پرسش :
دخترانم نماز و روزه مي گيرند ولي حجابشان درست نيست چه كنم؟
پاسخ :
راهنمايي و ارشاد و تربيت انسان ها يكي از توفيقات بزرگ الهي است كه معمولا افراد به آن كمتر توجه مي كنند. همه ما مسلمانان به اين وظيفه مهم عمل كنيم، البته تربيت زماني مؤثر است كه بتوان شخصيت افراد را تحت تأثير قرار داد.
براي اينكه بتوانيم روي شخصيت افراد تأثير بگذاريم و عادات و رفتارهاي آنها را اصلاح كنيم به چند نكته بايد توجه داشته باشيم:
1. طبق بعضي آيات قرآن، هدايت شدن افراد يا هدايت نشدن شان بستگي به لطف و اراده خدا دارد (قصص، آيه 56). ما فقط وظيفه داريم راه درست را به آنها نشان دهيم و قلب و روح آنها را متوجه حقيقت كنيم.
از اين مطلب مي توان نتيجه گرفت كه اولا اگر كسي به دست ما هدايت پيدا كرد، اين لطف خدا بوده است كه مي خواسته هدايت بندگانش به دست ما باشد و ما هم بهره اي از اين كار ببريم. و ثانيا ما هر كسي را نمي توانيم هدايت كنيم و در او تأثير گذار باشيم. تنها كساني كه به دلايلي مورد لطف خدا واقع شوند، مشمول هدايت و اصلاح قرار مي گيرند، چنانچه در آيه دوم سوره بقره مي فرمايد اين كتاب تنها كساني را هدايت مي كند كه با تقوي باشند.
2. رعايت اصل تدريج و اصل استمرار: همانطور كه مي دانيد هدايت شدن و تأثيرپذيري نيازمند تدريج و استمرار است. نه يك مرتبه مي توان به درجات بالاي هدايت رسيد و نه با يك بار ارشاد كردن مي تون در افراد تأثير گذاشت. افراد به فراخور استعداد و هوش خود و نيز محيطي كه در آن زندگي مي كنند، مي توانند از راهنمايي و ارشاد ديگران استفاده كنند. بنابراين همانطور كه بايد در اصلاح خود قدم به قدم پيش رويم و نيز حركت به سوي كمال را در تمام طول عمر خود استمرار دهيم، در اصلاح ديگران نيز بايد اين دو اصل را رعايت كنيم.
3. استفاده از شيوه هاي كارآمد و مؤثر براي تأثيرگذاشتن روي افراد بسيار مهم است. براي اينكار لازم است هم از شيوه هاي نفوذ در افراد استفاده كنيم و هم از ويژگي هاي شخصيتي افراد و نيازهاي رواني كه در سنين مختلف دارند آگاهي پيدا كنيم.
4. مؤثرترين و كارآمدترين روش براي تأثيرگذاشتن روي افراد، برقرار كردن رابطه اثربخش با آنهاست. كسي كه بتواند رابطه خوبي با افراد پيدا كند به آساني مي تواند روي شخصيت و اخلاق آنها تأثيرگذار باشد.
ويژگي هاي ارتباط خوب
محققان و نظريه پردازان علوم رفتاري معتقدند سه ويژگي كليدي وجود دارد كه موجب بهتر شدن ارتباط بين افراد مي شود:
1. صداقت: يعني اينكه فرد بدون هيچ كم و كاستي همان گونه كه هست، باشد و در ابراز احساسات، نيازها و عقايد خود تا جايي كه ممكن است راستگو باشد. به عبارت ديگر ظاهر و باطنش يكي باشد. اگر افراد بفهمند كه ما در راهنمايي و ارشاد آنها كاملا صداقت داريم و جز كمك به آنها نيت و قصد ديگري نداريم، زود تر جذب ما مي شوند. لازمه اين كار اين است كه ما بايد ابتدا باطن و درون خود را اصلاح كنيم و خود به آنچه مي گوييم عمل كنيم و اگر هم اشتباهي مرتكب شديم به آساني بپذيريم. در روايت است كه امام علي(ع) گاهي از اصحابش مي خواست كه او راموعظه كنند. وقتي اصحاب از اين درخواست امام شگفت زده مي شدند، مي فرمود: همه ما احتياج به موعظه و نصحيت داريم. اين گونه برخورد كردن امام(ع) نشانه صداقت اوست. يا اينكه رسول خدا مي فرمود: من هم روزي 70 بار استغفار مي كنم تا گرد و غبار ماديات روي قلبم ننشيند.
