پرسش :

پلوراليسم دينى داراى چه ابعادى است و از ديدگاه اسلامى كدام يك از اين ابعاد قابل پذيرش است؟

پاسخ :
پاسخ از دکتر محمد لگن هاوزن:
وقتى كه مى خواهيم پلوراليسم دينى را نقد كنيم، بايد مواظب باشيم كه جواب مناسب به يك بُعد داده شود و اين پاسخ به بُعد ديگر سرايت نكند؛ زيرا مناسبِ آن نيست؛ مثلا در ابتدا در ميان مسيحيان، انگيزه ى اوّل براى مطرح نمودن پلوراليسم دينى، ارتباط بين مردم بود. درباره ى چگونگى اخلاق و رفتار بايد با هم ديگر بود. در تاريخ دين مسيحى، رفتار مسيحيان با غير مسيحيان، بسيار بد بود؛ به خاطر اين كه مى گفتند به هر حال اين ها اهل جهنم هستند و فرق نمى كند چه رفتارى با آن ها داشته باشيم؛ اين نگرش در رفتار مسيحيان خيلى مؤثر بود؛ مانند رفتار با سرخ پوست ها در امريكاى شمالى و جنوبى.
مى توان گفت، آغاز بحث در باره ى پلوراليسم دينى بر اين اساس است كه چه رفتارى بايد با پيروان ديگر اديان و مذاهب داشته باشيم. پلوراليسم اخلاقى يا هنجارى اوّلين محورى است كه پلوراليسم دينى جان هيك و كنت ول اسميت و ديگران، دور آن مى چرخد.
دومين مسئله، مسئله ى نجات است. مسيحيان معتقدند كه فقط آن هايى كه در فرقه ى خودمان هستند، اهل بهشت اند؛ اين بحثى است كه به آن اشاره كرديم. يك سؤال ديگر كه از نظر بنده خيلى مهم است و نبايد با دو سؤال ديگر خلط شود، اين است كه حقيقت در دين را كجا پيدا كنيم؟ دين خودمان حقيقت دارد، امّا آيا همه ى اديان ديگر كاملا باطل هستند و هيچ بهره اى از حقّانيّت ندارند؟
مسئله ى ديگر كه بيش تر فيلسوفان در رشته ى فلسفه ى دين به آن پرداخته اند، مسئله ى معرفت شناختى است. خيلى از فيلسوفان (مخصوصاً فيلسوفان مسيحى در غرب) مى خواستند بگويند كه بر اساس تجربه ى دينى مى توانيم بدانيم كه دين خودمان درست است و بعد متوجه شدند كه آن هايى كه اهل ساير اديان اند نيز مى توانند چنين ادعايى داشته باشند. سؤال پيش آمد كه پس تجربه ى دينى چه نقشى مى تواند در توجيه اعتقاداتمان داشته باشد؟ اگر فرض كنيم كه تجربه ى دينى مى تواند اعتقادات خودمان را توجيه كند، در باره ى آن هايى كه اعتقاداتى مخالف آن دارند و تجربه ى دينى هم دارند چه بايد گفت؟ در باره ى اين بحث مى توانيم بگوييم نوعى كثرت گرايىِ دينىِ معرفت شناختى مطرح است.
آخرين مسئله ى مهم در باره ى پلوراليسم دينى، وظيفه ى ما در برابر خدا است؛ يعنى خدا نسبت به دين از ما چه مى خواهد؟ آيا خدا فقط مى خواهد كه ما يك دين را انتخاب كنيم و هر دينى كه بيش تر سازگار با فرهنگ و با اميال خودمان است بهتر است و براى خدا فرقى ندارد كه كدام دين را انتخاب كنيم يا نه، خدا در اديان، برنامه و قصد خاصّى براى انسان دارد و به ما امر مى كند و ما طبق آن امر، وظيفه پيدا مى كنيم.
منبع: پلوراليسم دينى ، رضا مصطفى لو، نشر مركز مطالعات و پژوهشهاى فرهنگى حوزه علميه (1380).