پرسش :
ويژگيهاي روش تبليغ پيامبران از ديدگاه قرآن چيست؟
پاسخ :
يكى از چيزهائى كه قرآن مجيد راجع به سبك روش تبليغ روى آن تكيه كرده است كلمه «البلاغ المبين» است يعنى ابلاغ و تبليغ واضح، روشن، آشكارا. مقصود از اين واژه روشن و آشكارا چيست؟ مقصود مطلوب بودن، سادگى و بىپيرايگى پيام است به طورى كه طرف در كمال سهولت و سادگى آن را فهميده و درك كند. مغلق و معقّد و پيچيده و در لفافه سخن گفتن و اصطلاحات زياد به كار بردن و جملاتى از اين قبيل «كه تو سالهاى زياد بايد درس بخوانى تا اين حرف را بفهمى» در تبليغ پيامبران نبود آنچنان ساده و واضح بيان مىكردند كه همانطور كه بزرگترين علما مىفهميدند و استفاده مىكردند بىسوادترين افراد هم لا اقل در حد خودش استفاده مىكرد. مسأله دوم كه قرآن روى آن تكيه دارد چيزى است كه از آن به «نصح» تعبير مىنمايد، ما معمولًا نصح را به خيرخواهى ترجمه مىكنيم البته اين معنا درست است ولى ظاهراً خيرخواهى عين معنى نصح نيست لازمه معنى نصح است. نصح در مقابل غش است. ناصح واقعى آن كسى است كه خلوص كامل داشته باشد. مسأله ديگر متكلف نبودن است. به افرادى كه در سخن خودشان به جاى اينكه فصيح و بليغ باشند الفاظ قلمبه و سلمبه به كار مىبرند مىگويند متكلف. در حديث است كه اگر كسى در حضور پيغمبر در صحبتهاى خود كلمه پردازىهاى قلمبه و سلمبه مىكرد پيغمبر مىفرمودند: «انا و اتقياءُ امَّتى بُرَاءُ مِنَ التَكليفُ من و پرهيزكاران امتم از اينگونه حرف زدن و به خود بندى در سخن، برى و منزه هستيم». مسأله ديگر در سبك و روش تبليغى پيامبران، تواضع و فروتنى است. كسى كه مىخواهد پيام خدا را به مردم برساند بايد در مقابل مردم در نهايت درجه فروتنى باشد يعنى پرمدعائى نكند، اظهار انانيت و منيت نكند مردم را تحقير نكند بايد در نهايت خضوع و فروتنى باشد. مسألة ديگر مسألة رفق و لينت و نرمش يعنى پرهيز از خشونت است. كسى كه مىخواهد پيامى را آن هم پيام خدا را به مردم برساند تا در آنها ايمان و علاقه ايجاد بشود بايد ليِّن القول باشد نرمش سخن داشته باشد. وقتى كه خداوند موسى و هارون را براى دعوت فردى مثل فرعون مىفرستد جزء دستورها در سبك و متد دعوت فرعون مىفرمايد: «فقولا له قولًا ليِّناً لعلَّه يتذكَّر اونحشى(1) با اين مرد متكبر با نرمى سخن بگوئيد وقتى كه شما با چنين مرد متكبّرى روبرو مىشويد كوشش كنيد كه به سخن خودتان نرمش بدهيد، نرم با او حرف بزنيد، باشد كه متذكّر بشود و از خداى خودش بترسد». همچنين قرآن كريم دربارة پيامبر مىفرمايد: «فبما رحمةٍ من الله لنت لهم و لو كنت فظّاً غليظ القلب لانفضُّوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكَّل على الله انَّ الله يحبُّ المتوكِّلين(2) به موجب رحمت و عنايت الهى، تو با مردم نرم هستى، نرمش دارى اخلاق و گفتار تو نرم است از خشونت اخلاقى و خشونت در گفتار پرهيزدارى». قرآن خطاب به پيغمبر مىگويد اگر تو يك آدم درشتخو و سنگين دلى بودى، با همه قرآنى كه در دست دارى، با همه معجزاتى كه دارى و با همه مزاياى ديگرى كه دارى مردم از دور تو پراكنده مىشدند.
