پرسش :

دوره نوجواني چگونه دوره اي است ورفتار با نوجوان چگونه بايد باشد ؟

پاسخ :
دوران نوجواني منشاء بسياري از سوء تفاهمات و اختلافات و لجبازي‏هاي نوجوانان با اطرافيان بخصوص با اعضاي خانواده مي‏باشد. آنان تقريبا با هر آن چه كه بزرگترها بگويند مخالفت مي‏كنند و در نتيجه باعث برانگيختن خشم آنان مي‏شوند نوجوان در اين راه توانايي خاصي دارد و از آنچنان انرژي برخوردار است كه مي‏تواند ساعتها به بحث و جدل بپردازد، بدون آن كه خسته شود. او نه تنها با والدين و ديگر اعضاي خانواده، بلكه با هر چه كه آزادي او را محدود كند و برايش قيد و بند ايجاد كند مخالف است؛ خصوصا اگر اطرافيان با عقايد او مخالفت كنند و بخواهند با زور و اجبار عقايد خود را به او تحميل كنند. بروز اين حالت در نوجوان مي‏تواند عوامل مختلفي داشته باشد كه ما مختصرا به بعضي از آن‏ها اشاره مي‏كنيم:
1. بلوغ: يكي از بحراني‏ترين مراحل زندگي انسان رسيدن به سن بلوغ است. مشخصه‏هاي رفتاري بلوغ روي آوردن به خيالبافي و ايده‏آلهاي غيرقابل وصول، گرفتار شك و وسواس شدن، تقليد افراطي، غرابت در رفتار، تكبر و خودپسندي، حساسيت شديد نسبت به انتقاد درباره‏ي خود، بيهوده كاري و هوس بازي و مانند آن است كه هر يك از اين ويژگيها مي‏تواند در رفتار او ايجاد اختلال و مشكل كند و او را تبديل به موجودي غير قابل تحمل نمايد.
2. تغييرات در جسم و روان: انسان با ورود به سن بلوغ شاهد تغييرات جسماني مثل تغييرات چشم گير در ظاهر بدن، شروع ترشحات برخي از غدد داخلي و بيشتر شدن فعاليت برخي ديگر از آن‏ها، افزايش قد، تغيير صدا، پديد آمدن احساس مردانگي در پسران و زنانگي در دختران خواهد شد.
3. حس استقلال‏طلبي: استقلال‏طلبي و برتري‏جويي يكي از مشخصه‏هاي اين دوره است كه نوجوان را وادار مي‏كند براي نشان دادن شخصيت خود و اثبات خود به ديگران، دست به كارهاي بعضا عجيب و غريبي بزند كه خود مي‏تواند عامل بروز مشكلات فراواني در رفتار آنان شود.
4. عكس‏العمل اطرافيان: برخورد نامناسب از طرف خانواده و اطرافيان يكي ديگر از عواملي است كه مي‏تواند ويژگيهاي دوره بلوغ را تشديد و حتي تثبيت كند. اگر نوجوان از جانب اطرافيان بدرستي درك نشود و آنان به وضعيت بحراني او آگاهي كافي نداشته باشد. طبعا عكس العمل مناسبي در برابر او ارائه نمي‏دهند و بحران فكري او را تشديد مي‏كنند.
5. لجبازي و مخالفت: يكي از ويژگيهاي بارز نوجوان تسليم نبودن در برابر عقايد ديگران، هر چند حق، و گستاخي زياد او در برابر بزرگترهاست. معمولاً نوجوانان بر سر مسائلي چون فرم لباس، معاشرت با دوستان، بيرون رفتن از خانه، چگونگي صرف وقت، نوع غذا و مانند آن با والدين و اطرافيان به جر و بحث مي‏پردازد لجبازي ابتدا در قالب عيب‏جويي‏هاي مكرر و انتقادهاي دائمي از اطرافيان است. او حتي در مقابل عقائد و افكار قبلي خود دچار ترديد مي‏شود و به آن‏ها هم انتقاد مي‏كند كه نمونه بارز آن انتقاد به مذهب و رفتارهاي مذهبي است كه در بين نوجوانان شايع است. حال با توجه به اين ويژگيهاي خاص، بهترين و مناسبترين رفتار با نوجوان چيست؟ در پاسخ به اين سؤال مي‏توان به چند مورد مهم اشاره كرد.
1. ملايمت و مهرباني و پرهيز از هر گونه رفتار تلافي جويانه؟ علت بسياري از لجبازيهاي و مخالفتهاي نوجوان نياز به استقلال‏طلبي و برتري جويي است. ما بايد تا حدودي به آن‏ها اجازه بدهيم كه خود را نشان دهند. مخالفت با آن‏ها و توسل به خشونت و لجبازي و شكستن غرور جواني آنان هيچ نتيجه‏اي جز تلخ كردن زندگي به كام خود و آنان ندارد بلكه او را به مخالفت و لجبازي بيشتر وادار خواهد كرد. اما اگر از همان ابتدا كه شروع به لجاجت و عيب‏جويي كرد با او رفتاري مسالمت‏آميز داشته باشيم و در كج خلقيهاي او صبور باشيم و او را در برابر جمع ضايع نكنيم، بلكه گاهي نظرش را تأييد كنيم، در كنترل و تسلط بر او موفق خواهم بود. زيرا براي نفوذ در نوجوان فقط كافي است كاري كنيم كه او به ما اعتماد كند زيرا در اينصورت است كه لجاجت را كنار مي‏گذارد. بنابراين هرگاه نوجوان درباره چيزي اظهار نظر مي‏كند، نبايد فورا با او مخالفت كرد، بلكه بايد به نظرش احترام بگذاريم نه اين كه به او بي‏اعتنايي كنيم يا اين كه دائم به او بگوييم «تو هيچ نمي‏فهمي»، «تو را چه به اين حرفها» «اول برو خودت را درست كن» و از اين قبيل حرفها كه باعث دلسردي نوجوان مي‏شود.
