پرسش :
برتري و عزّت جامعه‌ي اسلامي چه نقشي درجهت دست‌يابي به توسعه‌ي مورد نظر اسلام دارد؟
پاسخ :
از آنجا كه يكي از نتايج مهم توسعه‌ي جامعه‌ي اسلامي، خودكفايي، اقتدار اقتصادي، جهت دادن به اعمال و رفتار افراد براي دست‌يابي به فضايل انساني و تحصيل رضايت حق تعالي و قرب به اوست؛ بر اين اساس، هدايت جامعه به سوي تأمين نيازهاي خود و كسب برتري و تفوّق علمي و صنعتي بر ديگر جوامع، از عناصر لازم و ضروري در اين مسير مي‌باشد؛ زيرا جامعه‌اي كه براي اداره‌ي خود دست نياز به سوي بيگانگان دراز نمايد و به منابع و امكانات خود متكي نباشد و نتواند استعداد افراد را در جهت نيل به خودكفايي و پيش‌رفت‌هاي علمي شكوفا سازد، هيچ گاه به توسعه‌ي اقتصادي، سياسي و فرهنگي نخواهد رسيد و با از دست دادن اعتماد به نفس، هويت و شخصيت فرهنگي و اجتماعي خود را به فراموشي سپرده، روحيه‌ي خودباختگي و يأس بر آن حاكم مي‌گردد؛ لذا در جهت نيل به خودكفايي همراه با اقتدار و استقلال اقتصادي، بايد به گونه‌اي فعاليت نمود كه جامعه‌ي اسلامي در مقابل ساير جوامع، عزيز و سربلند گردد؛ زيرا خداوند متعال هيچ‌گاه براي كفار راه تسلط و تفوّقي بر مؤمنين قرار نداده است؛[1] و از مسلمانان مي‌خواهد كه تمام نيروهاي نظامي، اقتصادي و فرهنگي خود را براي مقابله باتوطئه‌ها و تجاوزات دشمنان اسلام بسيج و آماده نمايند؛[2] چرا كه جامعه‌ي اسلامي، بايد برتر و بالاتر باشد و چيزي بر آن برتري و تفوّق ندارد.[3]
آنچه براي فرد و جامعه، عزّت و كرامت به ارمغان مي‌آورد، روحيه‌ي ساده‌زيستي و پرهيز از تجمل‌گرايي است؛ زيرا نيازهاي كاذب و مصارف تجمل‌گرايانه، انسان را به تملّق و چاپلوسي وادار مي‌سازد و براي افرادي كه گرفتار اسراف و تبذير و زندگي پر زرق و برق مي‌باشند، زمينه‌ي انحراف و نافرماني از دستورات الهي و ظلم و ستم در حق ديگران فراهم است و در مقابل هر كس مجبور به شكستن عزّت نفس و شخصيّت خود مي‌گردند.
از طرف ديگر، تحولاتِ علمي به وجود آمده در دنيا موجب شده است كه همه‌ي كارها بر محور علم و تكنولوژي بچرخد و بدون آن هيچ مشكلي از امور مهم زندگي را نمي‌توان حل كرد؛ از اين رو، رسيدن به استقلال و خودكفايي همراه با اقتدار، به فراگيري علوم و تكنولوژي پيشرفته‌ي روز بستگي دارد و فريضه‌ي علم، به عنوان كليد انجام ساير فرايض و نيز دست‌يابي به اهداف نظام اقتصادي اسلام شناخته شده و از شؤون حياتي مسلمين براي كسب عزّت و شرافت در سطح بين‌المللي است.
البتّه بايد توجّه داشت كه علم به تنهايي نمي‌تواند ضامن سعادت يك ملت باشد، بلكه بايد در كنار آن به تقويت ايمان و تقوا و بالا بردن اتحاد و همبستگي و روحيه‌ي همكاري و همدلي همّت گماشت. قرآن كريم مي‌فرمايد:
سستي و اندوه به خود راه ندهيد كه تا زماني كه مؤمن بوده (و به لوازم آن ملتزم باشيد) برتري و تفوق از آن شماست.[4]
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ي نساء (4)، آيه‌ي 141.
[2]. سوره‌ي انفال (8)، آيه‌ي 60.
[3]. وسائل الشيعه، ج 17، ص 376.
[4]. سوره‌ي آل عمران (3)، آيه‌ي 139.