2. عشق ورزيدن بدون انحصار طلبي: كه به معناي علاقه به خير و خوشي افراد ديگر داشتن است. اين عشق، صرفا يك نوع احساس نيست. چه بسا انسان به خاطر بعضي از كارهاي بد افراد هيچ علاقه قلبي هم به آنها نداشته باشد، ولي اگر بخواهد آنها را راهنمايي كند بايد به آنها عشق بورزد. در روايات آمده است: در ابراز علاقه به ديگران مانند خدا باشيد زيرا «ان الله يحب العبد و يبغض عمله» خداوند بندگانش را دوست دارد، ولي اعمال آنها را (اگر بد باشد) دوست ندارد.
بنابراين يكي ديگر از كليدهاي ارتباط مؤثر با افراد ابراز علاقه، احترام، پذيرش و توجه مثبت به آنهاست. اگر ما كسي را واقعا دوست بداريم و در دوستي مان صداقت داشته باشيم به آساني مي توانيم در او نفوذ كنيم زيرا همه افراد به احترام و توجه و خصوصا پذيرش بي قيد و شرط نيازمندند و اگر ببينند ما سعي مي كنيم آنها را همانطور كه هستند بپذيريم و اجازه مي دهيم آزادانه افكار، احساسات و رفتارهاي خود را بروز دهند خيلي زود مجذوب ما مي شوند و وقتي وابستگي آنها به ما شديد شد، به آساني مي توانيم تغييرات لازم را در رفتار آنها ايجاد كنيم.
نكته اي كه در اينجا بايد توجه داشت اين است كه عشق ورزيدن و محبت كردن بايد همراه با احترام باشد يعني حريم خصوصي فرد بايد دائما حفظ شود و ما به خود اجازه ندهيم در حريم خصوصي افراد به زور وارد شويم، مگر اينكه خودشان ما را از آن آگاه سازد.
3. همدلي: همدلي يعني درك يك فرد و خواسته هاي او از ديدگاه خودش و به همان صورتي كه او خودش را درك مي كند. به عبارت ديگر خود را جاي او گذاشتن و با چشم او نگاه كردن. همدلي غير از همدردي است زيرا در همدردي فرد احساسات طرف مقابل را پيدا مي كند و مانند او احساساتي مي شود. آنچه در ايجاد رابطه مؤثر لازم است همدلي است نه همدردي. در همدلي انسان احساسات فرد اعم از شادي و غم و درد و ناراحتي او را حس مي كند ولي خود احساساتي نمي شود. اگر افراد بفهمند كه ما آنها را كاملا درك مي كنيم و ناراحتي ها و مشكلات آنها برايمان مهم است به آساني به ما گرايش پيدا مي كنند و جذب ما مي شوند.
در ادامه گفتني است: از اينكه در مورد آينده دخترتان نگرانيد و تلاش مي كنيد كه به وظيفه خود كه همان امر به معروف و نهي از منكر عمل كنيد، خوشحاليم موضوعي كه مطرح كرده ايد متأسفانه چالش فكري بسياري از خانواده هاي مذهبي است. براي موفق شدن در اين خواسته توصيه مي كنيم:
1. سعي كنيد رابطه صميمي تري با او داشته باشيد و با محبت و مهرباني به او نزديك تر شويد. انسان ها تشنه محبت اند اگر برخورد شما با او تند و آمرانه باشد، فاصله او از شما بيشتر و در عوض به كساني كه او را تأييد مي كنند نزديكتر مي شود پس كاري كنيد كه اعتماد او را به خود جلب كنيد به طوري كه مجذوب شما شود و رازهايش را با شما در ميان بگذارد و چيزي از شما مخفي نكند.
