پرسش :
فرم اخذ رضايت نامه از بيماراني كه عليرغم نظر پزشك معالج حاضر به بستري شدن يا خواهان مرخص شدن از بخشهاي بستري با رضايت شخصي هستند بايد حاوي چه مطالبي باشد .
پاسخ :
با توجه به پيچيدگي و در عين حال فني علمي و حقوقي بودن ابعاد « رضايت نامه بيمار » ماهيت حقوقي رضايت نامه آگاهانه بيمار به نقل از پايگاه اطلاع رساني حقوق پزشكي www.medicallaw.ir به شرح زيرايفا مي گردد.
رضايت نامه: امضاي مدرکي است که بيمار قبل از تن دادن به هر گونه درماني از کليه خطرات عمل، راه هاي درماني و جايگزين و خطرات آن توسط پزشک آگاهي پيدا کند
انواع رضايت نامه
تلويحي:انتخاب يک پزشک از بين سايرين (مراجعه بيمار به پزشک جهت درمان نشانه اي از رضايت تلويحي اوست ولي کفايت نمي کند)
اظهاري- شفاهي: گاهي لازم است قبل از انجام معاينه خاص، نوع و شيوه معاينه توضيح داده شود و شخص ثالثي حضور داشته باشد
اظهاري - کتبي: وقتي اقدامات درماني ريسک بالايي همراه است و يا بيمار نياز به بيهوشي دارد
برائت نامه:چنان چه بيمار در طي درمان دچار عوارض يا نقص عضوي گردد در صورتي که پزشک بر اساس موازين علمي و فني عمل کرده باشد مقصر نيست.
* براي افراد نابالغ و محجورين و افراد مسني که قادر به اداره امور خود نيستند، ولي يا قيم قانوني بايد رضايت نامه را مطالعه و امضا کند (طبق ماده 49 ق م 1: {افراد نابالغ فرديست که به بلوغ شرعي نرسيده است} ولي در اکثر کتب اخلاق پزشکي بلوغ قانوني (رسيدن به سن 18 سال) مد نظر است)
* براي تمام اقدامات درماني که بر روي حقوق ناشي از ازدواج تأثير مي گذارد رضايت همسر لازمست (سقط جنين، هيسترکتومي، بستن لوله ها، تغيير جنسيت).
* در صورت احتمال وجود خطر جاني يا کودک آزاري پس از در جريان گذاشتن مراجع قانوني اقدام به درمان مي کنيم (بدون اخذ رضايت).
* اگر پدر و مادر کودک متارکه کرده باشند کسي که حضانت فرزند را به عهده گرفته مسئول است و بايد رضايت نامه را مطالعه و امضا کند.
رضايت در مورد اورژانس
اگر بيمار هوشيار است و بالغ، رضايت از خود بيمار گرفته شود، اگر هوشيار نيست ولي فرصت فراخوان اطرافيان هست مي توان از آن ها رضايت گرفت، اگر فرصت دسترسي به نزديکان نيست با اطلاع قاضي کشيک نيز نيست، صورت جلسه اي تهيه و سه نفر پزشک ديگر زير آن را امضا و اقدام مي کنند، اگر امکان امضاي سه پزشک نيست ساير پرسنل کادر پزشکي امضا دهند.
در موراد خيلي اورژانس نياز به رضايت نيست.
مواردي که الزام به اخذ رضايت نامه نيست:
1. معاينه متهمين و زندانيان
2. معاينات دوره اي بهداشتي کارکنان صنايع غذايي
3. معاينات بهداشتي دانش آموزان
4. قرنطينه مرزي و مهاجران
چگونه رضايت نامه بگيريم:
رضايت نامه بايستي قابل فهم و ساده (فاقد اصطلاحات پزشکي) باشد و بيمار بدون هيچ اجباري با درک کامل محتواي آن بايستي امضا کند، ترجيحاً علاوه بر پزشک و بيمار فرد سومي به عنوان شاهد نيز رضايت نامه را امضا کند (فرم نمونه رضايت نامه ضميمه است).
مواردي که عليرغم اخذ رضايت نامه قصور پزشکي محسوب مي گردد:
* محتويات رضايت نامه را بيمار درک نکرده باشد، خطرات و عوارض درمان گوشزد نشده باشد، فرم رضايت نامه توسط فردي فاقد صلاحيت امضا شده يا عمل غير قانوني بوده باشد.
