پرسش :
چگونگى تطبیق الگوى زندگى حضرت زهرا (س) با زندگى ما در عصر حاضر را مثل ازدواج، نحوه رفتار با همسر، و نحوه حضور زن در فعالیت هاى اجتماعى را توضیح دهید.
پاسخ :
بررسى و شرح زندگى بانوى بزرگ اسلام، حضرت صدیقه کبرى فاطمه زهرا ـ علیها السلام ـ موضوعى نیست که در یک پاسخ بگنجد و یا از عهده کسى برآید. حقیقت و ارزش وجودى آن بزرگوار را کسى جز خداى متعالى و اولیاء خاص او صلوات اللّه علیهم نمى داند، اما با این همه مگر نه این است که خاندان نبوت، هادیان خلقند و زندگى و کلامشان حجت و الگوى مردمان، پس شناخت و بهره گرفتن از هدایت آنان در حدّ امکان، وظیفه اى است که سخت به انجام آن نیازمندیم.
تمام زندگى حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ الگو و اسوه است. اینک به موارد الگویى زندگى حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ مى پردازیم:
الف: رفتار با همسر: مى بینیم که فاطمه از لحظه ورود به خانه گلى اما نورانى على ـ علیه السلام ـ تا آخرین روز زندگى، بر سر پیمان خود بود. این از فرازهاى برجسته زندگى حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ است، که از همان آغاز ورود به خانه همسر، تمام شخصیت و هویت خود را چنان بروز دهد که تا پایان مسیر مشخص باشد. پاسخ صریح و زیباى على ـ علیه السلام ـ به پیامبر اکرم ص در فرداى عروسى، مؤیدى است، بر آنچه گفته آمد. على در این جواب کوتاه و عمیق، فاطمه را بهترین یار و مددکار، در طاعت حق معرفى مى کند. وقتى پیامبر از او پرسید که زهرا ـ علیها السلام ـ را چگونه یافتى؟ عرض کرد: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلى طاعَةِ اللّهِ» [1] فاطمه چه خوب یاورى براى اطاعت الهى است.
و هنگامى که پیامبر همین پرسش را از فاطمه ـ علیها السلام ـ کرد، پاسخى شنید: «خَیْرُ بَعْل» بهترین شوهر است که حکایت از کمال رضایت و خشنودى زهرا مى کند. تعاون بر تقوا، نیکى از ارکان زندگى مشترک على و فاطمه ـ علیها السلام ـ بود و شاید یکى از بهترین و شکوهمندترین نشانه هاى آن این است که زهرا در طول زندگى پر فراز و نشیب خود با على هیچ گاه از وى تقاضایى ننمود که اجابت آن براى على مشکل و موجب اذیّت وى باشد. لباس، زینت، اثاث خانه، مسکن وسیع و امثال آن خواسته هایى است که معمولاً هر زنى به خود اجازه مى دهد که از همسر خویش درخواست نماید، امّا زهرا ـ علیها السلام ـ هرگز همسرش را براى تهیه این نوع خواسته ها به زحمت نینداخت. حتى وقتى در بستر بیمارى بود و على ـ علیه السلام ـ با دلى پر از عشق و محبت، از او خواست که اگر خواسته اى دارد ابراز کند، زهرا ـ علیها السلام ـ از بیان تقاضاى خود ابا مى کرد. على فرمود: (فاطمه جان، چیزى از من بخواه). و هنگامى که زهرا ـ علیها السلام ـ را همچنان ساکت و آرام دید، او را سوگند داد که از او تقاضایى کند. فاطمه که دیگر سکوت را جایز نمى دید، گفت: اکنون که سوگندم دادى اگر انارى باشد، مایل هستم. على ع از این که دید همسرش بعد از سالها زندگى و قناعت، بالاخره از او درخواستى کرده است، براى انجام خواسته او با خوشحالى از خانه بیرون آمد که مشروح جریان آن، در کتابهاى تاریخى و روایى آمده است.[2]
ب: رفتار با فرزند: با کمى دقت در برخورد عاطفى و منطقى حضرت زهرا س در مى یابیم که آن بانوى بزرگوار، در ساختن روح و شخصیت فرزندان گرامى اش از ابزارى بسیار ظریف و دقیق استفاده کرده است، که بسیارى از آن ها در حال حاضر، میان روانشناسان تربیتى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و خبرگان این فن، به نتایج مثبت آن ایمان آورده اند. بى شک، این توفیق بى نظیر در تربیت کودکان، ناشى از معرفت عمیق و صحیحى است که اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراین اگر بگوئیم هر مکتبى به اندازه شناخت درستى که از انسان دارد، در نظام تربیتى خود، به توفیقاتى دست مى یابد، سخن به گزاف نگفته ایم و چون این دین آسمانى و الهى اسلام از کامل ترین و واقع بینانه ترین شناخت، در مورد انسان برخوردار است، بیشترین توفیق را در قضیه تربیت نسل بدست آورده، روش تربیتى و اخلاقى حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ بهترین شیوه، و تجربه براى ساختن نسلى پاک و سعادتمند است. از این رو ،جا دارد که پیروان و ارادتمندان مکتب اسلام، با به کار بستن شیوه ها و ظرایف تربیتى آن حضرت در رشد و تربیت نسلى پاک، و پیشرو همت نموده، سعادت دنیا و آخرت فرزندان خود را بیمه کنند.