2. از زبان، انتظار معجزه نداشته باشيد به ويژه آنكه دنياي رواني او با شما تفاوت هاي زيادي دارد بنابراين سعي كنيد از روش هاي غيرمستقيم بيشتر استفاه كنيد مثلا رمان هاي خوبي در اين باره تدوين شده كه مي توانيد آنها را در اختيار او قرار دهيد و مطمئن باشيد كه تأثير آنها بسيار بيشتر از توصيه هاي صريح شما خواهد بود.
3. نوجوانان به شدت تحت تأثير گروه همسال خود است اگر شما به او مي گوييد كه با فلان دوستانش ارتباط نداشته باشد حتما بايد شخصي با معيارهاي جذابتر و در عين حال مؤمن و متعهد را به او معرفي كنيد و سعي كنيد كه بين آن دو ارتباط دوستانه ايجاد شود. در اين ارتباط مي توانيد از ديگران نيز كمك بگيريد.
4. وقتي با او صحبت مي كنيد همه استدلاهايش را رد نكنيد بلكه آن قسمت كه قابل پذيرش است را بپذيريد و در آن قسمت هايي كه با او هم عقيده نيستيد، با زبان ملايم، تشكيك ايجاد كنيد.
5. هر گونه رشد و كار مثبتي را با تشويق مورد تأييد قرار دهيد.
6. بدانيد كه نوجواني دوران ويژه اي است كه در آن شخص نه كودك است و نه بزرگ بنابراين ظاهري بزرگ ولي عقلي در حال رشد دارد. در اين دوران نوجوان تلاش مي كند كه استقلال خود را به اثبات برساند. او مي خواهد به خانواده ثابت كند كه بزرگ شده بنابراين اثبات، گاهي با هنجار شكني اعلام مي شود مثلا نوجوان پسر با تقليد از بزرگترها به كشيدن سيگار رو مي آورد و دختران با پرداختن افراطي به ظاهر و مد لباس خود و مخالفت با نظر خانواده در صدد اثبات استقلال خود برمي آيند با اين حال ميل به معنويت در آنها به شدت قوي مي شود و شما با حفظ احترام نسبت به استقلال خواهي او، مي توانيد با تشويق ايشان به شركت در جلسات مذهبي سير زندگي او را به سمت معنويات هموار كنيد. متأسفانه شاهديم كه خانواده ها براي كلاس زبان و كامپيوتر و ... كلاس هايي كه فعلا به هيچ وجه جزء نيازهاي روز فرزندانشان محسوب نمي شود، هزينه هاي كلان مي كنند ولي نسبت به دين و باورهاي مذهبي او كمترين هزينه را در نظر نمي گيرند. بنده شاهد بوده ام كه در يك اردوي مذهبي به شهري مانند قم يا مشهد برخي از دانشجويان و دانش آموزاني كه تمايل به چادر نداشتند، با انقلابي كه در روح و روان آنها شكل گرفت، چادر را به عنوان حجاب برتر انتخاب كرده اند.
7. توجه داشته باشيد كه كارهاي تربيتي و فرهنگي دير بازده است بنابراين در اين موضوع به هيچ وجه عجله به خرج ندهيد چرا كه ممكن است نتيجه عكس بگيريد.
8. حتما در دعايتان از خداوند بخواهيد كه بر توفيقات معنوي بر ايشان بيفزايد و در اين دوران حساس نوجواني كه سرزمين انتخاب است حتما ايشان را ياري بفرماييد.
