پرسش :

آیا منظور از «فی» درآیه «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنه ...»[1]‌ عمل و رفتار پیامبر اکرم (ص) است یا وجود مبارکه حضرت زهرا (س)؟

پاسخ :
ترجمه و شأن نزول آیه شریفه:
«هر آینه برا ی شما، ای گروه مکلفین ،در رسول خدا (ص)‌ اقتدای شایسته می باشد » چنان که عرب می گوید:
«لی فی فلان اسوه» یعنی: «برای من به او اقتداء است».
معنی و ریشه کلمة‌ «اسوه»
‌ریشة‌ این کلمه از «اتساء» می باشد چنانکه «قدوه»‌ از اقتداء است.
و به لحاظ ادبی اسم است و در موضع مصدر وضع شده است و آیه معنایش این است: «برای شما به رسول خدا -صلی الله علیه و آله-‌ اقتداء است (هم در عمل، هم در گفتار و پندار )». چرا که اسوه در اصل به معنی آن حالتی است که انسان به هنگام پیروی از دیگری به خود می گیرد. و به تعبیر دیگر همان تأسی کردن و اقتدا نمودن است. فلذا همین معنی دلالت دارد بر اینکه پیامبر الگوی عملی بشریت است[2].
علاوه بر این فلسفه ارسال پیامبران و انتخاب آنها از میان انسان ها آن است که بتوانند سرمشق عملی برای امت ها باشند. چرا که مهمترین و مؤثرترین بخش تبلیغ و دعوت انبیاء, دعوت های عملی آنهاست. و به همین دلیل دانشمندان اسلامی، معصوم بودن را شرط قطعی مقام نبوت دانسته اند. (یکی از براهین آن همین است که آنها باید (اسوه بشریت) باشند.)
و مطلق آمدن (تأسّی)‌ در آیه فوق همه زمینه‎ها را شامل می شود. هر چند شأن نزول آیه جنگ احزاب است. چرا که شأن نزول هیچ وقت مفهوم آیه را محدود نمی کند[3].
فلذا رسول اکرم-صلی الله علیه و آله- به لحاظ عملی بهترین الگو برای بشریت در تمامی شئونات زندگی می باشد.
روحیات عالی او,‌ استقامت و شکیبائی او، هوشیاری و درایت و اخلاص و توجه به خدا و تسلط او بر حوادث و زانو نزدن در برابر سختی ها و مشکلات, هر کدام می تواند الگو و سر مشقی برای همة‌ مسلمین باشد. و مسلمانان باید با اقتدا کردن به او خطوط خود را اصلاح و در مسیر (صراط مستقیم ) قرار گیرند. و آیندة‌ روشنی را برای جهان اسلام ترسیم کنند.
نکته قابل توجه اینکه: قرآن کریم در آیه فوق این اُسوه را مخصوص کسانی می داند که دارای 3 ویژگی هستند:
1ـ‌ امید به الله (جل جلاله ) 2ـ‌ امید به روز قیامت ـ 3 ـ‌ ذکر زیاد و یاد خداوند متعال.
در حقیقت، ایمان به مبدأ‌ و معاد انگیزه این حرکت است و ذکر خداوند تداوم بخش آن. زیرا بدون شک کسی که از چنین ایمانی قلبش سرشار نباشد، قادر به قدم گذاشتن در جای قدم های پیامبر-صلی الله علیه و آله- نیست. و در ادامة‌ این راه نیز اگر پیوسته ذکر خدا نکند قادر به ادامة‌ (تأسی)‌ نخواهد بود.
نتیجه و خلاصه بحث: اینکه منظور آیه شریفه «و لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه»‌ الگو بودن عمل و کردار و گفتار و روش و سیره رسول الله -صلی الله علیه و آله- می باشد. نه وجود مبارکه فاطمه زهرا -سلام الله علیها- چرا که اسوه به معنای اقتداء و پیروی است و معنای (فی رسول الله)‌. یعنی در مورد رسول خدا -صلی الله علیه و آله- است. و اسوه در مورد رسول خدا -صلی الله علیه و آله- عبارت است از پیروی شخص پیامبر اکرم ‌و این پیروی به دلالت کلمه «کان»‌ استقرار و استمرار دارد و همیشه ثابت است.
البته باید توجه داشته باشیم که این بدان معنی نیست که حضرت فاطمه زهرا -سلام الله علیها-‌ که یگانه دختر پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله-و سیده نساء عالمین است به عنوان الگو و اسوه نمی باشد. بلکه منظور این است که آیه شریفه در صدد بیان چنین مطلبی نیست چون شأن نزول آیه و قرائن موجود دلالت دارند بر اینکه منظور آیه رفتار و منش و سیره پیامبر-صلی الله علیه و آله-‌ می‎باشد.
پاورقی ها:
[1] . آیه 21 سوره احزاب.
[2] . ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج 20، ص 70.
[3] . تفسیر نمونه، ج 17، ص 264.