مواردي از قانون مجازات اسلامي در ارتباط با اخذ رضايت نامه و برائت نامه:
بند دوم از ماده 59 ق م 1: هر نوع عمل جراحي يا طبي و شروع که با رضايت شخص يا اوليا يا سرپرستان يا نمايندگان قانوني آن ها و رعايت موازين فني و علمي و نظامات دولتي انجام شود در موراد فوري اخذ رضايت ضروري نخواهد بود.
ماده60 ق م 1: چنانچه طبيب قبل از شروع درمان يا اعمال جراحي از مريض يا ولي او برائت حاصل نموده باشد، ضامن خسارت جانبي يا مالي يا نقص عضو نيست و در موراد فوري که اجازه گرفتن ممکن نباشد طبيب ضامن نمي باشد.
ماده 319 ق م 1: هرگاه طبيبي گر چه حاذق و متخصص باشد در معالجه هايي که شخصاً انجام مي دهد يا دستور آن را صادر مي کند هرچند با اذن مريض يا ولي باشد باعث تلف جان يا نقص عضو يا خسارت مالي شود، ضامن است.
ماده320 ق م 1: هرگاه ختنه کننده در اثر بريدن بيش از مقدار لازم موجب خسارت يا جنايت شود ضامن است گر چه، ماهر بوده باشد.
ماده321 ق م 1 : هرگاه بيطار و دامپزشک گر چه متخصص باشد، در معالجه حيواني هر چند با اذن صاحب او باشد موجب خسارت شود، ضامن است.
ماده 322 ق م 1: هرگاه طبيب يا بيطار و مانند آن قبل از شروع به درمان از مريض يا ولي او يا از صاحب حيوان برائت حاصل نمايد، عهده دار خسارت پديد آمده نخواهد بود.
شرايط احراز قصور پزشکي
1. پزشک مسئول درمان باشد (بيمار به مطب يا درمانگاه مراجعه و تحت درمان قرار گرفته باشد).
2. موازين علمي و فني و پزشکي رعايت نشده باشد (پزشک در انجام وظيفه درماني مرتکب سهل انگاري، بي مبالاتي يا عدم مهارت شده باشد).
3. خطاي پزشک منجر به ضرر و زيان شده باشد.
چند نکته
1- هر پزشکي (هرچند حاذق و متبحر و با حسن نيت) ممکن است معالجاتش با موفقيت همراه نباشد.
2- قصور پزشکي امري نسبي است و ممکن است پزشکان متبحر هم مرتکب قصور پزشکي پيش پا افتاده شوند.
3- نمي توان از همه پزشکان انتظار معلومات و تجارب و عملکردي در يک سطح داشت.
* در پزشکي قانون ابتدا صلاحيت پزشکان و کادر فني مورد بررسي قرار مي گيرد و سپس ميزان مسؤوليت آن ها در صورت واقعه در نظر گرفته مي شود.
روند رسيدگي به تخلفات پزشکي
1- نظام پزشکي: در اينجا هر شاکي و لو اين که فقط ناظر يک ماجرا بوده، مي تواند شخصاً به نظام پزشکي شهرستان مربوطه حتي در صورتي که شاکي از شکايت خود صرف نظر نمايد موظف به رسيدگي پرونده مي باشد ولي احکام صادره از سوي نظام پزشکي احکامي انتظامي است و جنبه کيفري ندارد.
2- پزشک قانوني: پس از طرح شکايت توسط شاکي خصوصي در مراجع قضايي پرونده جهت رسيدگي از دادگاه ها به پزشکي قانوني ارجاع و پزشکي قانوني پس از اخذ کليه مدارک و توضيحات طرفين اقدام به صدور رأي مي نمايد که رأي صادره از جانب پزشکي قانوني مي تواند منجر به صدور احکام کيفري از جانب دادگاه شود.
* گاهي نيز پرونده ابتدا در نظام پزشکي مطرح و پس از تبرئه يا محکوميت انتظامي پرونده به پزشکي قانوني ارجاع شده است.
