پرسش :
چندين سال است دچار ضعف «شديد» حافظهام و بسيار حواس پرت شدهام. از چيزهاى بسيار پيش پا افتاده تا مسائل مهم زندگى را به آسانى فراموش مىكنم. لطفاً راهى عملى معرفى بفرماييد تا از اين مشكل نجات يابم.
پاسخ :
در پاسخ بدين سوال ، ابتدا علل فراموشى مرور مىشود و سپس عوامل مؤثر در تقويت حافظه به اجمال بيان مىگردد.
علل فراموشى
معمولًا يكى از نگرانىهاى شايع در ميان افراد، به ويژه كسانى كه حرفه و كارشان با حافظه ارتباط دارد، ضعف حافظه است. فراموشى علل بسيار مىتواند داشته باشد. گاه آسيبهاى جسمانى مانند ضربه مغزى، سكته و بعضى از بيمارىها سبب ضعف حافظه انسان مىشود و گاه مشكلات روحى مثل افسردگى و اضطراب. افزون بر اين، ممكن است در يكى از مراحل حافظه (رمز گردانى يا سپردن به حافظه، اندوزش يانگهدارى در حافظه و بازيابى يا فراخوانى از حافظه) خطاهايى به وجود آيد و باعث فراموشى شود. بخشى از علل فراموشى عبارت است از:
الف) زوال نافعال: عدم به كارگيرى مطالب حفظ شده سبب فراموشى مىگردد.
ب) عدم توجه هنگام رمزگردانى: براى اين كه اطلاعات را در حافظه خود رمزگردانى كنيم، نخست بايد توجه را بر آن متمركز سازيم وگرنه خيلى زود از حافظه رخت بر مىبندد و دچار فراموشى مىشويم.
ج) تداخل: مطالب موجود در ذهن ما به كلى از حافظه پاك نمىشود. تداخل مطالب مشابه سبب مىگردد هنگام استفاده و به خاطر آوردن و بازيابى، مادههاى مشابه به ذهن آيد و مزاحم بازيابى شود. اين پديده تداخل نام دارد.
د) عوامل هيجانى: عواملى مانند اضطراب و وحشت مانع بازيابى مطالب مىشود.
راههاى تقويت حافظه
1. تقطيع (حروف را به قطعههاى واژهاى و قطعههاى واژهاى را به قطعههاى عبارتى دستهبندى كردن): از طريق تقطيع مىتوان حروف يا ارقام را به قطعههاى معنادار تبديل كرد و ظرفيت حافظه خود را افزايش داد مثلًا زنجيره عددى 149- 2177- 619- 83 را به زنجيره 1983- 1176- 1492 كه سالهاى ميلادى است، تبديل كرد.
2. معنادار كردن: اين روش بهتر از هر شيوه ديگر به حافظه كمك مىكند و هر چه معنا عميقتر يا با جزئيات بيشترى رمزگردانى شود، مطلب بهتر به ياد مىماند. بنابراين، وقتى مىخواهيد نكتهاى را از كتابى به خاطر بسپاريد، احتمال يادآورى آن در صورتى بيشتر است كه توجه خود را بيشتر بر معناى آن متمركز كنيد. هر چه عميقتر و كاملتر به معنا توجه كنيد، بهتر آن را به ياد مىآوريد.
3. سازماندهى: با سازماندهى مطالب مىتوان به راحتى آنها را ياد گرفت، حفظ كرد و سپس به ياد آورد براى يادگيرى و حفظ موضوع و مطلبى كه داراى زير مجموعه و زيرشاخههاى متعدد و متكثر است، آن را در سلسله مراتبى منطقى قرار دهيد و از كل به جزء و از بالا به پايين به زيرشاخههاى جزئىتر تقسيم كرده، به خاطر بسپاريد.
4. بافت: ما معمولًا مطالب را در شرايط زمانى، مكانى و خاص ياد مىگيريم. مجموعه شرايط حاكم بر فضاى يادگيرى بافت نام دارد. ما وقتى مىتوانيم به آسانى مطالب را بازيافت كنيم كه بافت حاكم بر بازيابى همان بافت زمان وقوع يادگيرى باشد مثلًا اگر قرار باشد شما نام همكلاسىهاى دوران راهنمايى خود را به ياد آوريد، گردش در راهروهاى مدرسهاى كه دوره راهنمايى را در آن گذرانيدهايد بازيابى اسامى دوستان همكلاسى را آسانتر مىسازد.
