پرسش :

از چه راه هايى مى توان به معانى الفاظ در زمان نزول قرآن دست يافت؟

پاسخ :
يكى از راه هاى شناخت معانى زمان نزول، مراجعه به آيات ديگر قرآن است؛ زيرا ممكن است معناى يك واژه در آيه اى از قرآن مبهم باشد، ولى در ده جاى ديگر قرآن، با توجه به قراين و شواهد، معناى آن بسيار روشن باشد.
راه دوم، روايات ائمه معمصومين(عليهم السلام) است. اگر در روايتى، واژه اى از واژه هاى قرآن به كار رفته باشد و معناى آن واژه در روايت مشخص باشد، بدين معناست كه در زمان نزول نيز چنين معنايى را داشته است.
راه سوم، رجوع به سخنان مفسران صدر اسلام است. در صورتى كه احراز شود مفسرى تفسير آيه را در قرن اول ارائه كرده، از آن جا كه در صدد بوده آيات را بر طبق معانى زمان خود تفسير كند، در واقع معانى زمان نزول واژگان قرآنى را براى ما گزارش كرده است؛ اما اگر مفسر در بيان معانى واژه ها، اجتهاد و استنباط كرده باشد؛ براى مثال بگويد: برداشت من اين است كه معناى اين واژه چنين مى باشد، در اين صورت قولش اعتبارى ندارد، زيرا او در فن لغت شناسى متخصص نيست و به طور مستقيم نيز از معناى واژه گزارش نمى دهد تا گزارش و خبر او را به عنوان خبر واحد معتبر بپذيريم؛ زيرا خبر واحد حجيت دارد و مى توان به آن اعتماد كرد.
در نتيجه اعتبار خبر مفسر يا بايد به لحاظ متخصص بودن او در لغت شناسى، و يا به لحاظ خبردادن از معناى واژه در زمان نزول باشد؛ البته اعتبار آن مفسر به اين كه صادق است و نيز اين كه بيانش نقل به معنا نشده باشد، بايد احراز شود.
راه چهارم، قول لغويان است. اگر لغوى در كتاب لغت خود بگويد: اين واژه در زمان نزول چنين معنايى داشته است، قول او حجت مى باشد؛ زيرا قول لغوى به يكى از دو صورت است: يا از معناى واژه در زمان نزول قرآن گزارش داده كه اگر فرد لغت دان مورد اعتماد باشد، قول او به عنوان خبر واحد حجت است، يا اين كه لغوى اجتهاد و استنباط كرده است و وى در لغت شناسى تخصص دارد و مى گويد: من با بررسى و تحقيق به اين نتيجه رسيده ام كه معناى اين واژه در زمان نزول اين گونه بوده است؛ ازاين جهت نيز قول لغوى براى ما، به عنوان نظر كارشناس و متخصص، حجت است و معيار شناخت معانى زمان نزول الفاظ مى باشد.
منبع: منطق فهم قرآن، محمود رجبى، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه قم (1385).