در پايان مطالعه كتاب هاي زير را مفيد مي دانيم:
1. روان شناسي روابط انساني، ترجمه حميدرضا سهرابي
2. صميميت و تأثيرگذاري و نفوذ در ده دقيقه، تأليف م .حورايي
3. ارتباطات انساني، تأليف دكتر علي اكبر فرهنگي
4. چرا به نوجوانان گوش نمي دهيد، ترجمه لاله دهقاني
porseman.org
راهنمايي و ارشاد و تربيت انسان ها يكي از توفيقات بزرگ الهي است كه معمولا افراد به آن كمتر توجه مي كنند. همه ما مسلمانان به اين وظيفه مهم عمل كنيم، البته تربيت زماني مؤثر است كه بتوان شخصيت افراد را تحت تأثير قرار داد.
براي اينكه بتوانيم روي شخصيت افراد تأثير بگذاريم و عادات و رفتارهاي آنها را اصلاح كنيم به چند نكته بايد توجه داشته باشيم:
1. طبق بعضي آيات قرآن، هدايت شدن افراد يا هدايت نشدن شان بستگي به لطف و اراده خدا دارد (قصص، آيه 56). ما فقط وظيفه داريم راه درست را به آنها نشان دهيم و قلب و روح آنها را متوجه حقيقت كنيم.
از اين مطلب مي توان نتيجه گرفت كه اولا اگر كسي به دست ما هدايت پيدا كرد، اين لطف خدا بوده است كه مي خواسته هدايت بندگانش به دست ما باشد و ما هم بهره اي از اين كار ببريم. و ثانيا ما هر كسي را نمي توانيم هدايت كنيم و در او تأثير گذار باشيم. تنها كساني كه به دلايلي مورد لطف خدا واقع شوند، مشمول هدايت و اصلاح قرار مي گيرند، چنانچه در آيه دوم سوره بقره مي فرمايد اين كتاب تنها كساني را هدايت مي كند كه با تقوي باشند.
2. رعايت اصل تدريج و اصل استمرار: همانطور كه مي دانيد هدايت شدن و تأثيرپذيري نيازمند تدريج و استمرار است. نه يك مرتبه مي توان به درجات بالاي هدايت رسيد و نه با يك بار ارشاد كردن مي تون در افراد تأثير گذاشت. افراد به فراخور استعداد و هوش خود و نيز محيطي كه در آن زندگي مي كنند، مي توانند از راهنمايي و ارشاد ديگران استفاده كنند. بنابراين همانطور كه بايد در اصلاح خود قدم به قدم پيش رويم و نيز حركت به سوي كمال را در تمام طول عمر خود استمرار دهيم، در اصلاح ديگران نيز بايد اين دو اصل را رعايت كنيم.
3. استفاده از شيوه هاي كارآمد و مؤثر براي تأثيرگذاشتن روي افراد بسيار مهم است. براي اينكار لازم است هم از شيوه هاي نفوذ در افراد استفاده كنيم و هم از ويژگي هاي شخصيتي افراد و نيازهاي رواني كه در سنين مختلف دارند آگاهي پيدا كنيم.
4. مؤثرترين و كارآمدترين روش براي تأثيرگذاشتن روي افراد، برقرار كردن رابطه اثربخش با آنهاست. كسي كه بتواند رابطه خوبي با افراد پيدا كند به آساني مي تواند روي شخصيت و اخلاق آنها تأثيرگذار باشد.
ويژگي هاي ارتباط خوب
محققان و نظريه پردازان علوم رفتاري معتقدند سه ويژگي كليدي وجود دارد كه موجب بهتر شدن ارتباط بين افراد مي شود:
1. صداقت: يعني اينكه فرد بدون هيچ كم و كاستي همان گونه كه هست، باشد و در ابراز احساسات، نيازها و عقايد خود تا جايي كه ممكن است راستگو باشد. به عبارت ديگر ظاهر و باطنش يكي باشد. اگر افراد بفهمند كه ما در راهنمايي و ارشاد آنها كاملا صداقت داريم و جز كمك به آنها نيت و قصد ديگري نداريم، زود تر جذب ما مي شوند. لازمه اين كار اين است كه ما بايد ابتدا باطن و درون خود را اصلاح كنيم و خود به آنچه مي گوييم عمل كنيم و اگر هم اشتباهي مرتكب شديم به آساني بپذيريم. در روايت است كه امام علي(ع) گاهي از اصحابش مي خواست كه او راموعظه كنند. وقتي اصحاب از اين درخواست امام شگفت زده مي شدند، مي فرمود: همه ما احتياج به موعظه و نصحيت داريم. اين گونه برخورد كردن امام(ع) نشانه صداقت اوست. يا اينكه رسول خدا مي فرمود: من هم روزي 70 بار استغفار مي كنم تا گرد و غبار ماديات روي قلبم ننشيند.