5. روش پس ختام: نام اين روش متشكل از حروف اول شش مرحله آن است: پيشخوانى، سؤال كردن، خواندن، تفكر، حفظ كردن و مرور كردن. فرض كنيد مىخواهيد بخشى از يك كتاب را به خاطر بسپاريد و سپس بازيابى كنيد. ابتدا بايد با پيشخوانى برداشت كلى از موضوعات مهم انجام دهيد. اين نوع پيشخوانى سبب مىشود مطالب مهم فصل را سازماندهى كنيد. در مرحله دوم، بايد درباره هر بخشى پرسشهايى طرح كنيد. در مرحله سوم، بايد هر بخش را باهدف پاسخ دادن به پرسشهاى طرح شده بخوانيد. در مرحله چهارم، بايد هنگام خواندن، ساختن پرسش و ايجاد ارتباط بين دانستههاى خود درباره مطلب بينديشيد و به مطالب خوانده شده معنا دهيد. سپس در مرحله پنجم و ششم، يعنى مراحل از حفظ گفتن و مرور كردن، بايد بكوشيد واقعيتهاى اصلى مطالب خوانده شده را به ياد آوريد و به پرسشهايى كه خود طرح كردهايد، پاسخ دهيد به عبارت روشنتر، روش «پس ختام» بر سه اصل بهسازى حافظه استوار است:
1. سازماندهى
2. بسط معنايى يا معنادار كردن محفوظات
3. تمرين بازيابى
علاوه بر آنچه گفته شد، عوامل زير نيز در تقويت حافظه مؤثر است.
1. ياد خدا (انجام امور عبادى به ويژه نماز اول وقت، قرائت قرآن و ادعيه)
2. تقويت تمركز و دقت
3. كاهش اضطراب و كسب آرامش به ويژه هنگام مطالعه
4. تأمين نيازهاى طبيعى و فيزيولوژيكى (تغذيه مناسب، ورزش و رعايت بهداشت)
5. كاهش اشتغالات ذهنى
6. تمرين و تكرار مطالب
7. حدود 10 دقيقه استراحت پس از
از هر 45 دقيقه مطالعه.
8. تمرينات تنفسى
براى انجام اين تمرين كافى است در حالت ايستاده يا درازكش ريه را از هوا پر كنيد و با آرامش بازدم انجام دهيد.
9. استفاده بيشتر از مواد حاوى گلوكز (خرما، عسل و شيرينىجات طبيعى)، مواد داراى كلسيم و فسفر و ويتامينهاى D C B و A مانند لبنيات، روغن ماهى، پرتقال، گوجه فرنگى، سبوس گندم، سبزيجات تازه، هويج و جگر.
پرسمان
در پاسخ بدين سوال ، ابتدا علل فراموشى مرور مىشود و سپس عوامل مؤثر در تقويت حافظه به اجمال بيان مىگردد.
علل فراموشى
معمولًا يكى از نگرانىهاى شايع در ميان افراد، به ويژه كسانى كه حرفه و كارشان با حافظه ارتباط دارد، ضعف حافظه است. فراموشى علل بسيار مىتواند داشته باشد. گاه آسيبهاى جسمانى مانند ضربه مغزى، سكته و بعضى از بيمارىها سبب ضعف حافظه انسان مىشود و گاه مشكلات روحى مثل افسردگى و اضطراب. افزون بر اين، ممكن است در يكى از مراحل حافظه (رمز گردانى يا سپردن به حافظه، اندوزش يانگهدارى در حافظه و بازيابى يا فراخوانى از حافظه) خطاهايى به وجود آيد و باعث فراموشى شود. بخشى از علل فراموشى عبارت است از:
الف) زوال نافعال: عدم به كارگيرى مطالب حفظ شده سبب فراموشى مىگردد.
ب) عدم توجه هنگام رمزگردانى: براى اين كه اطلاعات را در حافظه خود رمزگردانى كنيم، نخست بايد توجه را بر آن متمركز سازيم وگرنه خيلى زود از حافظه رخت بر مىبندد و دچار فراموشى مىشويم.
ج) تداخل: مطالب موجود در ذهن ما به كلى از حافظه پاك نمىشود. تداخل مطالب مشابه سبب مىگردد هنگام استفاده و به خاطر آوردن و بازيابى، مادههاى مشابه به ذهن آيد و مزاحم بازيابى شود. اين پديده تداخل نام دارد.
د) عوامل هيجانى: عواملى مانند اضطراب و وحشت مانع بازيابى مطالب مىشود.
راههاى تقويت حافظه
1. تقطيع (حروف را به قطعههاى واژهاى و قطعههاى واژهاى را به قطعههاى عبارتى دستهبندى كردن): از طريق تقطيع مىتوان حروف يا ارقام را به قطعههاى معنادار تبديل كرد و ظرفيت حافظه خود را افزايش داد مثلًا زنجيره عددى 149- 2177- 619- 83 را به زنجيره 1983- 1176- 1492 كه سالهاى ميلادى است، تبديل كرد.
