پرسش :
اگر ما مردیم و سپس گفتیم، ای کاش که دوباره در زمین بودیم، اگر خداوند چنان اجازه ای به ما می داد آیا ما از اخلاق و کردار و رفتار بهتری برخوردار بودیم؟
پاسخ :
سنت الاهی بر این قرار گرفته است که هرچیزی به سوی کمال و تکامل حرکت نماید؛ و خداوند انسان را در این دنیا خلق کرده و به دو نیروی عقل (حجت درونی) و وحی (حجت بیرونی) مجهز نموده تا به سوی کمال حرکت کند؛ بنابراین اگر بنا باشد انسان بعد از مردن از روی میل و خواسته ی افراد، دوباره به دنیا بازگردند موجب می شود که نظام آفرینش و بعثت انبیای الهی بی فایده و بیهوده باشد؛ واین مخالف سنت الاهی است.
علاوه این که بر فرض محال که این افراد به دنیا برگردند، معلوم نیست اعمال خوبی انجام دهند؛ چون دنیا همان دنیا و انسان هم از اختیار برخوردار است و آنها نیز دارای همان هوای نفس و وسواس شیطانی و قریحه ی عناد و تکبر و طغیان خواهند بود؛ در نتیجه همان عوامل و چیزهایی که آنان را امروز وادار به مخالفت با حق و تکذیب آیات خدا کرده، بر فرض برگشت به دنیا، به جای خود باقی است.[1]
به همین جهت قرآن بیان می فرماید: (آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مىدهند) تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرارسد، مىگويد: «پروردگار من! مرا بازگردانيد! شايد در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» (ولى به او مىگويند:) چنين نيست! اين سخنى است كه او به زبان مىگويد (و اگر بازگردد، كارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند![2]
نکته ی قابل توجه این که خداوند در پاسخ درخواست آنها کلمه ی «کلاّ» (چنین نیست) می آورد که این کلمه در کلام عرب هم برای منع و جلوگیری می آید و هم برای ابطال ادعا و گفتار طرف مقابل؛ یعنی احتمال دارد آیه به دو مطلب اشاره نماید، یکی این که؛ این بهانه ای بیش نیست و باعث نمی گردد تا بازگشت به دنیا میسر گردد، دوم این که؛ نفی ادعای آنها که می گویند اگر ما به دنیا بازگردیم گذشته را جبران می کنیم و عمل صالح انجام می دهیم؛ خداوند می فر ماید این یک ادعای بی اساس و تو خالی است و اگر به دنیا بازگردند همان برنامه ی قبلی را ادامه خواهند داد.[3] علاوه از کلمه «لعل» (شاید) در آیه فهمیده می شود که این افراد از وضع آینده خود نیز اطمینان کامل ندارند و کم و بیش می دانند که این پشیمانی و ندامت معلول شرایط خاصی است که در آستانه ی مرگ برای آنها ایجاد شده است و چه بسا اگر به دنیا هم باز گردند همان روش قبلی را ادامه می دهند.[4]
در هر صورت آنچه مهم است این است که برگشت فایده ای ندارد چنانکه خداوند در جای دیگر قرآن می فرماید: «اگر به دنیا بازگردند به همان اعمالی که از آنها نهی شده بودند باز می گردند»[5]، پس بیداری آنها موقتی است و پا برجا نیست.[6]
این گونه افراد مثل کفار و افراد گناهکاری هستند که وقتی در طوفان های دریا گرفتار می شوند و در آستانه مرگ و نابودی قرار می گیرند از خداوند تقاضای کمک می کنند ولی بعد از نجات دوباره به اعمال گذشته بر می گردنند و به عبارت دیگر همین افراد چه بسا بی پایگی دنیا را فهمیدند و حوادثی برایشان اتفاق افتاده که مرگ را به چشم خود دیدند ولی دوباره فریفته دنیا گشتند و برای رسیدن به لذات آن مرتکب اعمال ناشایست شدند.
پی نوشتها:
[1] المیزان، ج 7، ص 84.
[2] «حتی اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون. لعلی اعمل صالحاً فیما ترکت کلاّ انّها کلمة هو قائلها...» المؤمنون، 99و100.
[3] نک: تفسیر نمونه، ج 14، ص 313؛ المیزان، ج 5، ص 98.
[4] تفسیر تبیان، ج 7، ص 393 ؛ کنزالعرفان، ج 9، ص 212.
[5] «ولو رودا لعادوا لمانهوا عنه» انعام، 28.
