پرسش :
آيات قرآن به موضوعات مختلفي پرداخته است؛ محورهاي اصلي اين آيات چه‌طور ترسيم شده است؟ آيا تقسيم بر اساس موضوعات مختلف است يا چيز ديگر؟
پاسخ :
پاسخ دكتر محمد علي رضايي:
در بخش آيات علمي قرآن بين 500 تا 700 آيه را بر شمرده‌اند كه به مسائل علمي اشاره دارند؛ لكن در بعضي از اين آيات اختلاف است؛ زيرا در اين آيات، محورهاي مختلفي وجود دارد. به نظر من بر اساس موضوع آيات مي‌توان آنها را به محورهاي مختلف تقسيم نمود؛ مثلاً بعضي از آيات قرآن، مربوط به جهان و كل هستي، آسمان‌ها و پيدايش آسمان‌هاست و بعضي در مورد اين كه در آستانه‌ي قيامت چه اتفاقاتي در جهان خواهد افتاد. قرآن به نكات ريز علمي‌اي كه امروز در مسائل كيهان‌شناسي مطرح است و در مورد پيشينه و فرجام جهان، به مسئله‌ي زمين و كرويت زمين، مسئله‌ي جاذبهي زمين؛ در خصوص انسان (خلقت، مراحل جنين، عجايب وجود انسان و غذاهاي مورد استفاده‌ي انسان)، در اثبات يك مسئله مثل زوجيت گياهان[1] غذاهاي حرام،[2] غذاهاي نجس[3]، مسئله‌ي بهداشت و نيز در مورد عسل به عنوان شفا[4] و گاهي به كوه‌ها پرداخته است:
وَ تَرَي الجبالَ تَحسبُها جامَدَةً و َهِيَ تَمُرَّ مَرَّ السَّحابِ؛[5] كوه‌ها را مي‌بينيد فكر مي‌كنيد كه ايستاده است، در حالي كه مثل ابر در حال حركت هستند.
پاسخ دكتر ناصر رفيعي:
در تعداد آيات علمي قرآن اختلاف است و تا هزار آيه هم ذكر شده است.
در گذشته، بيش‌ترين آيات علمي مورد توجّه، آيات مربوط به هيأت و نجوم[6] بود. آيات علمي قرآن را مي‌توان به دو بخش تقسيم نمود:
1. آيات هستيشناختي و طبيعتشناختي؛ 2. آيات زيستشناختي. مقصود از آيات هستيشناختي و طبيعتشناختي آياتي است كه درباره‌ي مظاهر هستي و طبيعت‌اند. بخش عمدهاي از آيات علمي به بحث هستيشناسي و طبيعتشناسي مربوط‌اند كه محورهاي آنها درباره‌ي آسمان و زمين در موارد زير مي‌باشد:
آفرينش آسمان‌ها و زمين،[7]
ماده‌ي اصلي آسمان،[8]
بالا بردن آسمان بدون ستون،[9]
گسترش آسمان‌ها،[10]
فقدان اكسيژن در ارتفاعات،[11]
بناي آسمان در نهايت استحكام،[12]
موجودات زنده در آسمان‌ها،[13]
كرويت زمين،[14]
وجود گازها در مورد زمين،[15]
دوران آفرينش زمين،[16]
نقصان زمين،[17]
حركت زمين و خورشيد،[18]
وجود مواد سنگين در درون زمين،[19]
تغيير آسمان و زمين و فناي آن.[20]
همچنين موارد ديگر هستيشناسي عبارت است از:
خورشيد و ماه،[21] كوه‌ها،[22] ابر و باران،[23] باد[24] و درياها.[25]
2. بخش علوم زيستشناسي است كه اين‌ها نيز چند دسته‌اند: گياهان،[26] حيوانات،[27] انسان[28] و مباحث و آيات طبي.[29]
پی نوشتها:
[1] . سوره‌ي نمل، آيه‌ي 89.
[2] . سوره‌ي يس، آيه‌ي 36.
[3] . سوره‌ي مائده، آيه‌ي 3.
[4] . سوره‌ي نحل، آيه‌ي 66.
[5] . سوره‌ي نحل، آيه‌ي 69.
[6] . حافظ ابراهيم، الاشارات العلميه في القران الكريم، ص 5. و ابوحامد غزالي، احياء العلوم، ج 1، ص 289.
[7] . سوره‌ي سجده، آيه‌ي 4؛ سوره‌ي فصلت، آيه‌ي 11؛ سوره‌ي رعد، آيه‌ي 2 و سوره‌ي ق، آيه‌ي 6.
[8] . سوره‌ي فصلت، آيه‌ي 11.
[9] . سوره‌ي رعد، آيه‌ي 2.
[10] . سوره‌ي ذاريات، آيه‌ي 47.
[11] . سوره‌ي انعام، آيه‌ي 125.
