پرسش :
منظور از «سُلطان»(نیروی فوق العاده) در آیه 33 سوره رحمن چیست، در حالی که بشر به ماه و سیاره‌های دیگر می‌رود؟
پاسخ :
شرح پرسش:
«ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید از مرزهای آسمان‌ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی‌توانید، مگر با نیروی فوق العاده»،(آیه 33 سوره الرحمن) در حال حاضر بشر به ماه و سیاره‌های دیگر می‌رود، منظور دقیق از این آیه چیست؟
پاسخ:
در تفسیر آیه شریفه «یَا مَعْشَرَ الجِْنِّ وَ الْانسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُواْ مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانفُذُواْ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَان»؛[1] دیدگاه‌های گوناگونی به شرح ذیل وجود دارد:
1. به‌طوری که از سیاق آیه استفاده می‌شود، این خطاب از خطاب‌های روز محشر است و خطاب تعجیزی می‌باشد؛ یعنی می‌خواهد بفرماید: «شما در روز قیامت، عاجز و ناتوان از انجام هر گونه کاری برای نجات خود هستید». مراد از استطاعت؛ قدرت، و نفوذ از «اقطار»؛ فرار از کرانه‌هاى محشر است.[2] طبق این تفسیر؛ معناى آیه این‌گونه است: «اى گروه جن و انس! اگر توانستید از حساب و کتاب قیامت بگریزید، این شما و این نواحى آسمان‌ها و زمین، ولى به هر طرف بگریزید بالأخره به ملک خدا گریخته‌اید و قادر بر نفوذ نخواهید بود، مگر با نوعى سلطه و قدرت، که شما فاقد آن هستید».[3]
2. این آیه مربوط به قیامت است، و مراد از سلطان؛ قدرت نیست، بلکه برهان و دلیل است برای این‌که مدارک الهی نیز ایمان و عمل صالح و تقوا و شفاعت شفیعان و مغفرت الهی است. بنابراین، معنای آیه چنین می‌شود: «ای گروه جن و انس! شما در قیامت، نمی‌توانید از تحت قدرت الهى بیرون روید و خود را نجات دهید و به جایى پناه برید، مگر مدرکى از خدا داشته باشید و اجازه از او صادر شود تا داخل در بهشت شوید».[4]
3. آیه مورد بحث؛ مربوط به دنیا و ناظر به مرگ است و معنای سلطان نیز ملک می‌باشد، پس معنای آیه چنین است: «ای گروه جن و انس! شما از چنگال مرگ نمی‌توانید فرار کنید هر جا بروید ملک من و در قدرت من است».[5]
4. قرآن کریم در این آیه شریفه می‌خواهد بشر را به طرف یک تمدنى بزرگ در این جهان برانگیزد، لذا به لفظ «یا معشر» خطاب می‌کند که از عشرت و تعاشر به معنای «گرد هم آمدن» است که افراد آن به واسطه پیوندهاى معینى که دارند با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، و بلکه این کلمه گسترده‌ترین معانى تعاون اجتماعى را میان افراد جامعه آشکار می‌سازد. با این تعبیر، قرآن کریم فکر مهمى را برای انسان‌ها قرار می‌دهد، و آن این‌که دستاوردهاى تمدنى بزرگ، همچون نفوذ کردن در آفاق، و پی بردن به واقعیّات علمى و عملى ممکن نیست، مگر با کوشش و تلاشى گروهى که در آن قدرت‌ها، نیروها و اندیشه‌ها به تعاون با یکدیگر می‌پردازند، شناخت‌ها تکامل پیدا می‌کنند، و اراده‌ها یکدیگر را تقویت مىکنند، به همین جهت؛ در این آیه به ذکر بشر «الانس» اکتفا نکرده، بلکه جن و انس را با هم در معرض خطاب قرار داده است.[6]
بنابراین؛ اگر تفسیر چهارم را در نظر بگیریم آیه مورد بحث، نه تنها منافاتی با پیشرفت علمی و عملی بشر در نفوذ و پیمودن آسمان‌ها ندارد، بلکه آن را برای بشر، ممکن دانسته و پیشگویی نیز نموده است. اما بنا بر دیگر دیدگاه‌های مطرح شده می‌توان گفت: آنچه را بشر امروز کشف نموده و به آن‌جا سفر نموده است، قطره‌ای در برابر هزاران اقیانوس بیکران الهی در مورد علم به کهکشان‌ها و سفر به آنها است که اصلاً هیچ است و به حساب نخواهد آمد و واقعاً بشر قدرت نفوذ بر کرانه‌های بیکران آسمان‌ها را ندارد و این اندک کشف علمی و مسافرت‌های فضایی نمی‌تواند با کلام «لاتنفذون» (نمی‌توانید نفوذ و دسترسی پیدا کنید) در تعارض و تنافی باشد.
پی نوشت:
[1]. الرحمن، 33.