ماده 259 ق م 1: در موراد زير ديه پرداخت مي شود:
الف) قتل يا جرح يا نقص عضو که به طور خطاي محض واقع مي شود و آن در صورتي است که جاني نه قصد جنايت نسبت به مجني عليه را داشته باشد و نه قصد فعل واقع شده بر او را، مانند آن که تيري را به قصد شکاري رها کند و به شخص برخورد کند.
ب) قتل يا جرح يا نقص عضو که به طور خطا شبيه عمد واقع مي شود و آن در صورتي است که جاني قصد فعلي را که نوعاً سبب جنايت نمي شود داشته باشد و قصد جنايت را نسبت به مجني عليه نداشته باشد مانند آن که کسي را به قصد تأديب به نحوي که نوعاً سبب جنايت نمي شود بزند و اتفاقاً موجب جنايت شود يا طبيبي مباشر، بيماري را به طور متعارف معالجه کند و اتفاقاً سبب جنايت بر اوشود.
* بر اساس بند دوم ماده فوق قصور پزشکي (بي احتياطي، بي مبالاتي، سهل انگاري، عدم مهارت) در حکم خطاي شبه عمد بوده و در صورت احراز، پزشک بايستي ديه پرداخت کند.
راه هاي پيشگيري از شکايت دندان پزشکان
1. رعايت اصول و اخلاق پزشکي (در قبال بيمار و همکاران)
2. رعايت مسائل کنترل عفونت در مطب يا کلينيک
3. توجيه و تفهيم کامل درمان به بيمار و مراحل درماني و عوارض احتمالي
4. کسب تاريخچه کامل پزشکي و دندان پزشکي در پرونده درماني که به تاثير و امضاي بيماري يا ولي بيمار رسيده باشد.
5. انجام آزمايشات و معاينات پاراکلينک مورد نياز (راديوگرافي ها و ...) و ضبط آن ها در پرونده
6. رعايت اصول و ضوابط علمي و قانوني در نسخه نويسي و گواهي نويسي
7. حفظ خونسردي و تسلط بر رفتار و گفتار در برخورد با مراجعين
8. پذيرش بيماران در حد مهارت و تخصص خود
9. عدم ايجاد توقع بي مورد و بيش از انتظار در بيماران
10. ارايه طرح درماني متناسب با وضعيت اقتصادي، سن، وضعيت دهان، بيماري هاي سيستميک و ...
www.hvm.ir
با توجه به پيچيدگي و در عين حال فني علمي و حقوقي بودن ابعاد « رضايت نامه بيمار » ماهيت حقوقي رضايت نامه آگاهانه بيمار به نقل از پايگاه اطلاع رساني حقوق پزشكي www.medicallaw.ir به شرح زيرايفا مي گردد.
رضايت نامه: امضاي مدرکي است که بيمار قبل از تن دادن به هر گونه درماني از کليه خطرات عمل، راه هاي درماني و جايگزين و خطرات آن توسط پزشک آگاهي پيدا کند
انواع رضايت نامه
تلويحي:انتخاب يک پزشک از بين سايرين (مراجعه بيمار به پزشک جهت درمان نشانه اي از رضايت تلويحي اوست ولي کفايت نمي کند)
اظهاري- شفاهي: گاهي لازم است قبل از انجام معاينه خاص، نوع و شيوه معاينه توضيح داده شود و شخص ثالثي حضور داشته باشد
اظهاري - کتبي: وقتي اقدامات درماني ريسک بالايي همراه است و يا بيمار نياز به بيهوشي دارد
برائت نامه:چنان چه بيمار در طي درمان دچار عوارض يا نقص عضوي گردد در صورتي که پزشک بر اساس موازين علمي و فني عمل کرده باشد مقصر نيست.
* براي افراد نابالغ و محجورين و افراد مسني که قادر به اداره امور خود نيستند، ولي يا قيم قانوني بايد رضايت نامه را مطالعه و امضا کند (طبق ماده 49 ق م 1: {افراد نابالغ فرديست که به بلوغ شرعي نرسيده است} ولي در اکثر کتب اخلاق پزشکي بلوغ قانوني (رسيدن به سن 18 سال) مد نظر است)
* براي تمام اقدامات درماني که بر روي حقوق ناشي از ازدواج تأثير مي گذارد رضايت همسر لازمست (سقط جنين، هيسترکتومي، بستن لوله ها، تغيير جنسيت).
