پرسش :

شأن نزول و پیام مهم آیات ۴۴و ۴۵ سوره قمر چیست؟

پاسخ :
برای روشن موضوع مورد پرسش، به عنوان مقدمه باید گفت:
1. برای آیات مورد پرسش(44 و 45 سوره قمر) به خصوصه شأن نزولی ذکر نشده است. اما سوره قمر که آیات مورد پرسش در آن قرار گرفته، از سوره‌های مکی است و در مکه نازل شده است. آیات این سوره نشان مى‌‏دهد که بعد از سال سوّم بعثت نازل شده، موقعى که رسول خدا(ص) دعوت خویش را آشکار کرده بود و کفار در مقابل دعوت آن‌حضرت به سختى ایستادگى مى‌‏کردند، در عین حال وقت دقیق نزول آن معلوم نیست.[1]
2. مطالب سوره مبارکه قمر یک‌پارچه انذار است، به استثناء دو آیه پایانی که بشارت به بهشت است، مطالب این سوره با نزدیک شدن قیامت و شکافتن ماه شروع مى‏شود، آن‌گاه سخن از تکذیب مشرکان است که نبوت رسول خدا(ص) را تکذیب مى‏کردند، با آن‌که مى‏دانستند به سر اقوام گذشته در اثر تکذیبشان چه بلاهایى آمد.
آن‌گاه به طور تفصیل، عذاب‌هایى که بر قوم نوح، هود، صالح، و لوط آمد بازگو کرده و در مقام نتیجه‏‌گیرى می‌فرماید: مگر کفار مکه از آنها بهتر هستند که مانند آنها گرفتار نشوند؟ و یا در کتاب‌هاى آسمانى وعده شده است که اینان از بلا و عذاب مصون خواهند بود؟ و ...
با این مقدمه می‌گوییم؛ آیات 44 و 45 سوره قمر،[2]در مقام تهدید مشرکان اهل مکه یا تمام کفّار عصر رسول خدا(ص) است. خداوند در این آیات خطاب به مشرکان می‌فرماید؛ وقتى سرگذشت امت‌های پیشین را شنیدید و دانستید که آنان در اثر مخالفت با پیامبران و فرستادگان الهى چگونه هر یک به طرز خاصی به عذاب الهى دچار شدند، چگونه متنبه نمی‌گردید و عبرت نمی‌گیرید، شما چه شرافت و مزیتى نسبت به آنان دارید که مطمئن از عذاب گردیده‌‏اید. آیا شما از حیث صفات یا از جهت خلقت بر آنها مزیّت دارید؟! یا آن‌که چنین گمان می‌برید که در کتاب‌هاى آسمانى پیش از قرآن براى شما از عذاب و سخط الهى برات آزادى رسیده؛ یا گمان می‌کنید و مى‌‏گویید ما جماعتى هستیم با قوت و شوکت و کسى بر ما غالب نخواهد گردید؛ زیرا که همدیگر را یاری می‌کنیم و با هم متحد هستیم.
به عبارت دیگر؛ این آیات به کفّار اهل مکّه می‌گوید؛ شما برتر از قوم نوح، عاد و ثمود نیستید، نه در نیرو، نه در ثروت، نه در کثرت عدد و... که وقتى مورد سخط و غضب الهى واقع گردیدند، دیگر ملجأ و پناه‌‏گاهى نبود که عذاب را از خود رفع نمایند، قدرى چشم خود را باز کنید و ببینید چگونه در اثر مخالفت مبتلا به عذاب‌‏هاى شدید گردیدند، پس شما به چه چیز مطمئن هستید؟![3]
خداى متعال در این‌جا کفار را هم به عذاب دنیا و هم به عذاب آخرت تهدید می‌نماید. عذاب دنیاى کفّار مکّه چنانچه مفسران گفته‏‌اند جنگ بدر بوده که آنان شکست خوردند، هزیمت شدند و از جنگ فرار نمودند.[4] اما عذاب و مجازات قیامت آنها به مراتب سخت‏تر و دردناک‌تر خواهد بود، و خواهند دید آتش آخرت چگونه آنها را خواهد گرفت.
پی نوشت:
[1]. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج‏10، ص 430، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، 1377ش.
[2]. «أَمْ یَقُولُونَ نَحْنُ جَمیعٌ مُنْتَصِرٌ* سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ».
[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏9، ص 29، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ‏13، ص 442، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
[4]. «از عمر نقل شده است که چون آیه ۴۵ سوره قمر نازل شد من نفهمیدم که مراد خداوند از این آیه چیست، تا این‌که روز بدر رسول خدا را دیدم که زره می‌پوشید و می‌فرمود که «سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ» دانستم که این آیه دلالت بر تشتت جمعیت و منهزم شدن مشرکان و پیروزی ما بر ایشان دارد»، زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏4، ص 440، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407ق.
منبع:
islamquest.net