پرسش :
مقصود از آيه‌ي «لا اكراه في الدّين» چيست؟ آيا به اين معني است كه هيچ محدوديّت و ممنوعيّتي براي انسان نيست؟ در اين صورت كيفرها و عذابهايي كه در دين مطرح است براي چيست؟
پاسخ :
انسان موجودي انتخابگر و داراي اختيار آفريده شده است و ارزش و كمال او در اين است كه با اختيار و گزينش خويش مسير حق را پذيرفته و بپيمايد. اسلام به عنوان آخرين و كاملترين دين، مجموعهاي از باورهاي حق و احكام جامع و فراگير است كه عقيده و عمل به آن، سعادت دنيا و آخرت را در پي دارد.
پس قوام اسلام و ايمان، به اعتقاد و پذيرش قلب است و چنين اعتقادي با شناخت و آگاهي و با دليلهاي متقن و محكم و از روي اختيار حاصل ميگردد و اكراه بردار نيست و از اين روي، خداوند در آيه‌ي «لا اكراه في الدّين»[1]اجبار و اكراه در دين را نفي نموده است.
بعضي خواستهاند از اين آيه استفاده كنند كه اسلام، طرفدار آزادي در انتخاب دين و عمل به احكام آن است؛ و چون آزادي، لفظ مشترك و داراي معاني متعدّدي است، زمينهي اشتباه و مغالطه در آن وجود دارد. اگر آزادي به اين معناست كه انسان تكويناً ميتواند راه سعادت خود را برگزيند و يا با انكار دين حقّ، به ذلت و شقاوت برسد، سخن صحيحي است و از آنجا كه قوام دين، به اعتقاد قلبي است، اساساً اكراه و اجبار بر اعتقاد قلبي امكان ندارد. اما اگر منظور اين است كه در تشريع الهي، پذيرش هر دين و مسلكي آزاد است و خداوند اجازه داده و راضي است كه انسان شقاوت و بدبختي خود را رقم بزند، سخن باطلي است. در شريعت، هرگز انسان آزاد نيست كه هر مرام و مسلكي را خواست بپذيرد، و در قرآن تأكيد شده كه دين در نزد خداوند، فقط اسلام است.[2]و خداوند، به جز اسلام، هيچ دين ديگري را از كسي قبول نخواهد كرد.[3] آنچه كه به عنوان عقوبت و عذاب دنيايي و اخروي براي اعمال خلاف اسلام، بيان شده است، همه حاكي از اين است كه انسان از لحاظ تشريعي نميتواند هر طور كه خواست رفتار كند؛ ارادهي تشريعي و رضايت خداوند، تنها در پيمودن مسيري است كه او براي سعادت بشر ترسيم نموده است؛ و در صورت تخلف، انسان هم دچار خسران و بدبختي دنيوي و اخروي ميگردد و گاهي، استحقاق مجازاتهاي قانوني پيدا ميكند.
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ي بقره (2)، آيه‌ي 256.
[2]. سوره‌ي آل عمران (3)، آيه‌ي 9.
[3]. سوره‌ي آل عمران (3)، آيه‌ي 85.
منبع: دين و آزادي، آیت الله محمد تقي مصباح يزدي، نشر مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه علمیه (1381).
انسان موجودي انتخابگر و داراي اختيار آفريده شده است و ارزش و كمال او در اين است كه با اختيار و گزينش خويش مسير حق را پذيرفته و بپيمايد. اسلام به عنوان آخرين و كاملترين دين، مجموعهاي از باورهاي حق و احكام جامع و فراگير است كه عقيده و عمل به آن، سعادت دنيا و آخرت را در پي دارد.
پس قوام اسلام و ايمان، به اعتقاد و پذيرش قلب است و چنين اعتقادي با شناخت و آگاهي و با دليلهاي متقن و محكم و از روي اختيار حاصل ميگردد و اكراه بردار نيست و از اين روي، خداوند در آيه‌ي «لا اكراه في الدّين»[1]اجبار و اكراه در دين را نفي نموده است.
بعضي خواستهاند از اين آيه استفاده كنند كه اسلام، طرفدار آزادي در انتخاب دين و عمل به احكام آن است؛ و چون آزادي، لفظ مشترك و داراي معاني متعدّدي است، زمينهي اشتباه و مغالطه در آن وجود دارد. اگر آزادي به اين معناست كه انسان تكويناً ميتواند راه سعادت خود را برگزيند و يا با انكار دين حقّ، به ذلت و شقاوت برسد، سخن صحيحي است و از آنجا كه قوام دين، به اعتقاد قلبي است، اساساً اكراه و اجبار بر اعتقاد قلبي امكان ندارد. اما اگر منظور اين است كه در تشريع الهي، پذيرش هر دين و مسلكي آزاد است و خداوند اجازه داده و راضي است كه انسان شقاوت و بدبختي خود را رقم بزند، سخن باطلي است. در شريعت، هرگز انسان آزاد نيست كه هر مرام و مسلكي را خواست بپذيرد، و در قرآن تأكيد شده كه دين در نزد خداوند، فقط اسلام است.[2]و خداوند، به جز اسلام، هيچ دين ديگري را از كسي قبول نخواهد كرد.[3] آنچه كه به عنوان عقوبت و عذاب دنيايي و اخروي براي اعمال خلاف اسلام، بيان شده است، همه حاكي از اين است كه انسان از لحاظ تشريعي نميتواند هر طور كه خواست رفتار كند؛ ارادهي تشريعي و رضايت خداوند، تنها در پيمودن مسيري است كه او براي سعادت بشر ترسيم نموده است؛ و در صورت تخلف، انسان هم دچار خسران و بدبختي دنيوي و اخروي ميگردد و گاهي، استحقاق مجازاتهاي قانوني پيدا ميكند.
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ي بقره (2)، آيه‌ي 256.
[2]. سوره‌ي آل عمران (3)، آيه‌ي 9.
[3]. سوره‌ي آل عمران (3)، آيه‌ي 85.
منبع: دين و آزادي، آیت الله محمد تقي مصباح يزدي، نشر مركز مطالعات و پژوهشهاي فرهنگي حوزه علمیه (1381).