* در صورت احتمال وجود خطر جاني يا کودک آزاري پس از در جريان گذاشتن مراجع قانوني اقدام به درمان مي کنيم (بدون اخذ رضايت).
* اگر پدر و مادر کودک متارکه کرده باشند کسي که حضانت فرزند را به عهده گرفته مسئول است و بايد رضايت نامه را مطالعه و امضا کند.
رضايت در مورد اورژانس
اگر بيمار هوشيار است و بالغ، رضايت از خود بيمار گرفته شود، اگر هوشيار نيست ولي فرصت فراخوان اطرافيان هست مي توان از آن ها رضايت گرفت، اگر فرصت دسترسي به نزديکان نيست با اطلاع قاضي کشيک نيز نيست، صورت جلسه اي تهيه و سه نفر پزشک ديگر زير آن را امضا و اقدام مي کنند، اگر امکان امضاي سه پزشک نيست ساير پرسنل کادر پزشکي امضا دهند.
در موراد خيلي اورژانس نياز به رضايت نيست.
مواردي که الزام به اخذ رضايت نامه نيست:
1. معاينه متهمين و زندانيان
2. معاينات دوره اي بهداشتي کارکنان صنايع غذايي
3. معاينات بهداشتي دانش آموزان
4. قرنطينه مرزي و مهاجران
چگونه رضايت نامه بگيريم:
رضايت نامه بايستي قابل فهم و ساده (فاقد اصطلاحات پزشکي) باشد و بيمار بدون هيچ اجباري با درک کامل محتواي آن بايستي امضا کند، ترجيحاً علاوه بر پزشک و بيمار فرد سومي به عنوان شاهد نيز رضايت نامه را امضا کند (فرم نمونه رضايت نامه ضميمه است).
مواردي که عليرغم اخذ رضايت نامه قصور پزشکي محسوب مي گردد:
* محتويات رضايت نامه را بيمار درک نکرده باشد، خطرات و عوارض درمان گوشزد نشده باشد، فرم رضايت نامه توسط فردي فاقد صلاحيت امضا شده يا عمل غير قانوني بوده باشد.
مواردي از قانون مجازات اسلامي در ارتباط با اخذ رضايت نامه و برائت نامه:
بند دوم از ماده 59 ق م 1: هر نوع عمل جراحي يا طبي و شروع که با رضايت شخص يا اوليا يا سرپرستان يا نمايندگان قانوني آن ها و رعايت موازين فني و علمي و نظامات دولتي انجام شود در موراد فوري اخذ رضايت ضروري نخواهد بود.
ماده60 ق م 1: چنانچه طبيب قبل از شروع درمان يا اعمال جراحي از مريض يا ولي او برائت حاصل نموده باشد، ضامن خسارت جانبي يا مالي يا نقص عضو نيست و در موراد فوري که اجازه گرفتن ممکن نباشد طبيب ضامن نمي باشد.
ماده 319 ق م 1: هرگاه طبيبي گر چه حاذق و متخصص باشد در معالجه هايي که شخصاً انجام مي دهد يا دستور آن را صادر مي کند هرچند با اذن مريض يا ولي باشد باعث تلف جان يا نقص عضو يا خسارت مالي شود، ضامن است.
ماده320 ق م 1: هرگاه ختنه کننده در اثر بريدن بيش از مقدار لازم موجب خسارت يا جنايت شود ضامن است گر چه، ماهر بوده باشد.
ماده321 ق م 1 : هرگاه بيطار و دامپزشک گر چه متخصص باشد، در معالجه حيواني هر چند با اذن صاحب او باشد موجب خسارت شود، ضامن است.
ماده 322 ق م 1: هرگاه طبيب يا بيطار و مانند آن قبل از شروع به درمان از مريض يا ولي او يا از صاحب حيوان برائت حاصل نمايد، عهده دار خسارت پديد آمده نخواهد بود.
شرايط احراز قصور پزشکي
1. پزشک مسئول درمان باشد (بيمار به مطب يا درمانگاه مراجعه و تحت درمان قرار گرفته باشد).
2. موازين علمي و فني و پزشکي رعايت نشده باشد (پزشک در انجام وظيفه درماني مرتکب سهل انگاري، بي مبالاتي يا عدم مهارت شده باشد).