روح انسان به گونه اى ساخته شده که نیاز به محبت و عطوفت، یکى از اساسى ترین نیازهاى روحى او محسوب مى شود، بدین جهت کودکان محروم از این نیاز فطرى، دچار کمبودها و مشکلات روانى، و گاه نواقصى جسمى خواهند شد.
حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا سیراب گشتند و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در این جهت نیز وظیفه مادرى خود را به بهترین شکل انجام مى داد.
سلمان مى گوید: روزى فاطمه زهرا را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام، فرزندش حسین گریه مى کرد، و بى تاب بود عرض کردم براى کمک به شما آسیاب کنم، یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود:
«من به آرام کردن فرزند اولى هستم، شما آسیاب را بچرخانید» [3] از جمله مواردى که در شیوه تربیت حضرت زهرا س جایگاه خاصى داشت، تحرک و بازى کودکان بود. این فعالیت و تکاپو مقدارى براى سلامتى و رشد مناسب کودک، ضرورى است که حتى براى تشویق آن ها به تحرک و بازى، بزرگترها نیز باید تن به بازى و جست و خیز بدهند.
نقل شده است که حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ با فرزندش امام حسن مجتبى ـ علیه السلام ـ بازى مى کرد و او را بالا مى انداخت و مى فرمود: «پسرم حسن، مانند پدرت باش. ریسمان ظلم را از حق برکن. خداى را بپرست که صاحب نعمتهاى متعدد است، و هیچ گاه با صاحبان ظلم و تعدى، دوستى مکن» . همچنین نقل شده که وقتى فرزندش حسین ـ علیه السلام ـ را بازى مى داد این گونه مى فرمود: «تو به پدر من (پیامبر) شبیهى و به پدرت على شباهت ندارى» . طبق همین نقل این بیت، موجب خنده و تبسّم حضرت على ـ علیه السلام ـ شد.[4]
ج: رفتار با مردم:
یکى از نقش آفرینى هاى درخشان فاطمه سبالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فکر و اندیشه مردم و رفع مشکلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پیچیده ترین مشکلات را پاسخگو بود، و این میسّر نبود، مگر با احاطه علمى، قوت فکرى و همت بلند ایشان. این بانوى بزرگ اسلام، زجر تبلیغ و رنج تعلیم و تربیت را تحمل نموده، چون مشعلى فروزان در راه هدایت جامعه، نورافشانى کرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمى بخشید و پاسدارى از ارزشها و مفاخر اصیل، مبارزه پیگیر با بدعتها، جهل، کجروى ها و رکود جامعه را خط مشى خود قرار داد. از این رو امت نیز باید، هر چه بیشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردى فروتن، در برابر او احساس کند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به کمال، و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.
حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ نمونه کامل این مقصود است. ایشان از کودکى در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. این بانو رابطه اى صمیمانه و عالمانه با یاران خود داشت.