2. عشق ورزيدن بدون انحصار طلبي: كه به معناي علاقه به خير و خوشي افراد ديگر داشتن است. اين عشق، صرفا يك نوع احساس نيست. چه بسا انسان به خاطر بعضي از كارهاي بد افراد هيچ علاقه قلبي هم به آنها نداشته باشد، ولي اگر بخواهد آنها را راهنمايي كند بايد به آنها عشق بورزد. در روايات آمده است: در ابراز علاقه به ديگران مانند خدا باشيد زيرا «ان الله يحب العبد و يبغض عمله» خداوند بندگانش را دوست دارد، ولي اعمال آنها را (اگر بد باشد) دوست ندارد.
بنابراين يكي ديگر از كليدهاي ارتباط مؤثر با افراد ابراز علاقه، احترام، پذيرش و توجه مثبت به آنهاست. اگر ما كسي را واقعا دوست بداريم و در دوستي مان صداقت داشته باشيم به آساني مي توانيم در او نفوذ كنيم زيرا همه افراد به احترام و توجه و خصوصا پذيرش بي قيد و شرط نيازمندند و اگر ببينند ما سعي مي كنيم آنها را همانطور كه هستند بپذيريم و اجازه مي دهيم آزادانه افكار، احساسات و رفتارهاي خود را بروز دهند خيلي زود مجذوب ما مي شوند و وقتي وابستگي آنها به ما شديد شد، به آساني مي توانيم تغييرات لازم را در رفتار آنها ايجاد كنيم.
نكته اي كه در اينجا بايد توجه داشت اين است كه عشق ورزيدن و محبت كردن بايد همراه با احترام باشد يعني حريم خصوصي فرد بايد دائما حفظ شود و ما به خود اجازه ندهيم در حريم خصوصي افراد به زور وارد شويم، مگر اينكه خودشان ما را از آن آگاه سازد.
3. همدلي: همدلي يعني درك يك فرد و خواسته هاي او از ديدگاه خودش و به همان صورتي كه او خودش را درك مي كند. به عبارت ديگر خود را جاي او گذاشتن و با چشم او نگاه كردن. همدلي غير از همدردي است زيرا در همدردي فرد احساسات طرف مقابل را پيدا مي كند و مانند او احساساتي مي شود. آنچه در ايجاد رابطه مؤثر لازم است همدلي است نه همدردي. در همدلي انسان احساسات فرد اعم از شادي و غم و درد و ناراحتي او را حس مي كند ولي خود احساساتي نمي شود. اگر افراد بفهمند كه ما آنها را كاملا درك مي كنيم و ناراحتي ها و مشكلات آنها برايمان مهم است به آساني به ما گرايش پيدا مي كنند و جذب ما مي شوند.
در ادامه گفتني است: از اينكه در مورد آينده دخترتان نگرانيد و تلاش مي كنيد كه به وظيفه خود كه همان امر به معروف و نهي از منكر عمل كنيد، خوشحاليم موضوعي كه مطرح كرده ايد متأسفانه چالش فكري بسياري از خانواده هاي مذهبي است. براي موفق شدن در اين خواسته توصيه مي كنيم:
1. سعي كنيد رابطه صميمي تري با او داشته باشيد و با محبت و مهرباني به او نزديك تر شويد. انسان ها تشنه محبت اند اگر برخورد شما با او تند و آمرانه باشد، فاصله او از شما بيشتر و در عوض به كساني كه او را تأييد مي كنند نزديكتر مي شود پس كاري كنيد كه اعتماد او را به خود جلب كنيد به طوري كه مجذوب شما شود و رازهايش را با شما در ميان بگذارد و چيزي از شما مخفي نكند.