[12] . سوره‌ي ق، آيه‌ي 6.
[13] . سوره‌ي شوري، آيه‌ي 29.
[14] . سوره‌ي زمر، آيه‌ي 5.
[15] . سوره‌ي نازعات، آيه‌ي 30.
[16] . سوره‌ي فصلت، آيه‌ي 109.
[17] . سوره‌ي رعد، آيه‌ي 41.
[18] . سوره‌ي نمل، آيه‌ي 88.
[19] . سوره‌ي زلزال، آيه‌ي 1 ـ 2.
[20] . سوره‌ي ابراهيم، آيه‌ي 48.
[21] . سوره‌ي ابراهيم، آيه‌ي 33؛ سوره‌ي يونس، آيه‌ي 5 و سوره‌ي نمل، آيه‌ي 12.
[22] . سوره‌ي سباء، آيه‌ي 7 و سوره‌ي مرسلات، آيه‌ي 28.
[23] . سوره‌ي مؤمنون، آيه‌ي 18.
[24] . سوره‌ي حجر، آيه‌ي 22.
[25] . سوره‌ي نمل، آيه‌ي 14 و سوره‌ي فرقان، آيه‌ي 53.
[26] . سوره‌ي طه، آيه‌ي 53؛ سوره‌ي رعد، آيه‌ي 4؛ سوره‌ي يس، آيه‌ي 80؛ سوره‌ي يس، آيات 33 ـ 35؛ سوره‌ي نمل، آيه‌ي 60 و سوره‌ي انعام، آيه‌ي 99.
[27] . سوره‌ي نحل، آيات 5 ـ 8؛ سوره‌ي مؤمنون، آيه‌ي 22؛ سوره‌ي نمل، آيه‌ي 66؛ سوره‌ي ملك، آيه‌ي 19؛ سوره‌ي نمل، آيه‌ي 68 و سوره‌ي نمل، آيه‌ي 99.
[28] . سوره‌ي مريم، آيه‌ي 28؛ سوره‌ي طارق، آيه‌ي 5. سوره‌ي مؤمنون، آيه‌ي 14؛ سوره‌ي قيامت، آيه‌ي 3.
[29] . سوره‌ي اعراف، آيه‌ي 31؛ سوره‌ي بقره، آيه‌ي 233؛ سوره‌ي مائده، آيه‌ي3 و سوره‌ي مريم، آيه‌ي 25.
منبع: آشنايي با تفسير علمي قرآن، گفتگو با دكتر ناصر رفيعي و دكتر محمد علي رضايي، مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي‌‌حوزه علميه (1381 ).
پاسخ دكتر محمد علي رضايي:
در بخش آيات علمي قرآن بين 500 تا 700 آيه را بر شمرده‌اند كه به مسائل علمي اشاره دارند؛ لكن در بعضي از اين آيات اختلاف است؛ زيرا در اين آيات، محورهاي مختلفي وجود دارد. به نظر من بر اساس موضوع آيات مي‌توان آنها را به محورهاي مختلف تقسيم نمود؛ مثلاً بعضي از آيات قرآن، مربوط به جهان و كل هستي، آسمان‌ها و پيدايش آسمان‌هاست و بعضي در مورد اين كه در آستانه‌ي قيامت چه اتفاقاتي در جهان خواهد افتاد. قرآن به نكات ريز علمي‌اي كه امروز در مسائل كيهان‌شناسي مطرح است و در مورد پيشينه و فرجام جهان، به مسئله‌ي زمين و كرويت زمين، مسئله‌ي جاذبهي زمين؛ در خصوص انسان (خلقت، مراحل جنين، عجايب وجود انسان و غذاهاي مورد استفاده‌ي انسان)، در اثبات يك مسئله مثل زوجيت گياهان[1] غذاهاي حرام،[2] غذاهاي نجس[3]، مسئله‌ي بهداشت و نيز در مورد عسل به عنوان شفا[4] و گاهي به كوه‌ها پرداخته است:
وَ تَرَي الجبالَ تَحسبُها جامَدَةً و َهِيَ تَمُرَّ مَرَّ السَّحابِ؛[5] كوه‌ها را مي‌بينيد فكر مي‌كنيد كه ايستاده است، در حالي كه مثل ابر در حال حركت هستند.
پاسخ دكتر ناصر رفيعي:
در تعداد آيات علمي قرآن اختلاف است و تا هزار آيه هم ذكر شده است.