[6] تفسیر نمونه، ج 5، ص 200.
منبع: http://farsi.islamquest.net
سنت الاهی بر این قرار گرفته است که هرچیزی به سوی کمال و تکامل حرکت نماید؛ و خداوند انسان را در این دنیا خلق کرده و به دو نیروی عقل (حجت درونی) و وحی (حجت بیرونی) مجهز نموده تا به سوی کمال حرکت کند؛ بنابراین اگر بنا باشد انسان بعد از مردن از روی میل و خواسته ی افراد، دوباره به دنیا بازگردند موجب می شود که نظام آفرینش و بعثت انبیای الهی بی فایده و بیهوده باشد؛ واین مخالف سنت الاهی است.
علاوه این که بر فرض محال که این افراد به دنیا برگردند، معلوم نیست اعمال خوبی انجام دهند؛ چون دنیا همان دنیا و انسان هم از اختیار برخوردار است و آنها نیز دارای همان هوای نفس و وسواس شیطانی و قریحه ی عناد و تکبر و طغیان خواهند بود؛ در نتیجه همان عوامل و چیزهایی که آنان را امروز وادار به مخالفت با حق و تکذیب آیات خدا کرده، بر فرض برگشت به دنیا، به جای خود باقی است.[1]
به همین جهت قرآن بیان می فرماید: (آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مىدهند) تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرارسد، مىگويد: «پروردگار من! مرا بازگردانيد! شايد در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» (ولى به او مىگويند:) چنين نيست! اين سخنى است كه او به زبان مىگويد (و اگر بازگردد، كارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند![2]
نکته ی قابل توجه این که خداوند در پاسخ درخواست آنها کلمه ی «کلاّ» (چنین نیست) می آورد که این کلمه در کلام عرب هم برای منع و جلوگیری می آید و هم برای ابطال ادعا و گفتار طرف مقابل؛ یعنی احتمال دارد آیه به دو مطلب اشاره نماید، یکی این که؛ این بهانه ای بیش نیست و باعث نمی گردد تا بازگشت به دنیا میسر گردد، دوم این که؛ نفی ادعای آنها که می گویند اگر ما به دنیا بازگردیم گذشته را جبران می کنیم و عمل صالح انجام می دهیم؛ خداوند می فر ماید این یک ادعای بی اساس و تو خالی است و اگر به دنیا بازگردند همان برنامه ی قبلی را ادامه خواهند داد.[3] علاوه از کلمه «لعل» (شاید) در آیه فهمیده می شود که این افراد از وضع آینده خود نیز اطمینان کامل ندارند و کم و بیش می دانند که این پشیمانی و ندامت معلول شرایط خاصی است که در آستانه ی مرگ برای آنها ایجاد شده است و چه بسا اگر به دنیا هم باز گردند همان روش قبلی را ادامه می دهند.[4]
در هر صورت آنچه مهم است این است که برگشت فایده ای ندارد چنانکه خداوند در جای دیگر قرآن می فرماید: «اگر به دنیا بازگردند به همان اعمالی که از آنها نهی شده بودند باز می گردند»[5]، پس بیداری آنها موقتی است و پا برجا نیست.[6]
این گونه افراد مثل کفار و افراد گناهکاری هستند که وقتی در طوفان های دریا گرفتار می شوند و در آستانه مرگ و نابودی قرار می گیرند از خداوند تقاضای کمک می کنند ولی بعد از نجات دوباره به اعمال گذشته بر می گردنند و به عبارت دیگر همین افراد چه بسا بی پایگی دنیا را فهمیدند و حوادثی برایشان اتفاق افتاده که مرگ را به چشم خود دیدند ولی دوباره فریفته دنیا گشتند و برای رسیدن به لذات آن مرتکب اعمال ناشایست شدند.
پی نوشتها:
[1] المیزان، ج 7، ص 84.
[2] «حتی اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون. لعلی اعمل صالحاً فیما ترکت کلاّ انّها کلمة هو قائلها...» المؤمنون، 99و100.
[3] نک: تفسیر نمونه، ج 14، ص 313؛ المیزان، ج 5، ص 98.
[4] تفسیر تبیان، ج 7، ص 393 ؛ کنزالعرفان، ج 9، ص 212.
[5] «ولو رودا لعادوا لمانهوا عنه» انعام، 28.
[6] تفسیر نمونه، ج 5، ص 200.
منبع: http://farsi.islamquest.net
