پرسش :
ماهيت فقهي حقوقي تدليس شخص ثالث چيست؟
پاسخ :
«تدليس» در لغت به معناى فريب دادن و نشان دادن چيزى برخلاف واقع است.تدليس مشتق از كلمه دلس بفتح دال و لام بمعني ظلمت مي‌باشد. در اصطلاح، عبارت است از توصيف زن يا مرد به طورى كه موجب اشتباه و فريب خوردن طرف ديگر در امر ازدواج شود؛ مانند نگفتن عيبهاى او يا ذكر كردن صفاتى كه او ندارد و...
و در اصطلاح چنانچه مادۀ 438 قانون مدنی مي‌گويد: «عبارت است از عملياتي كه موجب فريب طرف معامله شود» اصطلاح حقوقي از معني لغوي دور نيفتاده است؛ زيرا در اثر تدليس، حقيقت امر را مي‌پوشانند تا غير از آنچه هست او را بنمايانند.(كاتوزيان، ناصر؛ قواعد عمومي قراردادها ج 5، انتشارات شركت انتشار، چاپ دوّم: 1376 ص 325)
تدلیس ممکن است درباب معملات باشد یادرباب نکاح. تدلیس در نکاح آن است که با اعمال متقلبانه نقص یا عیبی را که در یکی از زوجین است را پنهان دارند یا او را دارای صفات کمال معرفی کنند که فاقد آن است چنانکه مرد خود را بر خلاف واقع دارای ثروت و مقام معرفی کند یا با ارائه گواهی نامه مجعول خود را لیسانسه یا دکتر قلمداد نماید و از این راه طرف دیگر را وادار به قبول نکاح کند یا زن بر خلاف حقیقت خود را دختر شخصی معروف یا دارای هنر های خیاطی یا آرایشگری یا هنر وسیقی جلوه دهد یا خود را باکره معرفی کند یا کچلی خود را با کلاه گیس بپوشاند و بدین طریق موافقت مرد را در ازدواج جلب کند و بعد از عقد معلوم شود که فاقد وصف موصوف بوده یا عیبی داشته که با عملیات فریبنده خود آن را مخفی کرده است در اینگونه موارد فرد فریب خورده میتواند نکاح را فسخ کند که این نهادی جدای از طلاق میباشد.
در فقه امامیه تدلیس موجب حق فسخ است اعم از اینکه فریب خورده زن یا مرد باشد .ماده ۱۱۲۸قانون مدنی می گوید هر گاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده باشد و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذبور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود خواه وصف مذکور در عقد پیش بینی شده باشد یا عقد متباینا بر آن واقع شده باشد.البته تدلیس هنگامی صدق می کند که سوء نیت و قصد فریب وجود داشته باشد یعنی یک طرف عمدا با اعمال متقلبانه خود طرف دیگر را داده و ترغیب به عقد ازدواج نموده باشد .
هر گاه تدلیس به وسیله شخص ثالثی واقع شده باشد چنانکه پدر یا مادر پسر یا دختر یا واسطه نکاح صفاتی بر خلاف واقع برای زن یا شوهر ذکر کرده و طرف دیگر را فریب داده باشد آیا فریب خورده حق فسخ دارد ؟
قانون مدنی در این باره در ماده ۴۳۹ میگوید در حقوق ایران تدلیس هنگامی موجب خیار فسخ است که بوسیله یکی از طرفین قرار داد واقع شده باشد.همچنین ماده ۱۱۲۸ مقرر میدارد که اگر تدلیس بدان گونه باشد که صفت ادعایی صریحا یا ضمنا در قرار داد نیامده و وارد قلمرو توافق طرفین نشده یا بنای طرفین بر وجود آن نباشد حق فسخ وجود نخواهد داشت بنا بر این اگر شخص ثالثی بدون آگاهی و تقصیر طرف نکاح صفت کمالی برای او ذکر کرده ویا عیب او را با فریب کاری پنهان داشته و بدین وسیله موافقت طرف دیگر را برای نکاح جلب کرده باشد نمی توان نکاح را قابل فسخ تلقی کرد.بهر حال میتوان نتیجه گرفت که اگر شخص ثالث با طرف نکاح در تدلیس تبانی کرده باشد نکاح قابل فسخ خواهد بود . تبانی یکی از زوجین با شخص ثالث در تدلیس به منزله آِن است که خود او مرتکب تدلیس شده باشد و در این صورت با توجه به ماده ۱۱۲۸ میتوان گفت صفت خاصی که یکی از زوجین بر خلاف واقع واجد آن قلمداد شده به طور ضمنی وارد قلمرو قرار داد شده و وقوع عقد مبتنی بر آن بوده است .
