پرسش :
کلمه «ولیّ» در آیه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّه » به چه دلیل بر معنای «سرپرست و رهبری» دلالت دارد که شیعیان ادعا دارند هم معنا با (من کنت مولاه فهدا علی مولاه) می باشد؟
پاسخ :
کلمه «ولی» و «اولیاء» نزدیک به هفتاد بار در قرآن کریم استعمال شده و در معانی مختلفی به کار رفته از قبیل: ناصر[1]، معبود[2]، راهنما[3] و در بسیاری از آیات، ولی به معنای سرپرست و صاحب اختیار به کار رفته است، نمونه‌هایی از آیات:
الف) «وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِید »[4] ؛ «او کسی است که باران سودمند را پس از آن که مأیوس شدند نازل می‌کند و رحمت خویش را می‌گستراند و او ولی و سرپرست ستوده است».
«ولی» در اینجا به معنای سرپرست و صاحب اختیار می‌باشد، البته ولایت در این آیه شریفه، ولایت تکوینه است.
ب) «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطانا »[5] ؛ «و آن کس که مظلوم کشته شده برای ولی و سرپرست او سلطه و حق قصاص قرار دادیم».
ولی در این آیه در رابطه با ولایت تشریعی است و به معنای سرپرست و صاحب اختیار به کار رفته است؛ زیرا حق قصاص برای دوست مقتول ثابت نیست بلکه برای وارث و ولی او ثابت است.
در آیات دیگر هم ولی به معنای سرپرست و رهبر و صاحب اختیار بکار رفته است.[6]
نتیجه این که کلمه ولی در آیات قرآن در معانی مختلفی به کار رفته است، ولی در اکثر موارد به معنای سرپرست و صاحب اختیار است.
منظور از «ولیّ» در آیه مورد بحث
«ولیّ» در این آیه به معنای سرپرست و رهبر و صاحب‌اختیار است نه به معنای دوست و یار و یاور زیرا:
اولاً: «انّما» که در صدر آیه آمده دلیل بر حصر است یعنی فقط این سه دسته ولیّ مؤمنان هستند نه غیر آنها در حالی که اگر ولیّ به معنای دوست باشد حصر معنی نخواهد داشت؛ زیرا در این صورت واضح است که غیر از سه گروه فوق کسان دیگری هم دوست، یار و یاور مؤمنان هستند، علاوه بر این که اگر ولیّ به معنای یار و یاور باشد این همه قید برای «الّذین آمنوا» لازم نبود که در حال اقامه نماز، زکات بدهند؛ زیرا همه مؤمنان حتی در غیر حال نماز و بلکه حتی مؤمن بی‌نماز، می‌تواند دوست، یار و یاور برادر مسلمان خویش باشد.
بنابراین، از کلمه «انّما» که دلالت بر حصر می‌کند و قیود متعددی که در مورد «الذین آمنوا» آمده است استفاده می‌شود که ولایت در آیه شریفه به معنای دوستی و نصرت نیست بلکه به معنای سرپرستی و صاحب‌اختیار بودن است، خداوند، پیامبر و مؤمنین (با آن شرایطی که در آیه آمده) ولی و صاحب اختیار و رهبر و سرپرست شما می‌باشند.
ثانیاً: آیه 56 سوره مائده که بعد از آیه مورد بحث آمده است، بهترین قرینه و دلیل بر مدّعای ماست، خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: « وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون » و کسانی که ولایت خدا و پیامر او و افراد با ایمان را بپذیرند (پیروزند زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است.
حزب به معنای جمعیت متشکل است، پیروزی یک حزب به معنای غلبه و پیروزی آنها در یک حرکت و جهش اجتماعی است، بنابراین، از آیه شریفه که در ارتباط با آیه قبل مورد بحث است و ظاهراً هم زمان نازل شده‌اند، استفاده می‌شود که ولایت مطرح شده در آیه مذکور یک ولایت سیاسی و حکومتی است، بنابراین معنای آیه چنین می‌شود: کسی که حکومت خدا و پیامبر و حکومت «الذین آمنوا...» را بپذیرد چنین حزب و جمعیتی پیروز است.
در نتیجه با تفکر و تعمّق در کلمه کلمه و جمله جملة آیه ولایت و با صرف‌نظر از روایات فراوانی که در تفسیر آیه وارد شده است، معلوم می‌شود که ولیّ در آیه به معنای امام و پیشوا و سرپرست است و هر کس حکومت خدا و رسول و «الذین آمنوا» را با آن شرایطی که در آیه آمده است بپذیرد پیروز و منصور خواهد بود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 . آیات ولایت در قرآن، آیت الله مکارم شیرازی.
2 . رهبری امام علی ـ علیه السّلام ـ در قرآن و سنت، محمدجعفر امامی (ترجمه المراجعات، نوشته: سید شرف‌الدین موسوی).
3 . پیام قرآن. ج 9، آیت الله مکارم شیرازی، ص 201 .
پاورقی ها:
[1] . بقره/ 107.
[2] . بقره/ 257.
[3] . کهف/ 17.
[4] . شوری/ 28.
