پرسش :

کار عقل در رابطه با دين چيست؟ آيا فقط احکام ديني را ادراک مي کند يا مي تواند خودش نيز حکم ديني را بيان نمايد؟ يعني آيا عقل کليد ورود بشر به ساحت دين است يا چراغ آن است و فضاي محتواي دين را براي بشر آشکار مي سازد؟ يعني آيا عقل کليد ورود بشر به ساحت دين است يا چراغ آن است و فضاي محتواي دين را براي بشر آشکار مي سازد؟

پاسخ :
فقط اراده و علم ازلي الهي است که در دين قانون گذاري مي کند. همه اصول و فروع محتوايي دين از ناحيه خداي سبحان تعيين مي شود و عقل آدمي فاقد شأن حکم کردن و دستور دادن است و تنها گزارشگر و ادراک کننده احکام و دستوراهاي الهي است.
در واقع دخالت عقل در دين به آن است که عقل بتواند چيزي را به مجموعه دين اضافه کند و به بيان ديگر، دين ساز باشد! اگر کسي ادعا کند که عقل آدمي شأن آن را دارد که در دين خدا قانون گذاري کند مي پذيريم که عقل مي تواند در بعد تشريعي دين سهمي داشته باشد و احکامي را به مجموعه دين بيفزايد.
اما بايد گفت: فقط اراده و علم ازلي الهي است که در دين قانون گذاري مي کند. همه اصول و فروع محتوايي دين از ناحيه خداي سبحان تعيين مي شود و عقل آدمي فاقد شأن حکم کردن و دستور دادن است و تنها گزارشگر و ادراک کننده احکام و دستورهاي الهي است. پس عقل ابزاري در دست بشر است که دين را با آن بفهمد. اين که گفته مي شود عقل حکم مي کند؛ يعني حکم خدا را مي فهمد و گرنه عقل، نمي تواند حکمي الهي از خودش بدهد. چون حاکم واقعي کسي است که علم مطلق و آگاهي همه جانبه به ملاک هاي دنيا و آخرت داشته باشد. به علاوه اگر به دستور او عمل نشود بتواند عتاب و عقاب کند. بنابراين فقط خداست که مي تواند حکم و دستوري را بربندگان واجب کند. پس عقل چراغ هدايت و روشن کننده راه در مسير فهم دين است.
اين که گفته مي شود عقل حکم مي کند؛ يعني حکم خدا را مي فهمد و گرنه عقل، نمي تواند حکمي الهي از خودش بدهد.
منبع:آيت الله جوادي آملي، منزلت عقل در هندسه معرفت ديني با تلخيص