پرسش :
مراسم عروسي در زمان قديم و پيامبراکرم(صلی الله علیه و آله) چگونه بوده است؟
پاسخ :
با توجه به اینکه جامعه ما یک جامعه اسلامی و بخصوص شیعی است بسیاری از آداب و رسوم رواج یافته توسط پیامبر و معصومین در جامعه ما نیز رعایت می شوند. در پاسخ به سوال شما می‌توان مراحل ازدواج را در آن زمان به این ترتیب بیان کرد:
1- خواستگاری:
آن چه از تاریخ به دست می‌آید این است که در آن زمان ازدواج های رسمی و سنتی رایج به این صورت بوده که با توجه به موقعیت اجتماعی خانواده عروس مراسم خواستگاری بدین صورت شکل می‌گرفته:
الف: اگر عروس یا خانواده وی دارای موقعیت ممتاز اجتماعی نبود، داماد، پدر یا یکی از بستگان را به خواستگاری دختر می فرستاد (و گاه خود نیز به همراه آنان می رفت) و در غالب موارد شخصا اقدام به این امر نمی‌کردند.
ب: اما اگر زن از خانواده دارای موقعیت اجتماعی بالایی بود علاوه بر خواستگار و پدرش، بزرگان قوم نیز جمع شده، همه با هم برای خواستگاری به منزل عروس می‌رفتند. این مورد را در ازدواج خود رسول خدا(ص) با حضرت خدیجه شاهدیم. هنگامی که رسول خدا می‌خواست با خدیجه ازدواج کند، ابوطالب به همراه خانواده‌اش و عده‌ای از قریش را برای خواستگاری خدیجه زن ثروتمند قریش، نزد آنان فرستاد. (یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، ج1، ص271).
ج: اگر داماد از موقعیت بالای اجتماعی برخوردار بود نیز فرستادن یک نفر به عنوان خواستگار کفایت می‌کرد.
2- رضایت دختر:
در آن زمان نیز رضایت دختر و والدین وی یک شرط اساسی بود. اما گاه پیش می آمد که:
شخص با اجبار با دختری ازدواج می کرد. یا والدینش او را مجبور به ازدواج می کردند.
(جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج5، ص 527).
3- دیدن دختر:
پس از اعلام رضایت دختر در صورتی که داماد قصد داشت حتما با دختر ازدواج کند و عروس را ندیده بود، به دیدن وی می رفت. این عمل با رعایت قیود ذکر شده، در اسلام هم تایید شده است.
4- تعیین مهر:
این سنت که مورد پذیرش اسلام نیز واقع شد از زمان‌های گذشته مرسوم بوده است. خواستگار با ولی و سرپرست دختر پیرامون پرداخت مبلغی به دختر به عنوان مهریه به توافق می‌رسیدند. این مسئله قبل از اسلام هم اصلی مُسلَّم بود و بدون تعیین مقدار مهریه عقد ازدواج را باطل می‌دانستند. مهریه نشانه: شرف، آزادی، پاکدامنی، عفت و برخورداری زن از تمامی حقوقش بود. (در مقابل زنان بدکاره که پول پرداختی به آنان را مهریه نمی‌نامیدند). ( جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج5، ص530) اما شیربها و یا پولی که به عنوان شیرینی به پدر عروس می‌دهند لغو و فاسد است(کلینی، گزیده کافی، ترجمه: بهبودی، ج5، ص25).
5- خواندن صیغه ازدواج:
که در هر آیین و مذهبی با الفاظ مخصوص خود است. در عصر جاهلی هم عقد ازدواج با الفاظ خاص خود جاری می‌شد. و از ارکان اساسی آن مهریه و خواندن خطبه به همراه ایجاب و قبول زن و مرد بود.
6- دعوت از مردم:
دعوت از مردم برای شرکت در مراسم جشن و سرور این زوج جدید نیز از آیین های کهن به شمار می رود که مختص به دین یا آیینی خاص نبوده در بسیاری از مناطق دنیا رواج داشته است. خانواده عروس و داماد با دعوت از آشنایان (علاوه بر اینکه آنان را شاهد بر این ازدواج می‌دانستند) آنان را نیز در جشن و شادی خود شریک می‌کردند.
7- ولیمه:
این مسئله نیز از قدمت بسیاری برخودار است. ولیمه به معنای تهیه یک وعده غذایی برای شرکت کنندگان در مجلس جشن، کامل کننده سرور آنان و سپاسی از جانب خانواده‌های زوجین نسبت شرکت میهمانان در این مجلس به شمار می‌آمد که با توجه به توان طرفین ارائه می شد. ولیمه دادن و دعوت از مردم برای شرکت در مراسم ازدواج در ازدواج‌های پیامبر و ائمه، در کتاب های تاریخی و سیره نبوی کاملا مشهود است.
به عنوان نمونه ر.ک: یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، ج1،ص272و در مورد امام علی(ع) ج2، ص341-342؛ و ج3، ص 270)
9- آرایش کردن و خوشبو نمودن
10- همراهی میهمانان با عروس و داماد تا منزل آنان (ر.ک: یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، ج2، ص341 به بعد).
جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید به این منابع مراجعه کنید:
1- میر اشرفی، داستان ازدواج چهارده معصوم، قم ، پیام حجت، 1381ش.
2- بابایی آملی، داستان ازدواج معصومین، بنیاد پژوهش‌های علمی فرهنگی نور الاصفیاء.
3- یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382ش.
porseman.org
با توجه به اینکه جامعه ما یک جامعه اسلامی و بخصوص شیعی است بسیاری از آداب و رسوم رواج یافته توسط پیامبر و معصومین در جامعه ما نیز رعایت می شوند. در پاسخ به سوال شما می‌توان مراحل ازدواج را در آن زمان به این ترتیب بیان کرد:
1- خواستگاری:
آن چه از تاریخ به دست می‌آید این است که در آن زمان ازدواج های رسمی و سنتی رایج به این صورت بوده که با توجه به موقعیت اجتماعی خانواده عروس مراسم خواستگاری بدین صورت شکل می‌گرفته:
الف: اگر عروس یا خانواده وی دارای موقعیت ممتاز اجتماعی نبود، داماد، پدر یا یکی از بستگان را به خواستگاری دختر می فرستاد (و گاه خود نیز به همراه آنان می رفت) و در غالب موارد شخصا اقدام به این امر نمی‌کردند.
ب: اما اگر زن از خانواده دارای موقعیت اجتماعی بالایی بود علاوه بر خواستگار و پدرش، بزرگان قوم نیز جمع شده، همه با هم برای خواستگاری به منزل عروس می‌رفتند. این مورد را در ازدواج خود رسول خدا(ص) با حضرت خدیجه شاهدیم. هنگامی که رسول خدا می‌خواست با خدیجه ازدواج کند، ابوطالب به همراه خانواده‌اش و عده‌ای از قریش را برای خواستگاری خدیجه زن ثروتمند قریش، نزد آنان فرستاد. (یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، ج1، ص271).
ج: اگر داماد از موقعیت بالای اجتماعی برخوردار بود نیز فرستادن یک نفر به عنوان خواستگار کفایت می‌کرد.
2- رضایت دختر:
در آن زمان نیز رضایت دختر و والدین وی یک شرط اساسی بود. اما گاه پیش می آمد که:
شخص با اجبار با دختری ازدواج می کرد. یا والدینش او را مجبور به ازدواج می کردند.
(جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج5، ص 527).
3- دیدن دختر:
پس از اعلام رضایت دختر در صورتی که داماد قصد داشت حتما با دختر ازدواج کند و عروس را ندیده بود، به دیدن وی می رفت. این عمل با رعایت قیود ذکر شده، در اسلام هم تایید شده است.
4- تعیین مهر:
این سنت که مورد پذیرش اسلام نیز واقع شد از زمان‌های گذشته مرسوم بوده است. خواستگار با ولی و سرپرست دختر پیرامون پرداخت مبلغی به دختر به عنوان مهریه به توافق می‌رسیدند. این مسئله قبل از اسلام هم اصلی مُسلَّم بود و بدون تعیین مقدار مهریه عقد ازدواج را باطل می‌دانستند. مهریه نشانه: شرف، آزادی، پاکدامنی، عفت و برخورداری زن از تمامی حقوقش بود. (در مقابل زنان بدکاره که پول پرداختی به آنان را مهریه نمی‌نامیدند). ( جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج5، ص530) اما شیربها و یا پولی که به عنوان شیرینی به پدر عروس می‌دهند لغو و فاسد است(کلینی، گزیده کافی، ترجمه: بهبودی، ج5، ص25).
5- خواندن صیغه ازدواج:
که در هر آیین و مذهبی با الفاظ مخصوص خود است. در عصر جاهلی هم عقد ازدواج با الفاظ خاص خود جاری می‌شد. و از ارکان اساسی آن مهریه و خواندن خطبه به همراه ایجاب و قبول زن و مرد بود.
6- دعوت از مردم:
دعوت از مردم برای شرکت در مراسم جشن و سرور این زوج جدید نیز از آیین های کهن به شمار می رود که مختص به دین یا آیینی خاص نبوده در بسیاری از مناطق دنیا رواج داشته است. خانواده عروس و داماد با دعوت از آشنایان (علاوه بر اینکه آنان را شاهد بر این ازدواج می‌دانستند) آنان را نیز در جشن و شادی خود شریک می‌کردند.
7- ولیمه:
این مسئله نیز از قدمت بسیاری برخودار است. ولیمه به معنای تهیه یک وعده غذایی برای شرکت کنندگان در مجلس جشن، کامل کننده سرور آنان و سپاسی از جانب خانواده‌های زوجین نسبت شرکت میهمانان در این مجلس به شمار می‌آمد که با توجه به توان طرفین ارائه می شد. ولیمه دادن و دعوت از مردم برای شرکت در مراسم ازدواج در ازدواج‌های پیامبر و ائمه، در کتاب های تاریخی و سیره نبوی کاملا مشهود است.
به عنوان نمونه ر.ک: یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، ج1،ص272و در مورد امام علی(ع) ج2، ص341-342؛ و ج3، ص 270)
9- آرایش کردن و خوشبو نمودن
10- همراهی میهمانان با عروس و داماد تا منزل آنان (ر.ک: یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، ج2، ص341 به بعد).
جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید به این منابع مراجعه کنید:
1- میر اشرفی، داستان ازدواج چهارده معصوم، قم ، پیام حجت، 1381ش.
2- بابایی آملی، داستان ازدواج معصومین، بنیاد پژوهش‌های علمی فرهنگی نور الاصفیاء.
3- یوسفی غروی، تاریخ تحلیلی اسلام، ترجمه: حسین‌علی عربی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382ش.
porseman.org
