پرسش :

آيا از مرجع واجد شرايطي كه فوت كرده است , مي توان تقليد كرد؟ چرا؟

پاسخ :
تقليد ابتدايي متوفّي جايز نيست , اما اگر از مجتهد زنده اي تقليد كند, سپس آن مرجع از دنيا برودو وي اعلم از مجتهدان زنده باشد, بايد به تقليد او باقي بماند و در مسائل مستحدثه يعني مسائلي كه قبلاً وجودنداشته و تازه موضوعيت پيدا كرده , به مجتهد زنده رجوع كند, و در صورت مساوي بودن , مجتهدان با اجازه ءمجتهدان زنده مي تواند به تقليد از مجتهد مرده باقي بماند.
بايد بدانيم احكام اسلام (همانند نيازهاي بشر) دو گونه است :
1 احكام اوليه يا ثابت : احكامي كه تحوّل و تطوّر زمان باعث دگرگوني آن نمي شود, مثل رابطهء انسان با خدا(عبادت ) كه تغييرات زمان و مقتضيات متحوّل زمان در هر ناحيه تأثير داشته باشد, در اين ناحيه تأثير ندارد ياخيلي كم تأثير دارد; يعني اين جور نيست ارتباط مخلصانه اي كه مردم هزار سال پيش مي بايست با خدا داشته باشند, امروز به گونه اي ديگر باشد.(1)
2 احكام ثانويه يا متغير: مانند برخي قوانين مربوط به روابط انسان ها با يك ديگر, در روايت اسحاق بن يعقوب (ره ) از امام زمان 7 از آن به (2) تعبير شده است ; يعني مسائلي كه در گذشته مطرح
نبوده , يا اصل مسئله در گذشته مطرح بوده , لكن ماهيت و شكل آن تغير يافته است . گاهي هم ممكن است شكل ظاهري آن حفظ شود, لكن موضوع كه حكم حلال و حرام و صحت و بطلان , مبتني بر آن است , متحول شده باشد, مثل شطرنج , كه زماني موضوع براي برد و باخت و يك بازي صرفاً قماري بود, ولي امروزه مي گويندبه يك بازي علمي و ورزش فكري , تحول يافته است ; پس حكم به تبعيت از موضوع بايد حكم آن تغيير يابد.اين گونه تحول در روابط اقتصادي , فرهنگي , سياسي و... نيز ممكن است پيدا شود.
بنابراين , به فتوا و نظر مجتهدان متوفي نمي توان اكتفا كرد, چنان كه امروزه نمي توان به كتب يا نظريات پزشكان يك صد سال پيش بسنده كرد. به همين جهت است كه در روايت اسحاق بن يعقوب ما مكلّف مي شويم در اين گونه مسائل به يعني مجتهدان زنده رجوع كنيم . (پـاورقي 1.مرتضي مطهري , اسلام و مقتضيات زمان , ج 2 ص 41 با تلخيص .
(پـاورقي 2.حرعاملي , وسائل الشيعه , ج 18 ص 101 حديث 9
www.eporsesh.com