نظرمراجع تقلید:
همه مراجع: اگر تدليس به پنهان كردن عيب هايى باشد كه موجب فسخ عقد مىگردد، طرف مقابل مىتواند عقد را فسخ كند. اما اگر به پنهان كردن عيوب ديگر (مانند نداشتن بكارت و نازايى) و يا ابراز صفات كمال مانند داشتن تخصص، دريافت حقوق بالا و... چنانچه در عقد شرط كرده باشد يا عقد بر اين امور مبتنى شده باشد، مىتواند عقد را فسخ كند.امام خمينى، تحريرالوسيله، ج 2، التدليس، م 13 ؛ آيت الله صافى، هداية العباد، ج 2، التدليس، م 13 ؛ آيت الله سيستانى، منهاج الصالحين، ج 3، م 282 و 279 ؛ آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1500 ؛ آيت الله مكارم، استفتاءات، ج 2، س 951 و 954 ؛ آيت الله خامنهاى، استفتاءات، س 442 و دفتر:آيات عظام بهجت، وحيد، نورى و تبريزى. تبصره. عيوبى كه اگر در زن باشد مرد مىتواند عقد را (بدون طلاق) فسخ كند، عبارت است از: ديوانگى، مرض خوره، مرض برص، كورى، زمينگير بودن، افضاد (يكى شدن راه بول و حيض يا راه حيض و غايط) بودن گوشت، استخوان و يا غدهاى در رحم. عيوبى كه اگر در مرد باشد، زن مىتواند عقد را (بدون طلاق) فَسخ كند، عبارت است از: ديوانگى، نداشتن آلت مردى، ناتوانى از نزديكى جنسى، كشيده شدن بيضههاى مرد.توضيح المسائل مراجع، م 2380 و 2381.
porseman.org
«تدليس» در لغت به معناى فريب دادن و نشان دادن چيزى برخلاف واقع است.تدليس مشتق از كلمه دلس بفتح دال و لام بمعني ظلمت مي‌باشد. در اصطلاح، عبارت است از توصيف زن يا مرد به طورى كه موجب اشتباه و فريب خوردن طرف ديگر در امر ازدواج شود؛ مانند نگفتن عيبهاى او يا ذكر كردن صفاتى كه او ندارد و...
و در اصطلاح چنانچه مادۀ 438 قانون مدنی مي‌گويد: «عبارت است از عملياتي كه موجب فريب طرف معامله شود» اصطلاح حقوقي از معني لغوي دور نيفتاده است؛ زيرا در اثر تدليس، حقيقت امر را مي‌پوشانند تا غير از آنچه هست او را بنمايانند.(كاتوزيان، ناصر؛ قواعد عمومي قراردادها ج 5، انتشارات شركت انتشار، چاپ دوّم: 1376 ص 325)
تدلیس ممکن است درباب معملات باشد یادرباب نکاح. تدلیس در نکاح آن است که با اعمال متقلبانه نقص یا عیبی را که در یکی از زوجین است را پنهان دارند یا او را دارای صفات کمال معرفی کنند که فاقد آن است چنانکه مرد خود را بر خلاف واقع دارای ثروت و مقام معرفی کند یا با ارائه گواهی نامه مجعول خود را لیسانسه یا دکتر قلمداد نماید و از این راه طرف دیگر را وادار به قبول نکاح کند یا زن بر خلاف حقیقت خود را دختر شخصی معروف یا دارای هنر های خیاطی یا آرایشگری یا هنر وسیقی جلوه دهد یا خود را باکره معرفی کند یا کچلی خود را با کلاه گیس بپوشاند و بدین طریق موافقت مرد را در ازدواج جلب کند و بعد از عقد معلوم شود که فاقد وصف موصوف بوده یا عیبی داشته که با عملیات فریبنده خود آن را مخفی کرده است در اینگونه موارد فرد فریب خورده میتواند نکاح را فسخ کند که این نهادی جدای از طلاق میباشد.
