پرسش :
خودکشی در اسلام1 چه حکمی دارد؟
پاسخ :
زندگی و عمر، نخستین و بزرگ ترین نعمتی است که خداوند آن را برای رسیدن به تکامل و صعود به قُله های رفیع و عالی معنوی به انسان بخشیده است. ازاین رو، نه تنها دیگران حق ندارند به این نعمت الهی آسیبی بزنند، بلکه خود شخص نیز حق ندارد آن را از بین ببرد. پس بر هر فردی واجب است هماره از جانش به عنوان امانت الهی نگه داری کند. مالک اصلی انسان، خداوند متعال است و نفس انسانی، امانت خداوند است. ازاین رو، باید از این امانت به خوبی نگه داری کرد و از بین بردن آن، خیانت در امانت خداست.
گفتنی است فقط در راه خدا می توان جان خویش را فدا کرد؛ زیرا حفظ دین الهی و ارزش های والای دینی ـ که همان راه خداوند است ـ از جان انسان، بالاتر، ارزشمندتر و مهم تر است. بر همین اساس، سید و سالار شهیدان و سرور آزادگان، حضرت امام حسین علیه السلامو دیگر شهدای راه خدا، جان خویش را پیش کش پروردگار و راه والایش کردند. در حقیقت، این، یکی از راه های رسیدن به کمال، بلکه بهترین و عالی ترین راه هاست.
حرمت خودکشی در اسلام
خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب نشینی از دست یابی به غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است. ازاین رو، این عمل از نظر اسلام، حرام و محکوم است. خداوند در قرآن کریم می فرماید:
وَ لاتَقْتُلُوا أنْفُسَکُم إِنَّ اللّهَ کانَ بِکُمْ رَحِیمَاً، وَ َمَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارَاً. (نساء: 29 و 30)
و خودکشی نکنید! خداوند به شما مهربان است و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم کرد.
کلمه «لاتَقْتُلُوا» در این آیه، صیغه نهی است و بر حرمت عمل دلالت دارد.
همچنین روایت های بی شماری در نکوهش و حرمت خودکشی وارد شده است. بر اساس این روایت ها، صاحبان این عمل، اهل دوزخند و بهشت بر آنان حرام شده است. اکنون به چند نمونه از روایت ها اشاره می کنیم:
1. أبی ولاّد می گوید:
از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: مَن قَتَلَ نَفسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا؛ هر که به عمد خودکشی کند، همیشه در آتش دوزخ خواهد بود.2
2. رسول خدا صلی الله علیه و آله در کلامی زیبا فرمود:
مَن قَتَلَ نَفسَهُ بِشَی ءٍ مِنَ الدُّنیا عُذِّبَ بِهِ یَوْمَ القِیَامَةِ.3
هر که با ابزاری از دنیا خودکشی کند، در روز قیامت با همان چیز عذاب خواهد شد.
آن حضرت در روایتی دیگر می فرماید:
اَلّذی یَخنُقُ نَفْسَهُ یَخْنُقُها فِی النَّارِ، وَ الَّذی یَطْعَمُها فِی النَّارِ.4
آن که خود را خفه کند، خویشتن را در آتش [دوزخ] خفه کرده است و کسی که به خودش نیزه زند، در آتش باشد.
همچنین در سخن ارزشمند دیگری فرمود:
کَانَ فیمَنْ قَبْلَکُم رَجُلٌ بِهِ جَرْحٌ فَجَزَعَ فَأَخَذَ سَکِینَاً فَحزَّ بِها یَدَهُ فَمارَقأَ الدَّمُ حَتّی ماتَ، فَقالَ اللّهُ، بادَرَنی عَبدِی بِنَفْسِه؟!... قد حَرَّمتُ عَلَیه الجَنَّةَ.5
میان انسان های پیش از شما، مردی جراحتی برداشت و از شدت بی تابی، با کاردی دستش را قطع کرد و از شدت خون ریزی مُرد. آن گاه خداوند فرمود: «بنده ام، در گرفتن جان خود بر من پیشی گرفت... . همانا بهشت را بر او حرام کردم».
3. امام باقر علیه السلام فرمود:
إِنَّ المُؤْمِنَ یُبْتَلَی بِکُلِّ بَلیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ میتَةٍ إلاّ أَنَّهُ لایَقْتُلُ نَفْسَهُ.6
ممکن است مؤمن به هر بلایی دچار شود و به هر نوع مرگی بمیرد، ولی خودکشی نمی کند.