منبع: اسلام و توسعه، محمد جمال خليليان، نشر: مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي حوزه علميه (1381).
از آنجا كه يكي از نتايج مهم توسعه‌ي جامعه‌ي اسلامي، خودكفايي، اقتدار اقتصادي، جهت دادن به اعمال و رفتار افراد براي دست‌يابي به فضايل انساني و تحصيل رضايت حق تعالي و قرب به اوست؛ بر اين اساس، هدايت جامعه به سوي تأمين نيازهاي خود و كسب برتري و تفوّق علمي و صنعتي بر ديگر جوامع، از عناصر لازم و ضروري در اين مسير مي‌باشد؛ زيرا جامعه‌اي كه براي اداره‌ي خود دست نياز به سوي بيگانگان دراز نمايد و به منابع و امكانات خود متكي نباشد و نتواند استعداد افراد را در جهت نيل به خودكفايي و پيش‌رفت‌هاي علمي شكوفا سازد، هيچ گاه به توسعه‌ي اقتصادي، سياسي و فرهنگي نخواهد رسيد و با از دست دادن اعتماد به نفس، هويت و شخصيت فرهنگي و اجتماعي خود را به فراموشي سپرده، روحيه‌ي خودباختگي و يأس بر آن حاكم مي‌گردد؛ لذا در جهت نيل به خودكفايي همراه با اقتدار و استقلال اقتصادي، بايد به گونه‌اي فعاليت نمود كه جامعه‌ي اسلامي در مقابل ساير جوامع، عزيز و سربلند گردد؛ زيرا خداوند متعال هيچ‌گاه براي كفار راه تسلط و تفوّقي بر مؤمنين قرار نداده است؛[1] و از مسلمانان مي‌خواهد كه تمام نيروهاي نظامي، اقتصادي و فرهنگي خود را براي مقابله باتوطئه‌ها و تجاوزات دشمنان اسلام بسيج و آماده نمايند؛[2] چرا كه جامعه‌ي اسلامي، بايد برتر و بالاتر باشد و چيزي بر آن برتري و تفوّق ندارد.[3]
آنچه براي فرد و جامعه، عزّت و كرامت به ارمغان مي‌آورد، روحيه‌ي ساده‌زيستي و پرهيز از تجمل‌گرايي است؛ زيرا نيازهاي كاذب و مصارف تجمل‌گرايانه، انسان را به تملّق و چاپلوسي وادار مي‌سازد و براي افرادي كه گرفتار اسراف و تبذير و زندگي پر زرق و برق مي‌باشند، زمينه‌ي انحراف و نافرماني از دستورات الهي و ظلم و ستم در حق ديگران فراهم است و در مقابل هر كس مجبور به شكستن عزّت نفس و شخصيّت خود مي‌گردند.
از طرف ديگر، تحولاتِ علمي به وجود آمده در دنيا موجب شده است كه همه‌ي كارها بر محور علم و تكنولوژي بچرخد و بدون آن هيچ مشكلي از امور مهم زندگي را نمي‌توان حل كرد؛ از اين رو، رسيدن به استقلال و خودكفايي همراه با اقتدار، به فراگيري علوم و تكنولوژي پيشرفته‌ي روز بستگي دارد و فريضه‌ي علم، به عنوان كليد انجام ساير فرايض و نيز دست‌يابي به اهداف نظام اقتصادي اسلام شناخته شده و از شؤون حياتي مسلمين براي كسب عزّت و شرافت در سطح بين‌المللي است.
البتّه بايد توجّه داشت كه علم به تنهايي نمي‌تواند ضامن سعادت يك ملت باشد، بلكه بايد در كنار آن به تقويت ايمان و تقوا و بالا بردن اتحاد و همبستگي و روحيه‌ي همكاري و همدلي همّت گماشت. قرآن كريم مي‌فرمايد:
سستي و اندوه به خود راه ندهيد كه تا زماني كه مؤمن بوده (و به لوازم آن ملتزم باشيد) برتري و تفوق از آن شماست.[4]
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ي نساء (4)، آيه‌ي 141.
[2]. سوره‌ي انفال (8)، آيه‌ي 60.
[3]. وسائل الشيعه، ج 17، ص 376.
[4]. سوره‌ي آل عمران (3)، آيه‌ي 139.
منبع: اسلام و توسعه، محمد جمال خليليان، نشر: مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي حوزه علميه (1381).
