پرسش :

عصمت قبل از نبوت يا امامت با عصمت بعد از آن چه تفاوتى دارد؟

پاسخ :
به عقيده ى ما شيعيان، تمامى پيامبران و امامان(عليهم السلام) چه پيش از نبوت و امامت و چه پس از آن، داراى عصمت بوده اند. ويژگى هاى عصمت در اين دو مرحله ى زمانى، تفاوت چندانى با يك ديگر ندارد. البته روشن است كه برخى از مراتب عصمت، يعنى عصمت در دريافت وحى و نيز عصمت در ابلاغ و تبيين معارف وحيانى، پيش ازنبوت و امامت قابل طرح نيست؛ اما عصمت از گناه و خطا و نيز عصمت در اعتقادات، تمام دوران زندگى معصومين را پوشش مى دهد. براى فهم بِه تر مطلب، توضيح دو نكته ضرورى است:
1.عصمت قبل از نبوت و امامت، گستره ى وسيعى دارد و سال هاى آغاز زندگى را نيز در برمى گيرد. پرسشى كه در اين جا بايد بدان پرداخت اين است كه قبل از رسيدن به سنّ تكليف، گناهى قابل تصور نيست، پس چگونه مى توان سخن از عصمت به ميان آورد؟
در پاسخ بايد گفت[1] كه هر چند در انسان هاى معمولى، آمادگى براى پذيرش تكاليف الهى از حدود نُه يا پانزده سالگى آغاز مى شود، اما مى توان نسبت به انسان هاى مختلف، زمان تكليف را متفاوت دانست. بى شك، همه ى ما افراد خردسالى را سراغ داريم كه از نظر رشد عقلى و شناخت و آگاهى و قدرت تصميم گيرى، با افراد بزرگ سال برابرى مى كنند. حال اگر اين افراد، قبل از سنين متعارف به تكليف مى رسيدند، نه محال عقلى لازم مى آمد و نه با عدل و حكمت الهى منافات داشت. البته مشيّت الهى بر اين قرار گرفته است كه از اين تفاوت ها و ويژگى هاى فردى چشم پوشى شود و زمان تكليف همه ى انسان ها، يك سان تلقّى گردد؛ اما در باره ى پيامبران و امامان، كه راه نماى مردمان و حجت الهى اند، وضعيّت به گونه اى ديگر است و باريابى گروهى از آنان به مقام نبوت و امامت در سنين خردسالى، مهر تأييدى بر تكليف پذيرى آنان در آن سنين به شمار مى آيد. چنان كه به فرموده ى قرآن كريم، حضرت عيسى و يحيى(عليهم السلام) در كودكى به پيامبرى رسيدند.[2] و براساس روايات و شواهد مسلّم تاريخى، عده اى از ائمه ى شيعه، در خردسالى، مسئوليت امامت و رهبرى امت را به عهده گرفتند.[3]
2.عصمتِ پس از نبوت و امامت، به دلايلى كه در جاى خود مطرح گرديده، اختيارى است و ريشه در شايستگى هايى دارد كه با تلاش خود معصومان(عليهم السلام) به دست آمده است. اما عصمت پيش از نبوت و امامت، اگر هم غير اختيارى باشد، نقصى براى آنان به حساب نمى آيد؛ زيرا ملاك برترى معصومين، عصمت اختيارى در سنين بزرگ سالى است، و عصمت در خردسالى، پاداش قبل از عمل به شمار مى آيد.
وقتى خداوند مى داند كه فردى در آينده ى زندگى خود، چه مسيرى را انتخاب مى كند، به ميزان انتخاب او و تلاش مداوم آينده اش، او را از نخستين روز زندگى مورد لطف و عنايت قرار مى دهد و از لغزش ها مصونش مى دارد[4].
پی نوشتها:
[1]. ر.ك: پژوهشى در عصمت معصومان، ص 188.
[2]. سوره ى مريم، آيات 30 و 12.
[3]. امام جواد(عليه السلام) در هفت يا نُه سالگى، امام هادى(عليه السلام) در هشت يا نُه سالگى و امام زمان (علیه السلام) درچهار يا پنج سالگى به امامت رسيدند. ر.ك: منتهى الامال، ج 2، ص 424ـ364.
[4]. فلسفه ى وحى و نبوت، ص 220.