4. عمرو بن عبید بصری می گوید:
در یکی از جلسه های [درس] امام صادق علیه السلام شرکت کردم. پس از ورود و عرض ادب، این آیه را تلاوت کردم: «وَالَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الإِثْمِ؛ آنان که از گناهان کبیره پرهیز می کنند.» و پس از خواندن آیه، لحظه ای سکوت کردم. امام صادق علیه السلام فرمود: «عمرو چرا سکوت کردی؟» عرض کردم: ای پسر رسول خدا! گناهان کبیره را برایم مشخص کنید. حضرت فرمود: «ای عمرو! بزرگ ترین گناهان چند نوع است:
شریک قائل شدن برای خداوند؛ ناامیدی از خداوند متعال؛ عاق والدین؛ کشتن نفسی که خداوند آن را حرام کرده است».7
این روایت، هم شامل خودکشی و هم کشتن دیگران می شود.
با توجه به آیات و روایت های بیان شده، خودکشی از دیدگاه اسلام از گناهان کبیره و حرام است و اهل این کار، اهل دوزخند. حتی برخی گروه های اهل سنت مانند حنبلی ها، کسی را که خودکشی می کند، کافر می دانند و خواندن نماز میت برای او را واجب نمی دانند.8 آنها به این روایت استدلال می کنند که در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله، مردی با نیزه خودکشی کرد. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من بر این شخص نماز نمی خوانم.9
پی نوشتها:
1. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانى، سالانه بیش از پنج میلیون نفر در جهان خودکشى مى کنند که حدود پانصد هزار مورد آن به مرگ مى انجامد. هر چند بنا بر آمار، خودکشى در ایران، به مراتب در مقایسه با دیگر کشورهاى جهان کمتر است و در میان 49 کشور، رتبه چهل و سوم را در مورد نرخ خودکشى به خود اختصاص داده است، ولى متأسفانه در سال هاى اخیر این امر رو به افزایش نهاده است، به گونه اى که به طور متوسط، سالانه 3216 نفر اقدام به این عمل پلید و حرام مى کنند که به طور تقریبى در سال، از هر صد هزار نفر، شش نفر اقدام به خودکشى مى کنند و 62 درصد از کسانى که دست به چنین کارى مى زنند، مى میرند. نک: مجله کتاب زنان، 1382، ش 19، ص 71.
2. محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، فروع من الکافى، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1367، چ 5، ج 7، ص 45، باب من لاتجوز وصیته من البالغین، ح 1؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، 1404 هـ . ق، چ 2، ج 3، ص 571، ح 4953.
3. عبداللّه بن بهرام دارمى م 255 هـ . ق سنن الدارمى، دمشق، الطبعة الاعتدال، ج 2، ص 192، باب التشدید على من قتل نفسه؛ متقى هندى، کنز العمال، بیروت، مؤسسة الرسول، 1405 هـ . ق، چ 5، ج 15، ص 36، ح 39965.
4. کنزالعمال، ج 15، ح 39961، ص 35.
5. الترغیب و الترهیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1388 هـ . ق، چ 3، ج 3، ح 4.
در روایتى نقل شده است رسول خدا صلى الله علیه و آلهفرمود: «وَ أَنَّ مَن قَتَلَ نَفْسه بِشَى ء عُذَّبَ فِى النَّارِ وَ أَنَّهُ لا یَدخُلُ الجَنَّةِ اءِلاّ نَفْسُ مُسْلِمَةٍ؛ همانا کسى که به وسیله چیزى خودش را بکشد، در آتش دوزخ معذب شود و کسى جز مسلمان در بهشت وارد نمى شود». از مضمون این روایت در مى یابیم کسى که خودکشى مى کند، مسلمان نیست. صحیح مسلم بشرح النووى، م 676 هـ . ق، بیروت، دارالکتاب العربى، 1407 هـ . ق، چ 2، ج 2، ص 118.
6. وسائل الشیعة، ج 29، ص 240، باب تحریم قتل الانسان نفسه، ح 3.
7. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 373، ح 4932.
8. نک: عبداللّه بن قدامه، المغنى، تحقیق: جماعة من العلماء، بیروت، دارالکتاب العربى، ج2، ص 418؛ محیى الدین بن نووى، المجموع فى شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، ج 5، ص268.
