پرسش :

دین چگونه و با چه شرایطى مسئولیت را در انسان پدید مى آورد؟

پاسخ :
تلازم میان دین و مسئولیت را و اینکه دین براى [پرورش روحیه مسئولیت در] انسان است[، نمى توان انکار کرد.] فلسفه بعثت پیامبران [نیز] این است که بشر را متوجه مسئولیت هایش بکند. دین نیامده است که به بشر تأمین بدهد و از او رفع مسئولیت [کند]، بلکه برعکس، آمده است تا مقام مسئولیت او را به خودش ارائه دهد. دینِ منهاى مسئولیت، دینِ منهاى دین است. هر چیزى آفتى دارد و آفت بزرگ دین این است که به نام آن، تعلیماتى رسوخ کند که نتیجه اش رفع مسئولیت است؛ مثل آنچه مسیحیان درباره فادى بودن مسیح گفتند که فدا شد، براى اینکه جرم امت را به گردن بگیرد و از آنها نفى مسئولیت کند. یا آنچه عوام مى گویند نماز همه را مولى خواند.
مسئولیت، فرع بر چند چیز است: آگاهى، آزادى، توانایى [شرایط عامه تکلیف]. ناآگاه [به شرط آنکه ناآگاهى اش تقصیر نباشد] و همچنین [برده] و مجبور[، مسئول نیست]. همچنین ناتوان نیز مسئول نیست. [البته] ما دو نوع ناتوانى داریم: ناتوانى به قصور و ناتوانى به تقصیر. ناتوانى به تقصیر، سلب مسئولیت نمى کند. برخى قدرت ها در اصطلاح اصولیون، قدرت هاى تقویت شده است؛ مثل کسى که در بیابان آب دارد[، ولى] مى ریزد تا تکلیفش ساقط شود.
مى گویند برخى قدرت ها شرط وجوب و شرط تکلیف است، ولى برخى قدرت ها شرط وجود است و لازم است ایجاد شود.
منبع: یادداشت هاى استاد مطهرى، ج 3، ص 132.