2. پرهيز از عيب‏جويي و انتقاد زياد: نوجوان به دليل ويژگي‏هاي خاص زمان بلوغ، معمولاً كمتر تسليم افكار بزرگترها مي‏شود، زيرا به نظر او افكار آنان قديمي و كهنه است و بايد عوض شود، به اين دليل طبيعي است كه از انتقادگريزان باشد و حاضر نباشد كسي از او و افكارش خرده بگيرد، بلكه او مي‏خواهد ديگران نيز هم فكر او باشند و او را تاييد كنند. بنابراين انتقاد كردن از نوجوان و زير سؤال بردن او نتيجه‏اي جزء لجاجت و تعصب ندارد و باعث مي‏شود فاصله او با اطرافيان بيشتر شود.
3. روشن كردن سوء تفاهم‏ها: بسياري از اختلافات بين نوجوان و خانواده بخاطر عدم برداشت يكسان از جريانات زندگي است. با كمي دقت مي‏توان علت ناسازگاري آنان را تشخيص دهد. مسلما ما اگر با نرمي و سادگي به توضيح جريانات و رفع سوء تفاهمات بپردازيم اختلاف حل خواهد شد.
بنابراين نوجواني دوره‏ي بسيار حساسي است كه از آن به بحران تعبير شده و اگر صبر و حوصله و تحمل بزرگترها كم باشد مي‏توان مشكل آفرين باشد اما اگر با روشي صحيح با آن برخورد شود نه تنها مشكلي به وجود نمي‏آيد بلكه باعث رشد فكري و شخصيتي وي مي‏شود. اگر در روايات اسلامي مكررا توصيه شده كه با جوانان و نوجوانان مانند مشاور رفتار كنيد به اين معناست كه به نظرات آن‏ها احترام بگذاريد و ضمن تاييد بسياري از آن‏ها با تذكر دوستانه و عالمانه به اصلاح آن‏ها بپردازيد. خواهر محترم شما نيز در مورد رفتارهاي خاصي برادرتان بايد از اصول بالا تبعيت كنيد يعني بدانيد كه او هرگز نصيحت‏پذير نيست و نه تنها از اعتراض شما و تذكر شما متنبه نمي‏شود بلكه از اين كه شما را ناراحت كند و بخاطر مورد پذيرش قرار نگرفتنش از شما انتقام بگيرد، لذت مي‏برد. پس هرگز با او درگير نشويد و با كارهايش مخالفت نكنيد و بلكه هميشه نشان دهيد كه او را دوست مي‏داريد. شايد بگوييد اين كار را كرده‏ام و فايده‏اي نداشته است ولي ما به شما مي‏گوييم بايد استقامت كنيد و آنقدر رفتار خوب و مسالمت‏آميز خود را ادامه دهيد تا او مطمئن شود كه شما واقعا او را دوست داريد و كارهاي شما صرف ظاهر سازي نيست. در مورد غيبت كردن‏هاي او هم ناراحت نباشيد زيرا شنونده غيبت در صورتي كه قلبا به غيبت كردن طرف مقابل راضي باشد در گناه او شريك است. همچنين اگر نظر خاصي در مسائل سياسي دارد يا انتقادهايي به نظام و دولت و امثال آن دارد شما هرگز موضع دفاعي به خود نگيريد. بلكه حتي گاهي تاييد كنيد زيرا اگر بخواهيد در ديگران نفوذ داشته باشيد رمز آن پذيرش بعضي از افكار آنان است كه مطابق حق است. مواظب باشيد هرگز به او برچسب بي‏ديني، جهنمي، و امثال آن نزنيد زيرا سبب مي‏شود بطور كلي از دين و مذهب رويگردان شود. شما بحمدالله خودتان دختر با ايمان و معتقدي هستيد و خوب مي‏دانيد كه پيامبر اسلام با چه مردمي روبرو بود و چگونه آن‏ها را به اسلام و خدا دعوت كرد. اگر ايشان لجاجت و تندي و بد دهني و بي‏احترامي و خشونت به خرج مي‏داد يا با آنان قهر مي‏كرد هيچ كسي جذب او نمي‏شد. ما هم بايد در مقابل افراد ناآگاه اينطور باشيم. بنابراين بهترين كار براي شما اين است كه با اخلاق خوب و با تحمل و صبر و با سكوت و گذشت زمينه اصلاح رفتار برادرتان را فراهم كنيد و حتي اگر هم هيچ تغييري در رفتار او نديديد بايد استقامت كنيد و صبور باشيد كه با اين كار ثواب بسيار بزرگي نصيبتان شده است و نه تنها نمازها و روزهايتان اشكال ندارد بلكه به خدا بسيار نزديك‏تر مي‏شويد زيرا در روايات آمده كه اگر كسي يك نفر را هدايت كند اجر و پاداشي بيشتر از تمام آن چه خورشيد بر آن مي‏تابد نصيبش خواهد شد. اما در مقابل اگر برخوردهاي شما باعث لجاجت بيشتر او شود و او را بدتر كند نه تنها شما نيز مسئول هستيد بلكه به گناه بزرگ قطع رحم نيز ممكن است مبتلا شويد.
در پايان به شما پيشنهاد مي‏كنيم كتابهايي كه در مورد روان‏شناسي نوجوان است مطالعه كنيد تا آماده‏گي بيشتري براي حل مشكلتان داشته باشيد.
www.eporsesh.com