9. احمد بن شعیب نسائى، سنن نسائى، بیروت، دارالفکر، بیروت، 1348 هـ . ق، چ 1، ج 4، ص 66 .
www.irc.ir
زندگی و عمر، نخستین و بزرگ ترین نعمتی است که خداوند آن را برای رسیدن به تکامل و صعود به قُله های رفیع و عالی معنوی به انسان بخشیده است. ازاین رو، نه تنها دیگران حق ندارند به این نعمت الهی آسیبی بزنند، بلکه خود شخص نیز حق ندارد آن را از بین ببرد. پس بر هر فردی واجب است هماره از جانش به عنوان امانت الهی نگه داری کند. مالک اصلی انسان، خداوند متعال است و نفس انسانی، امانت خداوند است. ازاین رو، باید از این امانت به خوبی نگه داری کرد و از بین بردن آن، خیانت در امانت خداست.
گفتنی است فقط در راه خدا می توان جان خویش را فدا کرد؛ زیرا حفظ دین الهی و ارزش های والای دینی ـ که همان راه خداوند است ـ از جان انسان، بالاتر، ارزشمندتر و مهم تر است. بر همین اساس، سید و سالار شهیدان و سرور آزادگان، حضرت امام حسین علیه السلامو دیگر شهدای راه خدا، جان خویش را پیش کش پروردگار و راه والایش کردند. در حقیقت، این، یکی از راه های رسیدن به کمال، بلکه بهترین و عالی ترین راه هاست.
حرمت خودکشی در اسلام
خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب نشینی از دست یابی به غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است. ازاین رو، این عمل از نظر اسلام، حرام و محکوم است. خداوند در قرآن کریم می فرماید:
وَ لاتَقْتُلُوا أنْفُسَکُم إِنَّ اللّهَ کانَ بِکُمْ رَحِیمَاً، وَ َمَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارَاً. (نساء: 29 و 30)
و خودکشی نکنید! خداوند به شما مهربان است و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم کرد.
کلمه «لاتَقْتُلُوا» در این آیه، صیغه نهی است و بر حرمت عمل دلالت دارد.
همچنین روایت های بی شماری در نکوهش و حرمت خودکشی وارد شده است. بر اساس این روایت ها، صاحبان این عمل، اهل دوزخند و بهشت بر آنان حرام شده است. اکنون به چند نمونه از روایت ها اشاره می کنیم:
1. أبی ولاّد می گوید:
از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: مَن قَتَلَ نَفسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِیهَا؛ هر که به عمد خودکشی کند، همیشه در آتش دوزخ خواهد بود.2
2. رسول خدا صلی الله علیه و آله در کلامی زیبا فرمود:
مَن قَتَلَ نَفسَهُ بِشَی ءٍ مِنَ الدُّنیا عُذِّبَ بِهِ یَوْمَ القِیَامَةِ.3
هر که با ابزاری از دنیا خودکشی کند، در روز قیامت با همان چیز عذاب خواهد شد.
آن حضرت در روایتی دیگر می فرماید:
اَلّذی یَخنُقُ نَفْسَهُ یَخْنُقُها فِی النَّارِ، وَ الَّذی یَطْعَمُها فِی النَّارِ.4
آن که خود را خفه کند، خویشتن را در آتش [دوزخ] خفه کرده است و کسی که به خودش نیزه زند، در آتش باشد.
همچنین در سخن ارزشمند دیگری فرمود:
کَانَ فیمَنْ قَبْلَکُم رَجُلٌ بِهِ جَرْحٌ فَجَزَعَ فَأَخَذَ سَکِینَاً فَحزَّ بِها یَدَهُ فَمارَقأَ الدَّمُ حَتّی ماتَ، فَقالَ اللّهُ، بادَرَنی عَبدِی بِنَفْسِه؟!... قد حَرَّمتُ عَلَیه الجَنَّةَ.5
میان انسان های پیش از شما، مردی جراحتی برداشت و از شدت بی تابی، با کاردی دستش را قطع کرد و از شدت خون ریزی مُرد. آن گاه خداوند فرمود: «بنده ام، در گرفتن جان خود بر من پیشی گرفت... . همانا بهشت را بر او حرام کردم».
3. امام باقر علیه السلام فرمود:
إِنَّ المُؤْمِنَ یُبْتَلَی بِکُلِّ بَلیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ میتَةٍ إلاّ أَنَّهُ لایَقْتُلُ نَفْسَهُ.6
ممکن است مؤمن به هر بلایی دچار شود و به هر نوع مرگی بمیرد، ولی خودکشی نمی کند.