در گذشته، بيش‌ترين آيات علمي مورد توجّه، آيات مربوط به هيأت و نجوم[6] بود. آيات علمي قرآن را مي‌توان به دو بخش تقسيم نمود:
1. آيات هستيشناختي و طبيعتشناختي؛ 2. آيات زيستشناختي. مقصود از آيات هستيشناختي و طبيعتشناختي آياتي است كه درباره‌ي مظاهر هستي و طبيعت‌اند. بخش عمدهاي از آيات علمي به بحث هستيشناسي و طبيعتشناسي مربوط‌اند كه محورهاي آنها درباره‌ي آسمان و زمين در موارد زير مي‌باشد:
آفرينش آسمان‌ها و زمين،[7]
ماده‌ي اصلي آسمان،[8]
بالا بردن آسمان بدون ستون،[9]
گسترش آسمان‌ها،[10]
فقدان اكسيژن در ارتفاعات،[11]
بناي آسمان در نهايت استحكام،[12]
موجودات زنده در آسمان‌ها،[13]
كرويت زمين،[14]
وجود گازها در مورد زمين،[15]
دوران آفرينش زمين،[16]
نقصان زمين،[17]
حركت زمين و خورشيد،[18]
وجود مواد سنگين در درون زمين،[19]
تغيير آسمان و زمين و فناي آن.[20]
همچنين موارد ديگر هستيشناسي عبارت است از:
خورشيد و ماه،[21] كوه‌ها،[22] ابر و باران،[23] باد[24] و درياها.[25]
2. بخش علوم زيستشناسي است كه اين‌ها نيز چند دسته‌اند: گياهان،[26] حيوانات،[27] انسان[28] و مباحث و آيات طبي.[29]
پی نوشتها:
[1] . سوره‌ي نمل، آيه‌ي 89.
[2] . سوره‌ي يس، آيه‌ي 36.
[3] . سوره‌ي مائده، آيه‌ي 3.
[4] . سوره‌ي نحل، آيه‌ي 66.
[5] . سوره‌ي نحل، آيه‌ي 69.
[6] . حافظ ابراهيم، الاشارات العلميه في القران الكريم، ص 5. و ابوحامد غزالي، احياء العلوم، ج 1، ص 289.
[7] . سوره‌ي سجده، آيه‌ي 4؛ سوره‌ي فصلت، آيه‌ي 11؛ سوره‌ي رعد، آيه‌ي 2 و سوره‌ي ق، آيه‌ي 6.
[8] . سوره‌ي فصلت، آيه‌ي 11.
[9] . سوره‌ي رعد، آيه‌ي 2.
[10] . سوره‌ي ذاريات، آيه‌ي 47.
[11] . سوره‌ي انعام، آيه‌ي 125.
[12] . سوره‌ي ق، آيه‌ي 6.
[13] . سوره‌ي شوري، آيه‌ي 29.
[14] . سوره‌ي زمر، آيه‌ي 5.
[15] . سوره‌ي نازعات، آيه‌ي 30.
[16] . سوره‌ي فصلت، آيه‌ي 109.
[17] . سوره‌ي رعد، آيه‌ي 41.
[18] . سوره‌ي نمل، آيه‌ي 88.
[19] . سوره‌ي زلزال، آيه‌ي 1 ـ 2.
[20] . سوره‌ي ابراهيم، آيه‌ي 48.
[21] . سوره‌ي ابراهيم، آيه‌ي 33؛ سوره‌ي يونس، آيه‌ي 5 و سوره‌ي نمل، آيه‌ي 12.
[22] . سوره‌ي سباء، آيه‌ي 7 و سوره‌ي مرسلات، آيه‌ي 28.
[23] . سوره‌ي مؤمنون، آيه‌ي 18.
[24] . سوره‌ي حجر، آيه‌ي 22.
[25] . سوره‌ي نمل، آيه‌ي 14 و سوره‌ي فرقان، آيه‌ي 53.
[26] . سوره‌ي طه، آيه‌ي 53؛ سوره‌ي رعد، آيه‌ي 4؛ سوره‌ي يس، آيه‌ي 80؛ سوره‌ي يس، آيات 33 ـ 35؛ سوره‌ي نمل، آيه‌ي 60 و سوره‌ي انعام، آيه‌ي 99.
[27] . سوره‌ي نحل، آيات 5 ـ 8؛ سوره‌ي مؤمنون، آيه‌ي 22؛ سوره‌ي نمل، آيه‌ي 66؛ سوره‌ي ملك، آيه‌ي 19؛ سوره‌ي نمل، آيه‌ي 68 و سوره‌ي نمل، آيه‌ي 99.
[28] . سوره‌ي مريم، آيه‌ي 28؛ سوره‌ي طارق، آيه‌ي 5. سوره‌ي مؤمنون، آيه‌ي 14؛ سوره‌ي قيامت، آيه‌ي 3.
[29] . سوره‌ي اعراف، آيه‌ي 31؛ سوره‌ي بقره، آيه‌ي 233؛ سوره‌ي مائده، آيه‌ي3 و سوره‌ي مريم، آيه‌ي 25.
منبع: آشنايي با تفسير علمي قرآن، گفتگو با دكتر ناصر رفيعي و دكتر محمد علي رضايي، مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي‌‌حوزه علميه (1381 ).