[5] . اسراء/ 33.
[6] . بقره/ 282، انفال/ 34؛ مریم/ 5.
کلمه «ولی» و «اولیاء» نزدیک به هفتاد بار در قرآن کریم استعمال شده و در معانی مختلفی به کار رفته از قبیل: ناصر[1]، معبود[2]، راهنما[3] و در بسیاری از آیات، ولی به معنای سرپرست و صاحب اختیار به کار رفته است، نمونه‌هایی از آیات:
الف) «وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِیُّ الْحَمِید »[4] ؛ «او کسی است که باران سودمند را پس از آن که مأیوس شدند نازل می‌کند و رحمت خویش را می‌گستراند و او ولی و سرپرست ستوده است».
«ولی» در اینجا به معنای سرپرست و صاحب اختیار می‌باشد، البته ولایت در این آیه شریفه، ولایت تکوینه است.
ب) «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطانا »[5] ؛ «و آن کس که مظلوم کشته شده برای ولی و سرپرست او سلطه و حق قصاص قرار دادیم».
ولی در این آیه در رابطه با ولایت تشریعی است و به معنای سرپرست و صاحب اختیار به کار رفته است؛ زیرا حق قصاص برای دوست مقتول ثابت نیست بلکه برای وارث و ولی او ثابت است.
در آیات دیگر هم ولی به معنای سرپرست و رهبر و صاحب اختیار بکار رفته است.[6]
نتیجه این که کلمه ولی در آیات قرآن در معانی مختلفی به کار رفته است، ولی در اکثر موارد به معنای سرپرست و صاحب اختیار است.
منظور از «ولیّ» در آیه مورد بحث
«ولیّ» در این آیه به معنای سرپرست و رهبر و صاحب‌اختیار است نه به معنای دوست و یار و یاور زیرا:
اولاً: «انّما» که در صدر آیه آمده دلیل بر حصر است یعنی فقط این سه دسته ولیّ مؤمنان هستند نه غیر آنها در حالی که اگر ولیّ به معنای دوست باشد حصر معنی نخواهد داشت؛ زیرا در این صورت واضح است که غیر از سه گروه فوق کسان دیگری هم دوست، یار و یاور مؤمنان هستند، علاوه بر این که اگر ولیّ به معنای یار و یاور باشد این همه قید برای «الّذین آمنوا» لازم نبود که در حال اقامه نماز، زکات بدهند؛ زیرا همه مؤمنان حتی در غیر حال نماز و بلکه حتی مؤمن بی‌نماز، می‌تواند دوست، یار و یاور برادر مسلمان خویش باشد.
بنابراین، از کلمه «انّما» که دلالت بر حصر می‌کند و قیود متعددی که در مورد «الذین آمنوا» آمده است استفاده می‌شود که ولایت در آیه شریفه به معنای دوستی و نصرت نیست بلکه به معنای سرپرستی و صاحب‌اختیار بودن است، خداوند، پیامبر و مؤمنین (با آن شرایطی که در آیه آمده) ولی و صاحب اختیار و رهبر و سرپرست شما می‌باشند.
ثانیاً: آیه 56 سوره مائده که بعد از آیه مورد بحث آمده است، بهترین قرینه و دلیل بر مدّعای ماست، خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: « وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون » و کسانی که ولایت خدا و پیامر او و افراد با ایمان را بپذیرند (پیروزند زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است.
حزب به معنای جمعیت متشکل است، پیروزی یک حزب به معنای غلبه و پیروزی آنها در یک حرکت و جهش اجتماعی است، بنابراین، از آیه شریفه که در ارتباط با آیه قبل مورد بحث است و ظاهراً هم زمان نازل شده‌اند، استفاده می‌شود که ولایت مطرح شده در آیه مذکور یک ولایت سیاسی و حکومتی است، بنابراین معنای آیه چنین می‌شود: کسی که حکومت خدا و پیامبر و حکومت «الذین آمنوا...» را بپذیرد چنین حزب و جمعیتی پیروز است.
در نتیجه با تفکر و تعمّق در کلمه کلمه و جمله جملة آیه ولایت و با صرف‌نظر از روایات فراوانی که در تفسیر آیه وارد شده است، معلوم می‌شود که ولیّ در آیه به معنای امام و پیشوا و سرپرست است و هر کس حکومت خدا و رسول و «الذین آمنوا» را با آن شرایطی که در آیه آمده است بپذیرد پیروز و منصور خواهد بود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 . آیات ولایت در قرآن، آیت الله مکارم شیرازی.
2 . رهبری امام علی ـ علیه السّلام ـ در قرآن و سنت، محمدجعفر امامی (ترجمه المراجعات، نوشته: سید شرف‌الدین موسوی).
3 . پیام قرآن. ج 9، آیت الله مکارم شیرازی، ص 201 .
پاورقی ها:
[1] . بقره/ 107.
[2] . بقره/ 257.
[3] . کهف/ 17.
[4] . شوری/ 28.
[5] . اسراء/ 33.
[6] . بقره/ 282، انفال/ 34؛ مریم/ 5.
