پرسش :
موضوع زکات دادن حضرت علی علیه السلام در رکوع تا چه اندازه صحت دارد و آن حضرت چگونه یک بار در رکوع به فقیر انگشتر می دهد و زمانی در حال نماز از پایش تیر خارج می کنند و ایشان متوجه نمی شود؟
پاسخ :
داستان بخشیدن انگشتر به فقیر در رکوع و نزول آیه 55 سوره «مائده» در شأن حضرت علی علیه السلام را عده زیادی از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده اند. ابن عباس، عمار یاسر، عبدالله بن سلام، انس بن مالک، جابر بن عبدالله و ابوذر غفاری در شمار گویندگان این روایتند.
در کتاب غایة المرام 24 حدیث دراین باره از کتاب های اهل سنت آورده شده است. منابع آن حدیث، عبارتند از:
1. محب الدین طبری، ذخائر العقبی، ص 88؛
2. قاضی شوکانی، فتح الغدیر، ص 50؛
3. جامع الاصول، ج 9، ص 478؛
4. واحدی، اسباب النزول، ص 148؛
5. لباب النقول سیوطی، ص 105؛
6. تفسیر طبری، ص 165؛
7. تفسیر فخر رازی، ج 3، ص 431؛
8. جلال الدین سیوطی، تفسیر درالمنثور، ج 2، ص 393؛1
9. علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 6، ص 391.
این حدیث از جمله احادیث متواتر است که هیچ تردیدی در آن نیست، ولی چگونه امام علی علیه السلام زمانی در نماز، انگشترش را به فقیر می دهد و زمانی نیز در نماز تیر از پای حضرت بیرون می کشند؟
باید گفت حالات انسان همواره یکسان نیست؛ یعنی نمی توان چنین ادعایی کرد که حضرت علی علیه السلام هرگز در نمازهای خود توجهی به اطراف یا بدن خود نداشته است. بنابراین، اشکالی ندارد که در یکی از نمازها به اطراف توجه کند و به فقیر انگشتر بدهد و در نمازی نیز آن چنان غرق در عبادت باشد که بر کشیدن تیر از پای را حس نکند.
بر این اساس، شرایط گوناگون زمانی، مکانی و روحی فرد، در هر زمان نیازهایی دارد، چنان که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز گاهی در نماز به اطراف توجه می کرد. برای مثال، روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هنگام نماز متوجه شد که دیوار گلی مسجد، آلوده به اخلاط سینه است. حضرت در حین نماز چند قدم به جلو رفته و با چوبی، آلودگی را از مسجد دور کرد.2
در ضمن، باید توجه داشت که میان «خارج کردن پیکان از بدن» و «بخشیدن انگشتر به فقیر» تفاوت بسیاری است؛ زیرا خارج کردن پیکان از بدن، جنبه شخصی و جسمی دارد و از مقام توجه کامل به خداوند و غرق شدن در ذات او حکایت دارد؛ ولی توجه به حال بنده فقیر و محرومی که در مسجد پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله ناله مظلومانه سر داده و درخواست کمک می کند، حرکتی خدایی و قربی است و با توجه به خدا تناسب دارد.
بنابراین حضرت در آنجا که به فقیر عطایی می بخشد، در حقیقت، توجه او به خدا بوده است نه خود. به عبارت دیگر، کمک به خلق خدا و مستمندان و فقیران، یکی از عبادت های بزرگ است و با نماز هم خوانی کامل دارد. بدین ترتیب، جای تعجب نیست که ناله سوزان و نافذ آن فقیر محروم و استرحام در مسجد، دلِ آگاه امام علی علیه السلام را هنگام نماز متوجه خود سازد. این عمل به قدری شایسته و ارزنده بود که آیه ای درباره آن نازل شد.3
پی نوشتها:
1. در این مورد مطالعه کتاب رویا جعفری، بررسی و استخراج روایات وارده در فضایل علی علیه السلام در تفسیر الدر المنثور، مفید است.
