پرسش :

آيا دين دولتى قهراً به حكومت سكولار خواهد انجاميد و اين همان دموكراسى است؟

پاسخ :
كسى كه مى گويد: «دين دولتى قهراً به حكومت سكولار منجر خواهد شد، يعنى به قوانين زاييده ى عقل بشرى، و اين همان حاكميت مردم بر مردم است.»[1]، در پاسخ او مى گوييم: اولاً، دين دولتى، دين واقعى نخواهد بود و ثانياً، گذشته از درستى يا نادرستى عبارت مذكور، كسانى كه با حقايق اسلام آشنا هستند، نه از دين دولتى دفاع مى كنند و نه از دين ملّى! بلكه براى دين يك حقيقت مجزا و نزول از پيش خدا قايل هستند؛ زيرا دين ملى، به مراسمى نظير چهارشنبه سورى و سيزده به در و امثال اين ها خواهد انجاميد. هم چنان كه اگر دينى دولتى شد، به اين معنا كه به عنوان ابزارى در اختيار حكومت قرار گرفت و دولت و دولت مردان براى افزايش قدرت خود از دين هزينه نمودند، آن گاه توصيه هاى ماكياولى را جامه ى عمل پوشيده اند كه براى كسب، حفظ و تعميق قدرت پادشاه، تمسك به هر وسيله، از جمله استفاده ى ابزارى از دين را مباح و مجاز مى دانست! بنابراين، پسنديده آن است كه ملت ها و دولت ها همه دينى شوند و اگر دينى هستند در حفظ و تعميق آن بكوشند، نه اين كه دين، دولتى يا ملى شود.
گذشته از همه ى اين ها، اين كه برخى پنداشته اند كه دين دولتى حتماً به سكولاريسم خواهد انجاميد،[2] جاى بسى شگفتى است؛ زيرا چنان چه واقعاً دين راستين در جامعه اى حاكم باشد، با مردم سالارى و ديگر قالب هاى مطلوب نيز ممكن است هم آوا شود.
بنابراين لازمه ى دموكراسى شدن عرفى شدن نيست. و بالاتر آن كه، دموكراسى راستين با بى دينى نمى سازد. به قول بعضى:
دموكراسى راستين نيازمند معيارهاى عالى اخلاقى است و از اين رو در سنت هاى مذهبى كه خدايشان رعايت اين معيارها را واجب نمى شمرد، دموكراسى دست يافتنى نيست و اين امر نشان دهنده ى اهميت نقش نگرش هاى مذهبى در فراز و فرود دموكراسى است.[3]
و چنان چه دين حاكم، دين حكومتى و ابزارى براى مقاصد حكومت نامشروعى گشته باشد، هر چند ممكن است وسيله اى براى استقرار دموكراسى مصطلح و اسمى باشد، معمولا به استبداد فردى و خودكامگى خواهد انجاميد، نه مردم سالارى.
پی نوشتها:
[1]. اكبر گنجى، مجله ى كيان، فروردين 77.
[2]. همان.
[3]. عبدالكريم سروش، فربه تر از ايدئولوژى، ص 271.
منبع: اسلام و دموكراسى، نصرالله سخاوتى، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه قم (1383)