زنى به خدمت حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانى دارم که در نماز بسیار اشتباه مى کند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه مى خواهى بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح کرد، تا به ده سؤال رسید و حضرت ـ علیها السلام ـ با روى گشاده جواب داد. زن از زیادى پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمى دهم. حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ باز هم بپرس. آن گاه براى تقویت روحیه وى چنین فرمود: اگر به کسى کارى واگذار کنند، براى مثال از او بخواهند که بار سنگینى را به ارتفاع بلندى حمل کنند و در برابر این کار صد هزار دینار به او جایزه بدهند، آیا او با توجه به آن پاداش احساس خستگى مى کند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشى که جواب مى گویم از خدا پاداشى به مراتب بیشتر دریافت مى کنم و هرگز ملول و خسته نمى شوم. از رسول خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ شنیدم که روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر مى شوند و به اندازه علم و تلاش و کوششى که در راه آموزش و هدایت مردم داشته اند، از خداى خود پاداش مى گیرند.
سخن آخر: براى رسیدن به جامعه متعالى که در آن جامعه شخصیت زن، به جایگاه حقیقى خود برسد، الگوى پذیرى از اسوه زنان عالم حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ ضرورى است تا با نگاه کردن زن به زندگى سراسر عبرت حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ مثل روش همسردارى تربیت فرزندان، کیفیت برخورد با مردم و اجتماع، چگونگى حضور در جامعه و فعالیت هاى اجتماعى، خود را در راستاى رفتار آن بزرگوار قرار داده، تا به شأن و منزلت حقیقى نایل آید.
پاورقی ها:
[1] . مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، من منشورات الحکمة الاسلامیه، ج43، ص117.
[2] . ریاحین الشریعه، ج1، ص143.
[3] . مجلسى، همان، ص280.
[4] . انصارى، عذرا، جلوه هاى رفتارى حضرت زهرا، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، ص39.
بررسى و شرح زندگى بانوى بزرگ اسلام، حضرت صدیقه کبرى فاطمه زهرا ـ علیها السلام ـ موضوعى نیست که در یک پاسخ بگنجد و یا از عهده کسى برآید. حقیقت و ارزش وجودى آن بزرگوار را کسى جز خداى متعالى و اولیاء خاص او صلوات اللّه علیهم نمى داند، اما با این همه مگر نه این است که خاندان نبوت، هادیان خلقند و زندگى و کلامشان حجت و الگوى مردمان، پس شناخت و بهره گرفتن از هدایت آنان در حدّ امکان، وظیفه اى است که سخت به انجام آن نیازمندیم.
تمام زندگى حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ الگو و اسوه است. اینک به موارد الگویى زندگى حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ مى پردازیم:
الف: رفتار با همسر: مى بینیم که فاطمه از لحظه ورود به خانه گلى اما نورانى على ـ علیه السلام ـ تا آخرین روز زندگى، بر سر پیمان خود بود. این از فرازهاى برجسته زندگى حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ است، که از همان آغاز ورود به خانه همسر، تمام شخصیت و هویت خود را چنان بروز دهد که تا پایان مسیر مشخص باشد. پاسخ صریح و زیباى على ـ علیه السلام ـ به پیامبر اکرم ص در فرداى عروسى، مؤیدى است، بر آنچه گفته آمد. على در این جواب کوتاه و عمیق، فاطمه را بهترین یار و مددکار، در طاعت حق معرفى مى کند. وقتى پیامبر از او پرسید که زهرا ـ علیها السلام ـ را چگونه یافتى؟ عرض کرد: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلى طاعَةِ اللّهِ» [1] فاطمه چه خوب یاورى براى اطاعت الهى است.