4. عمرو بن عبید بصری می گوید:
در یکی از جلسه های [درس] امام صادق علیه السلام شرکت کردم. پس از ورود و عرض ادب، این آیه را تلاوت کردم: «وَالَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الإِثْمِ؛ آنان که از گناهان کبیره پرهیز می کنند.» و پس از خواندن آیه، لحظه ای سکوت کردم. امام صادق علیه السلام فرمود: «عمرو چرا سکوت کردی؟» عرض کردم: ای پسر رسول خدا! گناهان کبیره را برایم مشخص کنید. حضرت فرمود: «ای عمرو! بزرگ ترین گناهان چند نوع است:
شریک قائل شدن برای خداوند؛ ناامیدی از خداوند متعال؛ عاق والدین؛ کشتن نفسی که خداوند آن را حرام کرده است».7
این روایت، هم شامل خودکشی و هم کشتن دیگران می شود.
با توجه به آیات و روایت های بیان شده، خودکشی از دیدگاه اسلام از گناهان کبیره و حرام است و اهل این کار، اهل دوزخند. حتی برخی گروه های اهل سنت مانند حنبلی ها، کسی را که خودکشی می کند، کافر می دانند و خواندن نماز میت برای او را واجب نمی دانند.8 آنها به این روایت استدلال می کنند که در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله، مردی با نیزه خودکشی کرد. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من بر این شخص نماز نمی خوانم.9
پی نوشتها:
1. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانى، سالانه بیش از پنج میلیون نفر در جهان خودکشى مى کنند که حدود پانصد هزار مورد آن به مرگ مى انجامد. هر چند بنا بر آمار، خودکشى در ایران، به مراتب در مقایسه با دیگر کشورهاى جهان کمتر است و در میان 49 کشور، رتبه چهل و سوم را در مورد نرخ خودکشى به خود اختصاص داده است، ولى متأسفانه در سال هاى اخیر این امر رو به افزایش نهاده است، به گونه اى که به طور متوسط، سالانه 3216 نفر اقدام به این عمل پلید و حرام مى کنند که به طور تقریبى در سال، از هر صد هزار نفر، شش نفر اقدام به خودکشى مى کنند و 62 درصد از کسانى که دست به چنین کارى مى زنند، مى میرند. نک: مجله کتاب زنان، 1382، ش 19، ص 71.
2. محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، فروع من الکافى، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1367، چ 5، ج 7، ص 45، باب من لاتجوز وصیته من البالغین، ح 1؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، 1404 هـ . ق، چ 2، ج 3، ص 571، ح 4953.
3. عبداللّه بن بهرام دارمى م 255 هـ . ق سنن الدارمى، دمشق، الطبعة الاعتدال، ج 2، ص 192، باب التشدید على من قتل نفسه؛ متقى هندى، کنز العمال، بیروت، مؤسسة الرسول، 1405 هـ . ق، چ 5، ج 15، ص 36، ح 39965.
4. کنزالعمال، ج 15، ح 39961، ص 35.
5. الترغیب و الترهیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1388 هـ . ق، چ 3، ج 3، ح 4.
در روایتى نقل شده است رسول خدا صلى الله علیه و آلهفرمود: «وَ أَنَّ مَن قَتَلَ نَفْسه بِشَى ء عُذَّبَ فِى النَّارِ وَ أَنَّهُ لا یَدخُلُ الجَنَّةِ اءِلاّ نَفْسُ مُسْلِمَةٍ؛ همانا کسى که به وسیله چیزى خودش را بکشد، در آتش دوزخ معذب شود و کسى جز مسلمان در بهشت وارد نمى شود». از مضمون این روایت در مى یابیم کسى که خودکشى مى کند، مسلمان نیست. صحیح مسلم بشرح النووى، م 676 هـ . ق، بیروت، دارالکتاب العربى، 1407 هـ . ق، چ 2، ج 2، ص 118.
6. وسائل الشیعة، ج 29، ص 240، باب تحریم قتل الانسان نفسه، ح 3.
7. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 373، ح 4932.
8. نک: عبداللّه بن قدامه، المغنى، تحقیق: جماعة من العلماء، بیروت، دارالکتاب العربى، ج2، ص 418؛ محیى الدین بن نووى، المجموع فى شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، ج 5، ص268.
9. احمد بن شعیب نسائى، سنن نسائى، بیروت، دارالفکر، بیروت، 1348 هـ . ق، چ 1، ج 4، ص 66 .
www.irc.ir
