پرسش :
چرا ترتيب فعلي سور و آيات قرآن كريم به ترتيب نزول آن‌ها نيست؟
پاسخ :
درباره ترتيب فعلي قرآن‌كريم، از دو جنبة ترتيب آيات و ترتيب سوره‌ها بحث مي‌كنيم:
الف. ترتيب آيات
جمع‌آوري آيات قرآن در هر سوره، به ترتيبي كه هم اكنون در دست ماست، غالباً به ترتيب نزول آن‌ها انجام گرفته است. هر سوره، با "بسم‌الله الرحمن الرحيم" آغاز و آيات آن، يكي پس از ديگري به تدريج نازل و به ترتيب نزول، ضبط مي‌شده‌است تا "بسم‌الله" ديگري نازل مي‌شده كه نشانة پايان سوره و آغاز سورة ديگر بوده‌است.
به اين ترتيب، آيه‌هاي هر سوره به ترتيب نزول آن‌ها در عهد پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) مرتب شده كه آن‌را "ترتيب طبيعي" مي‌ناميم. اكثر قريب به اتفاق آيات در قرآن كنوني، بر همين اساس ترتيب يافته است; امّا در برخي سوره‌ها ترتيب نزول آيات آن مراعات نشده و علتش دستور خاص پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) بوده است. ايشان گاهي امر مي‌كرده‌اند كه آيه‌اي در محلي از سوره‌اي كه قبلاً كامل شده بود، ضبط شود. بي‌ترديد حضرتش با فرمان خداي متعال، به ضبط آن در محل مورد نظر امر مي‌كرده‌اند; مثلاً: روايت شده كه آخرين آية نازل شده به اشاره جبريل كه بين دو آيه ربا و دَيْن ضبط شده، آيه: "واتقوا يوماً ترجعون فيه إلي الله"(بقره، 281) بوده است.(آموزش علوم قرآن، محمدهادي معرفت، ترجمه ابومحمد وكيلي، ج 1، ص 339، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي.)
ب. ترتيب سوره‌ها
در اين‌باره، بين پژوهشگران اختلاف است. برخي مانند: آيت‌الله خويي، حسن‌زاده آملي، سيدمرتضي، امين الاسلام طبرسي و... معتقدند كه سوره‌هاي قرآن كريم به‌وسيله پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم)به ترتيب فعلي جمع‌آوري شده و يكي از حكمت‌هاي آن، ارتباط خاصي است كه بين انتهاي هر سوره با ابتداي سوره بعد وجود دارد. دانشمنداني مثل: علامه طباطبايي، آيت‌الله معرفت، سيوطي و... بر اين باورند كه قرآن مجيد، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم)جمع‌آوري شده و مي‌گويند: چون به سوره حمد، فاتحة‌الكتاب گفته مي‌شد و اين نام در زمان پيامبر مشهور بود، اصحاب پيامبر سوره حمد را در ابتداي قرآن و سپس ساير سوره‌ها را تقريباً به ترتيب بزرگي سوره‌ها تنظيم كردند. دليل ديگر اين است كه با درگذشت حافظان قرآن در آن زمان، بيم آن مي‌رفت كه قرآن از بين برود. هدف از جمع‌آوري قرآن و ضبط آيات و سوره‌هاي آن، جلوگيري از اتلاف آن بود; لذا به ترتيب سوره‌ها توجه خاصي نداشتند.(ر.ك: همان، ص 241.)
eporsesh.com
درباره ترتيب فعلي قرآن‌كريم، از دو جنبة ترتيب آيات و ترتيب سوره‌ها بحث مي‌كنيم:
الف. ترتيب آيات
جمع‌آوري آيات قرآن در هر سوره، به ترتيبي كه هم اكنون در دست ماست، غالباً به ترتيب نزول آن‌ها انجام گرفته است. هر سوره، با "بسم‌الله الرحمن الرحيم" آغاز و آيات آن، يكي پس از ديگري به تدريج نازل و به ترتيب نزول، ضبط مي‌شده‌است تا "بسم‌الله" ديگري نازل مي‌شده كه نشانة پايان سوره و آغاز سورة ديگر بوده‌است.
به اين ترتيب، آيه‌هاي هر سوره به ترتيب نزول آن‌ها در عهد پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) مرتب شده كه آن‌را "ترتيب طبيعي" مي‌ناميم. اكثر قريب به اتفاق آيات در قرآن كنوني، بر همين اساس ترتيب يافته است; امّا در برخي سوره‌ها ترتيب نزول آيات آن مراعات نشده و علتش دستور خاص پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) بوده است. ايشان گاهي امر مي‌كرده‌اند كه آيه‌اي در محلي از سوره‌اي كه قبلاً كامل شده بود، ضبط شود. بي‌ترديد حضرتش با فرمان خداي متعال، به ضبط آن در محل مورد نظر امر مي‌كرده‌اند; مثلاً: روايت شده كه آخرين آية نازل شده به اشاره جبريل كه بين دو آيه ربا و دَيْن ضبط شده، آيه: "واتقوا يوماً ترجعون فيه إلي الله"(بقره، 281) بوده است.(آموزش علوم قرآن، محمدهادي معرفت، ترجمه ابومحمد وكيلي، ج 1، ص 339، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي.)
ب. ترتيب سوره‌ها
در اين‌باره، بين پژوهشگران اختلاف است. برخي مانند: آيت‌الله خويي، حسن‌زاده آملي، سيدمرتضي، امين الاسلام طبرسي و... معتقدند كه سوره‌هاي قرآن كريم به‌وسيله پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم)به ترتيب فعلي جمع‌آوري شده و يكي از حكمت‌هاي آن، ارتباط خاصي است كه بين انتهاي هر سوره با ابتداي سوره بعد وجود دارد. دانشمنداني مثل: علامه طباطبايي، آيت‌الله معرفت، سيوطي و... بر اين باورند كه قرآن مجيد، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم)جمع‌آوري شده و مي‌گويند: چون به سوره حمد، فاتحة‌الكتاب گفته مي‌شد و اين نام در زمان پيامبر مشهور بود، اصحاب پيامبر سوره حمد را در ابتداي قرآن و سپس ساير سوره‌ها را تقريباً به ترتيب بزرگي سوره‌ها تنظيم كردند. دليل ديگر اين است كه با درگذشت حافظان قرآن در آن زمان، بيم آن مي‌رفت كه قرآن از بين برود. هدف از جمع‌آوري قرآن و ضبط آيات و سوره‌هاي آن، جلوگيري از اتلاف آن بود; لذا به ترتيب سوره‌ها توجه خاصي نداشتند.(ر.ك: همان، ص 241.)
eporsesh.com