3. خطاي پزشک منجر به ضرر و زيان شده باشد.
چند نکته
1- هر پزشکي (هرچند حاذق و متبحر و با حسن نيت) ممکن است معالجاتش با موفقيت همراه نباشد.
2- قصور پزشکي امري نسبي است و ممکن است پزشکان متبحر هم مرتکب قصور پزشکي پيش پا افتاده شوند.
3- نمي توان از همه پزشکان انتظار معلومات و تجارب و عملکردي در يک سطح داشت.
* در پزشکي قانون ابتدا صلاحيت پزشکان و کادر فني مورد بررسي قرار مي گيرد و سپس ميزان مسؤوليت آن ها در صورت واقعه در نظر گرفته مي شود.
روند رسيدگي به تخلفات پزشکي
1- نظام پزشکي: در اينجا هر شاکي و لو اين که فقط ناظر يک ماجرا بوده، مي تواند شخصاً به نظام پزشکي شهرستان مربوطه حتي در صورتي که شاکي از شکايت خود صرف نظر نمايد موظف به رسيدگي پرونده مي باشد ولي احکام صادره از سوي نظام پزشکي احکامي انتظامي است و جنبه کيفري ندارد.
2- پزشک قانوني: پس از طرح شکايت توسط شاکي خصوصي در مراجع قضايي پرونده جهت رسيدگي از دادگاه ها به پزشکي قانوني ارجاع و پزشکي قانوني پس از اخذ کليه مدارک و توضيحات طرفين اقدام به صدور رأي مي نمايد که رأي صادره از جانب پزشکي قانوني مي تواند منجر به صدور احکام کيفري از جانب دادگاه شود.
* گاهي نيز پرونده ابتدا در نظام پزشکي مطرح و پس از تبرئه يا محکوميت انتظامي پرونده به پزشکي قانوني ارجاع شده است.
ماده 259 ق م 1: در موراد زير ديه پرداخت مي شود:
الف) قتل يا جرح يا نقص عضو که به طور خطاي محض واقع مي شود و آن در صورتي است که جاني نه قصد جنايت نسبت به مجني عليه را داشته باشد و نه قصد فعل واقع شده بر او را، مانند آن که تيري را به قصد شکاري رها کند و به شخص برخورد کند.
ب) قتل يا جرح يا نقص عضو که به طور خطا شبيه عمد واقع مي شود و آن در صورتي است که جاني قصد فعلي را که نوعاً سبب جنايت نمي شود داشته باشد و قصد جنايت را نسبت به مجني عليه نداشته باشد مانند آن که کسي را به قصد تأديب به نحوي که نوعاً سبب جنايت نمي شود بزند و اتفاقاً موجب جنايت شود يا طبيبي مباشر، بيماري را به طور متعارف معالجه کند و اتفاقاً سبب جنايت بر اوشود.
* بر اساس بند دوم ماده فوق قصور پزشکي (بي احتياطي، بي مبالاتي، سهل انگاري، عدم مهارت) در حکم خطاي شبه عمد بوده و در صورت احراز، پزشک بايستي ديه پرداخت کند.
راه هاي پيشگيري از شکايت دندان پزشکان
1. رعايت اصول و اخلاق پزشکي (در قبال بيمار و همکاران)
2. رعايت مسائل کنترل عفونت در مطب يا کلينيک
3. توجيه و تفهيم کامل درمان به بيمار و مراحل درماني و عوارض احتمالي
4. کسب تاريخچه کامل پزشکي و دندان پزشکي در پرونده درماني که به تاثير و امضاي بيماري يا ولي بيمار رسيده باشد.
5. انجام آزمايشات و معاينات پاراکلينک مورد نياز (راديوگرافي ها و ...) و ضبط آن ها در پرونده
6. رعايت اصول و ضوابط علمي و قانوني در نسخه نويسي و گواهي نويسي
7. حفظ خونسردي و تسلط بر رفتار و گفتار در برخورد با مراجعين
8. پذيرش بيماران در حد مهارت و تخصص خود
9. عدم ايجاد توقع بي مورد و بيش از انتظار در بيماران
10. ارايه طرح درماني متناسب با وضعيت اقتصادي، سن، وضعيت دهان، بيماري هاي سيستميک و ...
www.hvm.ir