در فقه امامیه تدلیس موجب حق فسخ است اعم از اینکه فریب خورده زن یا مرد باشد .ماده ۱۱۲۸قانون مدنی می گوید هر گاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده باشد و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذبور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود خواه وصف مذکور در عقد پیش بینی شده باشد یا عقد متباینا بر آن واقع شده باشد.البته تدلیس هنگامی صدق می کند که سوء نیت و قصد فریب وجود داشته باشد یعنی یک طرف عمدا با اعمال متقلبانه خود طرف دیگر را داده و ترغیب به عقد ازدواج نموده باشد .
هر گاه تدلیس به وسیله شخص ثالثی واقع شده باشد چنانکه پدر یا مادر پسر یا دختر یا واسطه نکاح صفاتی بر خلاف واقع برای زن یا شوهر ذکر کرده و طرف دیگر را فریب داده باشد آیا فریب خورده حق فسخ دارد ؟
قانون مدنی در این باره در ماده ۴۳۹ میگوید در حقوق ایران تدلیس هنگامی موجب خیار فسخ است که بوسیله یکی از طرفین قرار داد واقع شده باشد.همچنین ماده ۱۱۲۸ مقرر میدارد که اگر تدلیس بدان گونه باشد که صفت ادعایی صریحا یا ضمنا در قرار داد نیامده و وارد قلمرو توافق طرفین نشده یا بنای طرفین بر وجود آن نباشد حق فسخ وجود نخواهد داشت بنا بر این اگر شخص ثالثی بدون آگاهی و تقصیر طرف نکاح صفت کمالی برای او ذکر کرده ویا عیب او را با فریب کاری پنهان داشته و بدین وسیله موافقت طرف دیگر را برای نکاح جلب کرده باشد نمی توان نکاح را قابل فسخ تلقی کرد.بهر حال میتوان نتیجه گرفت که اگر شخص ثالث با طرف نکاح در تدلیس تبانی کرده باشد نکاح قابل فسخ خواهد بود . تبانی یکی از زوجین با شخص ثالث در تدلیس به منزله آِن است که خود او مرتکب تدلیس شده باشد و در این صورت با توجه به ماده ۱۱۲۸ میتوان گفت صفت خاصی که یکی از زوجین بر خلاف واقع واجد آن قلمداد شده به طور ضمنی وارد قلمرو قرار داد شده و وقوع عقد مبتنی بر آن بوده است .
نظرمراجع تقلید:
همه مراجع: اگر تدليس به پنهان كردن عيب هايى باشد كه موجب فسخ عقد مىگردد، طرف مقابل مىتواند عقد را فسخ كند. اما اگر به پنهان كردن عيوب ديگر (مانند نداشتن بكارت و نازايى) و يا ابراز صفات كمال مانند داشتن تخصص، دريافت حقوق بالا و... چنانچه در عقد شرط كرده باشد يا عقد بر اين امور مبتنى شده باشد، مىتواند عقد را فسخ كند.امام خمينى، تحريرالوسيله، ج 2، التدليس، م 13 ؛ آيت الله صافى، هداية العباد، ج 2، التدليس، م 13 ؛ آيت الله سيستانى، منهاج الصالحين، ج 3، م 282 و 279 ؛ آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1500 ؛ آيت الله مكارم، استفتاءات، ج 2، س 951 و 954 ؛ آيت الله خامنهاى، استفتاءات، س 442 و دفتر:آيات عظام بهجت، وحيد، نورى و تبريزى. تبصره. عيوبى كه اگر در زن باشد مرد مىتواند عقد را (بدون طلاق) فسخ كند، عبارت است از: ديوانگى، مرض خوره، مرض برص، كورى، زمينگير بودن، افضاد (يكى شدن راه بول و حيض يا راه حيض و غايط) بودن گوشت، استخوان و يا غدهاى در رحم. عيوبى كه اگر در مرد باشد، زن مىتواند عقد را (بدون طلاق) فَسخ كند، عبارت است از: ديوانگى، نداشتن آلت مردى، ناتوانى از نزديكى جنسى، كشيده شدن بيضههاى مرد.توضيح المسائل مراجع، م 2380 و 2381.
porseman.org
