حقیقت را می دانند که خداوند، تنها محبوب واقعی و حقیقی در جهان و عوالم هستی است. از همین رو معصومان (علیهم السلام) در مناجات خود، دوستی خدا را طلب کرده و از فراق او شکوه می کنند. (3)
مانند تو من یار وفادار ندیدم
خوش تر ز غم عشق تو غمخوار ندیدم
جز خال خیال رخ زیبای تو در دل
در آینه حسن تو زنگار ندیدم
به این دلیل که محبت خدا، اصل و محور تمامی محبت ها است، باب بسیار مهمی در معتبرترین کتاب های شیعه تحت عنوان «حب فی الله» و «بغض فی الله» آمده است که روایاتش از اصیل ترین آموزه های دینی و بهترین راهنمای انسان به سوی محبت های صحیح است. (4)
محبت امام علی (علیه السلام) به حضرت زهرا (علیها السلام) در همین راستا بود؛ یعنی، حضرت از آنجا که عاشق خداوند و محو او بود، هر کس و هر چیزی را که دوستدار خداوند بود و خداوند نیز به او محبت داشت، دوست می داشت. این محبت نسبت به افرادی مانند حضرت فاطمه (علیها السلام) در اوج بود؛ چون با چشم دل می دید که آن بزرگوار، در چه مرتبه ای از محبت و عشق به خدای متعال است و حضرت حق نیز تا چه اندازه او را دوست می دارد.
بنابراین محبت شدید امام علی (علیه السلام) به همسرش، به خاطر محبت به خدا بود؛ و علاوه بر جهت زن و شوهری ـ که حب دنیوی پسندیده است ـ حب فاطمه (علیها السلام) محبت به آخرت است و یاد و محبت خدا را بیش از پیش به ارمغان می آورد.
پی نوشتها:
1- بحار الانوار، ج 70، ص 62.
2- نگا: نهج البلاغة ، حکمت 56ف نامه 49 و خطبه 160؛ غرر الحکم، ج 2، ح 2764-2763؛ برای اطلاع تکمیلی نگا: حقیقت دنیا (دانشنامه امام علی (ع)) ، ج 1، ص 375-402.
3- مانند مناجات محبین: «اسئلک حبک» یا دعای عرفه: «انت الذی ازلت الاغیار عن قلوب احبائک حتی لم یحبوا سواک و لم یلجئوا غیرک» یا دعای کمیل: «صبرت علی عذابک فکیف اصبر علی فراقک».
4- نگا: اصول کافی ، ج 3.
یکم. حبی که طبیعی و فطری است، با دوستی نکوهش شده از جهت شدت و ضعف فرق دارد. حب دنیا اگر در حد بر آوردن نیازهای طبیعی حیات باشد؛ نه تنها نکوهیده نیست ، پسندیده نیز می باشد. اما اگر به زیاده روی کشیده شود و مصداق شیفتگی گردد، ناپسند است.
دوم. آن حب که وسیله بندگی خدا باشد، اصلا حب دنیا نیست؛ بلکه دوستی آخرت است. (1)
از مجموع کلمات امام علی (علیه السلام) می توان چنین استنباط کرد: دنیایی نکوهیده و بی ارزش است که انسان را از آخرت باز دارد.
اما دنیایی که انسان را به آخرت می رساند، پسندیده و نیکو است. دنیای ناپسند دنیایی است که هدف نهایی انسان شود و او را به خود مشغول و از آخرت روی گردان کند. انسان را اسیر خود سازد و خدا، آخرت، دین و حتی خویشتن را چنان در نظرش کوچک نماید که به دنیا بفروشد. (2)
حال باید دید محبت امام علی (علیه السلام) به حضرت زهرا (علیها السلام) مصداق کدامین حب است: حب دنیوی نکوهیده یا حب دنیوی پسندیده؟
محور محبت معصومان (علیهم السلام) تنها و تنها محبت به خداوند متعال است. آنان با دریافت یقینی و شناخت بی پایان و عمیق خویش، این حقیقت را می دانند که خداوند، تنها محبوب واقعی و حقیقی در جهان و عوالم هستی است. از همین رو معصومان (علیهم السلام) در مناجات خود، دوستی خدا را طلب کرده و از فراق او شکوه می کنند. (3)
مانند تو من یار وفادار ندیدم
خوش تر ز غم عشق تو غمخوار ندیدم
جز خال خیال رخ زیبای تو در دل
در آینه حسن تو زنگار ندیدم
به این دلیل که محبت خدا، اصل و محور تمامی محبت ها است، باب بسیار مهمی در معتبرترین کتاب های شیعه تحت عنوان «حب فی الله» و «بغض فی الله» آمده است که روایاتش از اصیل ترین آموزه های دینی و بهترین راهنمای انسان به سوی محبت های صحیح است. (4)
محبت امام علی (علیه السلام) به حضرت زهرا (علیها السلام) در همین راستا بود؛ یعنی، حضرت از آنجا که عاشق خداوند و محو او بود، هر کس و هر چیزی را که دوستدار خداوند بود و خداوند نیز به او محبت داشت، دوست می داشت. این محبت نسبت به افرادی مانند حضرت فاطمه (علیها السلام) در اوج بود؛ چون با چشم دل می دید که آن بزرگوار، در چه مرتبه ای از محبت و عشق به خدای متعال است و حضرت حق نیز تا چه اندازه او را دوست می دارد.
بنابراین محبت شدید امام علی (علیه السلام) به همسرش، به خاطر محبت به خدا بود؛ و علاوه بر جهت زن و شوهری ـ که حب دنیوی پسندیده است ـ حب فاطمه (علیها السلام) محبت به آخرت است و یاد و محبت خدا را بیش از پیش به ارمغان می آورد.
پی نوشتها:
1- بحار الانوار، ج 70، ص 62.
2- نگا: نهج البلاغة ، حکمت 56ف نامه 49 و خطبه 160؛ غرر الحکم، ج 2، ح 2764-2763؛ برای اطلاع تکمیلی نگا: حقیقت دنیا (دانشنامه امام علی (ع)) ، ج 1، ص 375-402.
3- مانند مناجات محبین: «اسئلک حبک» یا دعای عرفه: «انت الذی ازلت الاغیار عن قلوب احبائک حتی لم یحبوا سواک و لم یلجئوا غیرک» یا دعای کمیل: «صبرت علی عذابک فکیف اصبر علی فراقک».
4- نگا: اصول کافی ، ج 3.