2. از زبان، انتظار معجزه نداشته باشيد به ويژه آنكه دنياي رواني او با شما تفاوت هاي زيادي دارد بنابراين سعي كنيد از روش هاي غيرمستقيم بيشتر استفاه كنيد مثلا رمان هاي خوبي در اين باره تدوين شده كه مي توانيد آنها را در اختيار او قرار دهيد و مطمئن باشيد كه تأثير آنها بسيار بيشتر از توصيه هاي صريح شما خواهد بود.
3. نوجوانان به شدت تحت تأثير گروه همسال خود است اگر شما به او مي گوييد كه با فلان دوستانش ارتباط نداشته باشد حتما بايد شخصي با معيارهاي جذابتر و در عين حال مؤمن و متعهد را به او معرفي كنيد و سعي كنيد كه بين آن دو ارتباط دوستانه ايجاد شود. در اين ارتباط مي توانيد از ديگران نيز كمك بگيريد.
4. وقتي با او صحبت مي كنيد همه استدلاهايش را رد نكنيد بلكه آن قسمت كه قابل پذيرش است را بپذيريد و در آن قسمت هايي كه با او هم عقيده نيستيد، با زبان ملايم، تشكيك ايجاد كنيد.
5. هر گونه رشد و كار مثبتي را با تشويق مورد تأييد قرار دهيد.
6. بدانيد كه نوجواني دوران ويژه اي است كه در آن شخص نه كودك است و نه بزرگ بنابراين ظاهري بزرگ ولي عقلي در حال رشد دارد. در اين دوران نوجوان تلاش مي كند كه استقلال خود را به اثبات برساند. او مي خواهد به خانواده ثابت كند كه بزرگ شده بنابراين اثبات، گاهي با هنجار شكني اعلام مي شود مثلا نوجوان پسر با تقليد از بزرگترها به كشيدن سيگار رو مي آورد و دختران با پرداختن افراطي به ظاهر و مد لباس خود و مخالفت با نظر خانواده در صدد اثبات استقلال خود برمي آيند با اين حال ميل به معنويت در آنها به شدت قوي مي شود و شما با حفظ احترام نسبت به استقلال خواهي او، مي توانيد با تشويق ايشان به شركت در جلسات مذهبي سير زندگي او را به سمت معنويات هموار كنيد. متأسفانه شاهديم كه خانواده ها براي كلاس زبان و كامپيوتر و ... كلاس هايي كه فعلا به هيچ وجه جزء نيازهاي روز فرزندانشان محسوب نمي شود، هزينه هاي كلان مي كنند ولي نسبت به دين و باورهاي مذهبي او كمترين هزينه را در نظر نمي گيرند. بنده شاهد بوده ام كه در يك اردوي مذهبي به شهري مانند قم يا مشهد برخي از دانشجويان و دانش آموزاني كه تمايل به چادر نداشتند، با انقلابي كه در روح و روان آنها شكل گرفت، چادر را به عنوان حجاب برتر انتخاب كرده اند.
7. توجه داشته باشيد كه كارهاي تربيتي و فرهنگي دير بازده است بنابراين در اين موضوع به هيچ وجه عجله به خرج ندهيد چرا كه ممكن است نتيجه عكس بگيريد.
8. حتما در دعايتان از خداوند بخواهيد كه بر توفيقات معنوي بر ايشان بيفزايد و در اين دوران حساس نوجواني كه سرزمين انتخاب است حتما ايشان را ياري بفرماييد.
در پايان مطالعه كتاب هاي زير را مفيد مي دانيم:
1. روان شناسي روابط انساني، ترجمه حميدرضا سهرابي
2. صميميت و تأثيرگذاري و نفوذ در ده دقيقه، تأليف م .حورايي
3. ارتباطات انساني، تأليف دكتر علي اكبر فرهنگي
4. چرا به نوجوانان گوش نمي دهيد، ترجمه لاله دهقاني
porseman.org