و هنگامى که پیامبر همین پرسش را از فاطمه ـ علیها السلام ـ کرد، پاسخى شنید: «خَیْرُ بَعْل» بهترین شوهر است که حکایت از کمال رضایت و خشنودى زهرا مى کند. تعاون بر تقوا، نیکى از ارکان زندگى مشترک على و فاطمه ـ علیها السلام ـ بود و شاید یکى از بهترین و شکوهمندترین نشانه هاى آن این است که زهرا در طول زندگى پر فراز و نشیب خود با على هیچ گاه از وى تقاضایى ننمود که اجابت آن براى على مشکل و موجب اذیّت وى باشد. لباس، زینت، اثاث خانه، مسکن وسیع و امثال آن خواسته هایى است که معمولاً هر زنى به خود اجازه مى دهد که از همسر خویش درخواست نماید، امّا زهرا ـ علیها السلام ـ هرگز همسرش را براى تهیه این نوع خواسته ها به زحمت نینداخت. حتى وقتى در بستر بیمارى بود و على ـ علیه السلام ـ با دلى پر از عشق و محبت، از او خواست که اگر خواسته اى دارد ابراز کند، زهرا ـ علیها السلام ـ از بیان تقاضاى خود ابا مى کرد. على فرمود: (فاطمه جان، چیزى از من بخواه). و هنگامى که زهرا ـ علیها السلام ـ را همچنان ساکت و آرام دید، او را سوگند داد که از او تقاضایى کند. فاطمه که دیگر سکوت را جایز نمى دید، گفت: اکنون که سوگندم دادى اگر انارى باشد، مایل هستم. على ع از این که دید همسرش بعد از سالها زندگى و قناعت، بالاخره از او درخواستى کرده است، براى انجام خواسته او با خوشحالى از خانه بیرون آمد که مشروح جریان آن، در کتابهاى تاریخى و روایى آمده است.[2]
ب: رفتار با فرزند: با کمى دقت در برخورد عاطفى و منطقى حضرت زهرا س در مى یابیم که آن بانوى بزرگوار، در ساختن روح و شخصیت فرزندان گرامى اش از ابزارى بسیار ظریف و دقیق استفاده کرده است، که بسیارى از آن ها در حال حاضر، میان روانشناسان تربیتى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و خبرگان این فن، به نتایج مثبت آن ایمان آورده اند. بى شک، این توفیق بى نظیر در تربیت کودکان، ناشى از معرفت عمیق و صحیحى است که اسلام در مورد انسان، ارائه داده است. بنابراین اگر بگوئیم هر مکتبى به اندازه شناخت درستى که از انسان دارد، در نظام تربیتى خود، به توفیقاتى دست مى یابد، سخن به گزاف نگفته ایم و چون این دین آسمانى و الهى اسلام از کامل ترین و واقع بینانه ترین شناخت، در مورد انسان برخوردار است، بیشترین توفیق را در قضیه تربیت نسل بدست آورده، روش تربیتى و اخلاقى حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ بهترین شیوه، و تجربه براى ساختن نسلى پاک و سعادتمند است. از این رو ،جا دارد که پیروان و ارادتمندان مکتب اسلام، با به کار بستن شیوه ها و ظرایف تربیتى آن حضرت در رشد و تربیت نسلى پاک، و پیشرو همت نموده، سعادت دنیا و آخرت فرزندان خود را بیمه کنند.
روح انسان به گونه اى ساخته شده که نیاز به محبت و عطوفت، یکى از اساسى ترین نیازهاى روحى او محسوب مى شود، بدین جهت کودکان محروم از این نیاز فطرى، دچار کمبودها و مشکلات روانى، و گاه نواقصى جسمى خواهند شد.
حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا سیراب گشتند و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندان خود بوده، در این جهت نیز وظیفه مادرى خود را به بهترین شکل انجام مى داد.
سلمان مى گوید: روزى فاطمه زهرا را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام، فرزندش حسین گریه مى کرد، و بى تاب بود عرض کردم براى کمک به شما آسیاب کنم، یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود:
«من به آرام کردن فرزند اولى هستم، شما آسیاب را بچرخانید» [3] از جمله مواردى که در شیوه تربیت حضرت زهرا س جایگاه خاصى داشت، تحرک و بازى کودکان بود. این فعالیت و تکاپو مقدارى براى سلامتى و رشد مناسب کودک، ضرورى است که حتى براى تشویق آن ها به تحرک و بازى، بزرگترها نیز باید تن به بازى و جست و خیز بدهند.