2. وسائل الشیعه، ج 5، ص 191.
3. نک: مائده: 55.
www..irc.ir
داستان بخشیدن انگشتر به فقیر در رکوع و نزول آیه 55 سوره «مائده» در شأن حضرت علی علیه السلام را عده زیادی از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده اند. ابن عباس، عمار یاسر، عبدالله بن سلام، انس بن مالک، جابر بن عبدالله و ابوذر غفاری در شمار گویندگان این روایتند.
در کتاب غایة المرام 24 حدیث دراین باره از کتاب های اهل سنت آورده شده است. منابع آن حدیث، عبارتند از:
1. محب الدین طبری، ذخائر العقبی، ص 88؛
2. قاضی شوکانی، فتح الغدیر، ص 50؛
3. جامع الاصول، ج 9، ص 478؛
4. واحدی، اسباب النزول، ص 148؛
5. لباب النقول سیوطی، ص 105؛
6. تفسیر طبری، ص 165؛
7. تفسیر فخر رازی، ج 3، ص 431؛
8. جلال الدین سیوطی، تفسیر درالمنثور، ج 2، ص 393؛1
9. علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 6، ص 391.
این حدیث از جمله احادیث متواتر است که هیچ تردیدی در آن نیست، ولی چگونه امام علی علیه السلام زمانی در نماز، انگشترش را به فقیر می دهد و زمانی نیز در نماز تیر از پای حضرت بیرون می کشند؟
باید گفت حالات انسان همواره یکسان نیست؛ یعنی نمی توان چنین ادعایی کرد که حضرت علی علیه السلام هرگز در نمازهای خود توجهی به اطراف یا بدن خود نداشته است. بنابراین، اشکالی ندارد که در یکی از نمازها به اطراف توجه کند و به فقیر انگشتر بدهد و در نمازی نیز آن چنان غرق در عبادت باشد که بر کشیدن تیر از پای را حس نکند.
بر این اساس، شرایط گوناگون زمانی، مکانی و روحی فرد، در هر زمان نیازهایی دارد، چنان که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز گاهی در نماز به اطراف توجه می کرد. برای مثال، روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هنگام نماز متوجه شد که دیوار گلی مسجد، آلوده به اخلاط سینه است. حضرت در حین نماز چند قدم به جلو رفته و با چوبی، آلودگی را از مسجد دور کرد.2
در ضمن، باید توجه داشت که میان «خارج کردن پیکان از بدن» و «بخشیدن انگشتر به فقیر» تفاوت بسیاری است؛ زیرا خارج کردن پیکان از بدن، جنبه شخصی و جسمی دارد و از مقام توجه کامل به خداوند و غرق شدن در ذات او حکایت دارد؛ ولی توجه به حال بنده فقیر و محرومی که در مسجد پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله ناله مظلومانه سر داده و درخواست کمک می کند، حرکتی خدایی و قربی است و با توجه به خدا تناسب دارد.
بنابراین حضرت در آنجا که به فقیر عطایی می بخشد، در حقیقت، توجه او به خدا بوده است نه خود. به عبارت دیگر، کمک به خلق خدا و مستمندان و فقیران، یکی از عبادت های بزرگ است و با نماز هم خوانی کامل دارد. بدین ترتیب، جای تعجب نیست که ناله سوزان و نافذ آن فقیر محروم و استرحام در مسجد، دلِ آگاه امام علی علیه السلام را هنگام نماز متوجه خود سازد. این عمل به قدری شایسته و ارزنده بود که آیه ای درباره آن نازل شد.3
پی نوشتها:
1. در این مورد مطالعه کتاب رویا جعفری، بررسی و استخراج روایات وارده در فضایل علی علیه السلام در تفسیر الدر المنثور، مفید است.
2. وسائل الشیعه، ج 5، ص 191.
3. نک: مائده: 55.
www..irc.ir