پىنوشت
(1) سورة طه/ 44
(2) آل عمران/ 159
مجموعه آثار شهيد مطهرى ج 17 حماسه حسينى صفحه 350 355
يكى از چيزهائى كه قرآن مجيد راجع به سبك روش تبليغ روى آن تكيه كرده است كلمه «البلاغ المبين» است يعنى ابلاغ و تبليغ واضح، روشن، آشكارا. مقصود از اين واژه روشن و آشكارا چيست؟ مقصود مطلوب بودن، سادگى و بىپيرايگى پيام است به طورى كه طرف در كمال سهولت و سادگى آن را فهميده و درك كند. مغلق و معقّد و پيچيده و در لفافه سخن گفتن و اصطلاحات زياد به كار بردن و جملاتى از اين قبيل «كه تو سالهاى زياد بايد درس بخوانى تا اين حرف را بفهمى» در تبليغ پيامبران نبود آنچنان ساده و واضح بيان مىكردند كه همانطور كه بزرگترين علما مىفهميدند و استفاده مىكردند بىسوادترين افراد هم لا اقل در حد خودش استفاده مىكرد. مسأله دوم كه قرآن روى آن تكيه دارد چيزى است كه از آن به «نصح» تعبير مىنمايد، ما معمولًا نصح را به خيرخواهى ترجمه مىكنيم البته اين معنا درست است ولى ظاهراً خيرخواهى عين معنى نصح نيست لازمه معنى نصح است. نصح در مقابل غش است. ناصح واقعى آن كسى است كه خلوص كامل داشته باشد. مسأله ديگر متكلف نبودن است. به افرادى كه در سخن خودشان به جاى اينكه فصيح و بليغ باشند الفاظ قلمبه و سلمبه به كار مىبرند مىگويند متكلف. در حديث است كه اگر كسى در حضور پيغمبر در صحبتهاى خود كلمه پردازىهاى قلمبه و سلمبه مىكرد پيغمبر مىفرمودند: «انا و اتقياءُ امَّتى بُرَاءُ مِنَ التَكليفُ من و پرهيزكاران امتم از اينگونه حرف زدن و به خود بندى در سخن، برى و منزه هستيم». مسأله ديگر در سبك و روش تبليغى پيامبران، تواضع و فروتنى است. كسى كه مىخواهد پيام خدا را به مردم برساند بايد در مقابل مردم در نهايت درجه فروتنى باشد يعنى پرمدعائى نكند، اظهار انانيت و منيت نكند مردم را تحقير نكند بايد در نهايت خضوع و فروتنى باشد. مسألة ديگر مسألة رفق و لينت و نرمش يعنى پرهيز از خشونت است. كسى كه مىخواهد پيامى را آن هم پيام خدا را به مردم برساند تا در آنها ايمان و علاقه ايجاد بشود بايد ليِّن القول باشد نرمش سخن داشته باشد. وقتى كه خداوند موسى و هارون را براى دعوت فردى مثل فرعون مىفرستد جزء دستورها در سبك و متد دعوت فرعون مىفرمايد: «فقولا له قولًا ليِّناً لعلَّه يتذكَّر اونحشى(1) با اين مرد متكبر با نرمى سخن بگوئيد وقتى كه شما با چنين مرد متكبّرى روبرو مىشويد كوشش كنيد كه به سخن خودتان نرمش بدهيد، نرم با او حرف بزنيد، باشد كه متذكّر بشود و از خداى خودش بترسد». همچنين قرآن كريم دربارة پيامبر مىفرمايد: «فبما رحمةٍ من الله لنت لهم و لو كنت فظّاً غليظ القلب لانفضُّوا من حولك فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فى الامر فاذا عزمت فتوكَّل على الله انَّ الله يحبُّ المتوكِّلين(2) به موجب رحمت و عنايت الهى، تو با مردم نرم هستى، نرمش دارى اخلاق و گفتار تو نرم است از خشونت اخلاقى و خشونت در گفتار پرهيزدارى». قرآن خطاب به پيغمبر مىگويد اگر تو يك آدم درشتخو و سنگين دلى بودى، با همه قرآنى كه در دست دارى، با همه معجزاتى كه دارى و با همه مزاياى ديگرى كه دارى مردم از دور تو پراكنده مىشدند.
پىنوشت
(1) سورة طه/ 44
(2) آل عمران/ 159
مجموعه آثار شهيد مطهرى ج 17 حماسه حسينى صفحه 350 355
