پرسش :

آيا فقط مؤمنان و کافران خالص سؤال و جواب قبر دارند - اگر چنين است، چرا؟

پاسخ :
اين مطلب در احاديث متعددي آمده است. مثلا، از امام صادق )ع( روايت شده است که: »لا يسئل في القبر إلا من محض الإيمان محضا أو محض الکفر محضا، و الآخرون يلهون عنهم.« (اصول کافي، ج 3، ص 235: سؤال نمي‏شود در قبر، مگر از کسي که مؤمن محض يا کافر محض باشد و بقيه به حال خود رها مي‏شوند) و علامه طباطبايي معتقد است: »اخبار به اين مضمون بسيار زياد و در حد استفاضه است.« (انسان از آغاز تا انجام، ص 84) و حتي آيت‏الله حسيني تهراني معتقد است، از آياتي که درباره‏ي سؤال در عالم قبر است، نيز اين مطلب فهميده مي‏شود. ايشان با استناد به آياتي نظير: »الذين تتوفاهم الملائکة ظالمي أنفسهم فألقوا السلم ما کنا نعمل من سوء بلي إن الله عليم بما کنتم تعملون - فادخلوا أبواب جهنم خالدين فيها فلبئس مثوي المتکبرين - و قيل للذين اتقوا ماذا أنزل ربکم قالوا خيرا« (نحل 28 - 30/16: همانان که فرشتگان جانشان را مي‏گيرند، در حالي که بر خود ستمکار بوده‏اند، پس از در تسليم مي‏آيند: »ما هيچ کار بدي نمي‏کرديم.« آري، خدا به آنچه مي‏کرديد داناست - پس از درهاي دوزخ وارد شويد، در آن هميشه بمانيد و حقا که جايگاه متکبران چه بد است - و به کساني که تقوا پيشه کردند، گفته شود: »پروردگارتان چه نازل کرد؟« مي‏گويند: »خوبي«) مي‏گويند: »نوع خطاب در اين آيات که فقط ظالمان يا اهل تقوي و ايمان را خطاب مي‏کند، آن رواياتي را که سؤال قبر را به مؤمنان خالص يا کفار محض منحصر کرده است، تأييد مي‏کند.« (معادشناسي، ج 1، ص 106 - 108)
برخي مانند شيخ مفيد معتقدند که براي اين مسأله، دليل عقلي نداريم و دليل منحصر در ادله‏ي نقلي است؛ (س، ج 6، ص 272 و 280، به نقل از منبع پيشين، ص 105)؛ اما شايد بتوان پاسخي را که به سؤال قبل داديم، نوعي تبيين عقلي اين مسأله دانست.
به تعبير مؤلف کتاب »بازگشت به سوي خدا«: »آنان که در حيات دنيوي مستضعف بودند و رشد لازم و مطلوب فکري نداشتند و در درون و باطن آنان، سؤالات برانگيزاننده و حرکت آوري که آن‏ها به سوي تحقيق و بررسي سوق دهد، بروز نکرده و مطرح نشده است، در نتيجه، به سوي ايمان واقعي راه يافته‏اند و به سوي کفر واقعي راه نيافته‏اند، لذا در برزخ از آن‏ها سؤال نمي‏شود و احتمالا به خاطر محفوظ بودن فطرت اوليه از انحراف و ضايع نشدن استعداد فطري در وجودشان، در برزخ در مسير خاصي که مسير کمال است، مي‏افتند و به سوي لقاي رب هدايت مي‏شوند.« (محمد شجاعي، بازگشت به سوي خدا، ج 1، ص 315)