2. معنادار كردن: اين روش بهتر از هر شيوه ديگر به حافظه كمك مىكند و هر چه معنا عميقتر يا با جزئيات بيشترى رمزگردانى شود، مطلب بهتر به ياد مىماند. بنابراين، وقتى مىخواهيد نكتهاى را از كتابى به خاطر بسپاريد، احتمال يادآورى آن در صورتى بيشتر است كه توجه خود را بيشتر بر معناى آن متمركز كنيد. هر چه عميقتر و كاملتر به معنا توجه كنيد، بهتر آن را به ياد مىآوريد.
3. سازماندهى: با سازماندهى مطالب مىتوان به راحتى آنها را ياد گرفت، حفظ كرد و سپس به ياد آورد براى يادگيرى و حفظ موضوع و مطلبى كه داراى زير مجموعه و زيرشاخههاى متعدد و متكثر است، آن را در سلسله مراتبى منطقى قرار دهيد و از كل به جزء و از بالا به پايين به زيرشاخههاى جزئىتر تقسيم كرده، به خاطر بسپاريد.
4. بافت: ما معمولًا مطالب را در شرايط زمانى، مكانى و خاص ياد مىگيريم. مجموعه شرايط حاكم بر فضاى يادگيرى بافت نام دارد. ما وقتى مىتوانيم به آسانى مطالب را بازيافت كنيم كه بافت حاكم بر بازيابى همان بافت زمان وقوع يادگيرى باشد مثلًا اگر قرار باشد شما نام همكلاسىهاى دوران راهنمايى خود را به ياد آوريد، گردش در راهروهاى مدرسهاى كه دوره راهنمايى را در آن گذرانيدهايد بازيابى اسامى دوستان همكلاسى را آسانتر مىسازد.
5. روش پس ختام: نام اين روش متشكل از حروف اول شش مرحله آن است: پيشخوانى، سؤال كردن، خواندن، تفكر، حفظ كردن و مرور كردن. فرض كنيد مىخواهيد بخشى از يك كتاب را به خاطر بسپاريد و سپس بازيابى كنيد. ابتدا بايد با پيشخوانى برداشت كلى از موضوعات مهم انجام دهيد. اين نوع پيشخوانى سبب مىشود مطالب مهم فصل را سازماندهى كنيد. در مرحله دوم، بايد درباره هر بخشى پرسشهايى طرح كنيد. در مرحله سوم، بايد هر بخش را باهدف پاسخ دادن به پرسشهاى طرح شده بخوانيد. در مرحله چهارم، بايد هنگام خواندن، ساختن پرسش و ايجاد ارتباط بين دانستههاى خود درباره مطلب بينديشيد و به مطالب خوانده شده معنا دهيد. سپس در مرحله پنجم و ششم، يعنى مراحل از حفظ گفتن و مرور كردن، بايد بكوشيد واقعيتهاى اصلى مطالب خوانده شده را به ياد آوريد و به پرسشهايى كه خود طرح كردهايد، پاسخ دهيد به عبارت روشنتر، روش «پس ختام» بر سه اصل بهسازى حافظه استوار است:
1. سازماندهى
2. بسط معنايى يا معنادار كردن محفوظات
3. تمرين بازيابى
علاوه بر آنچه گفته شد، عوامل زير نيز در تقويت حافظه مؤثر است.
1. ياد خدا (انجام امور عبادى به ويژه نماز اول وقت، قرائت قرآن و ادعيه)
2. تقويت تمركز و دقت
3. كاهش اضطراب و كسب آرامش به ويژه هنگام مطالعه
4. تأمين نيازهاى طبيعى و فيزيولوژيكى (تغذيه مناسب، ورزش و رعايت بهداشت)
5. كاهش اشتغالات ذهنى
6. تمرين و تكرار مطالب
7. حدود 10 دقيقه استراحت پس از
از هر 45 دقيقه مطالعه.
8. تمرينات تنفسى
براى انجام اين تمرين كافى است در حالت ايستاده يا درازكش ريه را از هوا پر كنيد و با آرامش بازدم انجام دهيد.
9. استفاده بيشتر از مواد حاوى گلوكز (خرما، عسل و شيرينىجات طبيعى)، مواد داراى كلسيم و فسفر و ويتامينهاى D C B و A مانند لبنيات، روغن ماهى، پرتقال، گوجه فرنگى، سبوس گندم، سبزيجات تازه، هويج و جگر.
پرسمان