نقل شده است که حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ با فرزندش امام حسن مجتبى ـ علیه السلام ـ بازى مى کرد و او را بالا مى انداخت و مى فرمود: «پسرم حسن، مانند پدرت باش. ریسمان ظلم را از حق برکن. خداى را بپرست که صاحب نعمتهاى متعدد است، و هیچ گاه با صاحبان ظلم و تعدى، دوستى مکن» . همچنین نقل شده که وقتى فرزندش حسین ـ علیه السلام ـ را بازى مى داد این گونه مى فرمود: «تو به پدر من (پیامبر) شبیهى و به پدرت على شباهت ندارى» . طبق همین نقل این بیت، موجب خنده و تبسّم حضرت على ـ علیه السلام ـ شد.[4]
ج: رفتار با مردم:
یکى از نقش آفرینى هاى درخشان فاطمه سبالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فکر و اندیشه مردم و رفع مشکلات و شبهات آنان است. آن حضرت از مسائل ساده گرفته، تا پیچیده ترین مشکلات را پاسخگو بود، و این میسّر نبود، مگر با احاطه علمى، قوت فکرى و همت بلند ایشان. این بانوى بزرگ اسلام، زجر تبلیغ و رنج تعلیم و تربیت را تحمل نموده، چون مشعلى فروزان در راه هدایت جامعه، نورافشانى کرده و با سوختن خود به دل و جان مردم، گرمى بخشید و پاسدارى از ارزشها و مفاخر اصیل، مبارزه پیگیر با بدعتها، جهل، کجروى ها و رکود جامعه را خط مشى خود قرار داد. از این رو امت نیز باید، هر چه بیشتر به مقام و حقوق رهبر خود آگاه گردد و خود را چون شاگردى فروتن، در برابر او احساس کند، و به دامان او چنگ زند، از نقص به کمال، و از ضعف به قدرت، و از ظلمت به نور برسد.
حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ نمونه کامل این مقصود است. ایشان از کودکى در متن اجتماع به سر برده، و با مردم همدم و همدرد بوده است. این بانو رابطه اى صمیمانه و عالمانه با یاران خود داشت.
زنى به خدمت حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانى دارم که در نماز بسیار اشتباه مى کند، مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه مى خواهى بپرس. آن زن سؤالات خود را مطرح کرد، تا به ده سؤال رسید و حضرت ـ علیها السلام ـ با روى گشاده جواب داد. زن از زیادى پرسش خود، شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمى دهم. حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ باز هم بپرس. آن گاه براى تقویت روحیه وى چنین فرمود: اگر به کسى کارى واگذار کنند، براى مثال از او بخواهند که بار سنگینى را به ارتفاع بلندى حمل کنند و در برابر این کار صد هزار دینار به او جایزه بدهند، آیا او با توجه به آن پاداش احساس خستگى مى کند؟ زن جواب داد نه. آن حضرت فرمود: من در مقابل پرسشى که جواب مى گویم از خدا پاداشى به مراتب بیشتر دریافت مى کنم و هرگز ملول و خسته نمى شوم. از رسول خدا ـ صلى الله علیه و آله و سلم ـ شنیدم که روز قیامت دانشمندان اسلام در برابر خدا حاضر مى شوند و به اندازه علم و تلاش و کوششى که در راه آموزش و هدایت مردم داشته اند، از خداى خود پاداش مى گیرند.
سخن آخر: براى رسیدن به جامعه متعالى که در آن جامعه شخصیت زن، به جایگاه حقیقى خود برسد، الگوى پذیرى از اسوه زنان عالم حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ ضرورى است تا با نگاه کردن زن به زندگى سراسر عبرت حضرت زهرا ـ علیها السلام ـ مثل روش همسردارى تربیت فرزندان، کیفیت برخورد با مردم و اجتماع، چگونگى حضور در جامعه و فعالیت هاى اجتماعى، خود را در راستاى رفتار آن بزرگوار قرار داده، تا به شأن و منزلت حقیقى نایل آید.
پاورقی ها:
[1] . مجلسى، محمد باقر، بحارالانوار، من منشورات الحکمة الاسلامیه، ج43، ص117.
[2] . ریاحین الشریعه، ج1، ص143.
[3] . مجلسى، همان، ص280.
[4] . انصارى، عذرا، جلوه هاى رفتارى حضرت زهرا، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، ص39.
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
