پرسش :

والدین چگونه مسئولیت حق بیان و حق انتخاب را در کودکان پرورش دهند؟

پاسخ :
کودکان با احساس مسئولیت ذاتی به دنیا نمی‌آیند و در یک دوره سنی معین نیز آن را خودبه خود کسب نمی‌کنند. احساس مسئولیت، به تدریج و پس از سال‌های طولانی بدست می‌آید و این مستلزم اجرای روزانه ی تمرین قضاوت و انتخاب، در موقعیت‌های مناسب و با توجه به سن و قدرت درک کودک است.
فضاهای کشمکش‌دار و قلمرو مسئولیت‌ها- آموزش مسئولیت را می‌توان از سنین اولیه ی کودکان آغاز کرد. مسئولیت وقتی پرورش می‌یابد که در اموری که بر کودکان اثر می‌گذارند، به آنان اجازه دهیم نظرشان را بیان کنند و هر جا که لازم می‌بینیم، بگذاریم انتخاب کنند. اینجا تفاوتی سنجیده باید بین حق بیان و حق انتخاب قایل شد. بعضی موارد هستند که در قلمرو مسئولیت کودک قرار دارند و در چنین اموری است که باید اجازه بدهیم کودک خودش انتخاب کند. بعضی از مسائل نیز هستند که در آسایش و رفاه کودک تأثیر دارند و این امور به طور اختصاصی در قلمرو مسئولیت ما قرار دارند. در چنین موانعی باید بگذاریم کودک نظرش را بیان کند، اما، ما انتخاب را برای او انجام می‌دهیم. در ضمن اینکه به او کمک می‌کنیم تا این موارد اجتناب ناپذیر را بپذیرد.
حال، چیزی که بدان نیاز داریم و ضروری است، مشخص کردن این دو قلمروی مسئولیت است. با هم چند فضا را بررسی می‌کنیم، فضاهایی که در آنها، برخوردها و ناسازگاری‌های بین والدین و کودکان متداول هستند.
غذا
حتی از یک کودک دو ساله می‌توان سوال کرد که آیا نصف لیوان شیر می‌خواهد یا یک لیوان شیر. می‌توان به یک کودک چهارساله حق انتخاب داد تا بگوید که نصف سیب را می‌خواهد یا تمام سیب را. و یک کودک شش ساله می‌تواند پیش خود تصمیم بگیرد که آیا تخم‌مرغ آب‌پزش را سفت می‌خواهد یا نیم‌پز.
باید عمداً موقعیت‌هایی برای کودکان ایجاد کرد تا مجبور باشند در آن موقعیت‌ها انتخاب کنند. والدین موقعیت‌ها را انتخاب می‌کنند؛ کودکان چاره‌اندیشی کرده و راهی را بر می‌گزینند.
از یک کودک خردسال نمی‌پرسیم: «برای صبحانه چه می‌خواهی؟» از او می‌پرسیم: «تخم‌مرغ‌ها را می‌خواهی نیمرو کنم یا املت؟ نان را برشته کنم یا همین طور باشد؟ شکر چای را زیاد کنم یا کم؟ آب پرتقال می‌خواهی‌ یا شیر؟»
چیزی که کودک در می‌یابد این است که وی در امور مربوط به خودش مقداری مسئولیت دارد. او صرفاً گیرنده ی اوامر نیست، بلکه در تصمیم‌گیریهایی که زندگیش را شکل می‌‌دهند شرکت می‌کند. از طرز برخورد پدر یا مادر، کودک باید پیامی آشکار را دریافت کند: ما هم برایت چای درست کرده‌ایم و هم شیر، کلوچه و انواع شیرینی را در اختیارت گذاشته‌ایم و مسئولیت تو انتخاب است.
مشکلات غذا خوردن در کودکان غالباً توسط مادرانی ایجاد می‌شود که علاقه و توجه زیادی نسبت به مزه دهان کودک از خود نشان می‌دهند. آنان دائماً به کودک گوشزد می‌کنند که فلان سبزیجات را بخورند و به آنها می‌گویند که برای هر عضو بدن کدام سبزی مقوی‌تراست، حال آنکه این نظر آنان کاملاً خلاف موازین علمی است. بهتر از همه چیز برای کودک این است که مادرش نسبت به غذا زیاد حساس نباشد؛ که مادرش غذاهای مرغوب و لذیذ را در پیش او بگذارد و به فرزندش اعتماد کند که او هر چقدر اشتهایش بکشد خواهد خورد، با این شرط که جنبه ی بهداشتی غذاها هم رعایت شود. واضح است که خوردن در قلمرو مسئولیت کودک قرار دارد.
پوشاک
در خرید لباس برای کودکان این مسئولیت ماست که تصمیم بگیریم آنها چه لباسی را نیاز دارند و این مسئولیت ماست که بودجه ی آن را تعیین کنیم. در فروشگاه، ما چند نمونه لباس انتخاب می‌کنیم .همه ی این نمونه‌ها از نظر جنس و قیمت مورد قبول ما هستند. کودک یکی از این چند نمونه لباس را که ترجیح می‌‌دهد بپوشد، انتخاب خواهد کرد. بنابراین، یک کودک شش ساله در میان جوراب‌ها و پیراهن‌هایی که ما برگزیده‌ایم، می‌تواند انتخاب کند و یکی را بخرد. در خیلی از خانه‌ها کودکان هیچ تجربه و مهارتی در خرید لباس‌ها ی خودشان بدست نمی‌آورند. حتی افراد بالغی هم وجود دارند که اگر مادر یا همسرشان در کنارشان نباشد، از انتخاب یک پیراهن یا شلوار برای خودشان عاجزند.
بخصوص، به کودکان که سن و سال بیشتری دارند، باید اجازه داد تا لباس‌هایی داشته باشند که این لباس‌ها با معیارهای قابل قبول دوستانشان چندان تفاوتی ندارند. قلمرو مسئولیت در مورد پوشاک را می‌توان چنین بیان کرد: ما چند نمونه لباس در اختیار کودک قرار می‌دهیم، و کودک از میان آنها انتخاب می‌کند.
www.eporsesh.com