[2]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 19، ص 106، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛
[3]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوى جزائرى، طیّب، ج 2، ص 345، دار الکتاب، قم، چاپ سوّم، 1404ق؛ المیزان فى تفسیر القرآن، ج 19، ص 106 - 107؛ مکارم، شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 148 - 149، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 380 - 381، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
[5]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 310، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
[6]. ر.ک: مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج 14، ص 330 – 333(با تلخیص و ویرایش)، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 12، ص 28، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
منبع:
islamquest.net
شرح پرسش:
«ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید از مرزهای آسمان‌ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی‌توانید، مگر با نیروی فوق العاده»،(آیه 33 سوره الرحمن) در حال حاضر بشر به ماه و سیاره‌های دیگر می‌رود، منظور دقیق از این آیه چیست؟
پاسخ:
در تفسیر آیه شریفه «یَا مَعْشَرَ الجِْنِّ وَ الْانسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُواْ مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانفُذُواْ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَان»؛[1] دیدگاه‌های گوناگونی به شرح ذیل وجود دارد:
1. به‌طوری که از سیاق آیه استفاده می‌شود، این خطاب از خطاب‌های روز محشر است و خطاب تعجیزی می‌باشد؛ یعنی می‌خواهد بفرماید: «شما در روز قیامت، عاجز و ناتوان از انجام هر گونه کاری برای نجات خود هستید». مراد از استطاعت؛ قدرت، و نفوذ از «اقطار»؛ فرار از کرانه‌هاى محشر است.[2] طبق این تفسیر؛ معناى آیه این‌گونه است: «اى گروه جن و انس! اگر توانستید از حساب و کتاب قیامت بگریزید، این شما و این نواحى آسمان‌ها و زمین، ولى به هر طرف بگریزید بالأخره به ملک خدا گریخته‌اید و قادر بر نفوذ نخواهید بود، مگر با نوعى سلطه و قدرت، که شما فاقد آن هستید».[3]
2. این آیه مربوط به قیامت است، و مراد از سلطان؛ قدرت نیست، بلکه برهان و دلیل است برای این‌که مدارک الهی نیز ایمان و عمل صالح و تقوا و شفاعت شفیعان و مغفرت الهی است. بنابراین، معنای آیه چنین می‌شود: «ای گروه جن و انس! شما در قیامت، نمی‌توانید از تحت قدرت الهى بیرون روید و خود را نجات دهید و به جایى پناه برید، مگر مدرکى از خدا داشته باشید و اجازه از او صادر شود تا داخل در بهشت شوید».[4]
3. آیه مورد بحث؛ مربوط به دنیا و ناظر به مرگ است و معنای سلطان نیز ملک می‌باشد، پس معنای آیه چنین است: «ای گروه جن و انس! شما از چنگال مرگ نمی‌توانید فرار کنید هر جا بروید ملک من و در قدرت من است».[5]
4. قرآن کریم در این آیه شریفه می‌خواهد بشر را به طرف یک تمدنى بزرگ در این جهان برانگیزد، لذا به لفظ «یا معشر» خطاب می‌کند که از عشرت و تعاشر به معنای «گرد هم آمدن» است که افراد آن به واسطه پیوندهاى معینى که دارند با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، و بلکه این کلمه گسترده‌ترین معانى تعاون اجتماعى را میان افراد جامعه آشکار می‌سازد. با این تعبیر، قرآن کریم فکر مهمى را برای انسان‌ها قرار می‌دهد، و آن این‌که دستاوردهاى تمدنى بزرگ، همچون نفوذ کردن در آفاق، و پی بردن به واقعیّات علمى و عملى ممکن نیست، مگر با کوشش و تلاشى گروهى که در آن قدرت‌ها، نیروها و اندیشه‌ها به تعاون با یکدیگر می‌پردازند، شناخت‌ها تکامل پیدا می‌کنند، و اراده‌ها یکدیگر را تقویت مىکنند، به همین جهت؛ در این آیه به ذکر بشر «الانس» اکتفا نکرده، بلکه جن و انس را با هم در معرض خطاب قرار داده است.[6]
بنابراین؛ اگر تفسیر چهارم را در نظر بگیریم آیه مورد بحث، نه تنها منافاتی با پیشرفت علمی و عملی بشر در نفوذ و پیمودن آسمان‌ها ندارد، بلکه آن را برای بشر، ممکن دانسته و پیشگویی نیز نموده است. اما بنا بر دیگر دیدگاه‌های مطرح شده می‌توان گفت: آنچه را بشر امروز کشف نموده و به آن‌جا سفر نموده است، قطره‌ای در برابر هزاران اقیانوس بیکران الهی در مورد علم به کهکشان‌ها و سفر به آنها است که اصلاً هیچ است و به حساب نخواهد آمد و واقعاً بشر قدرت نفوذ بر کرانه‌های بیکران آسمان‌ها را ندارد و این اندک کشف علمی و مسافرت‌های فضایی نمی‌تواند با کلام «لاتنفذون» (نمی‌توانید نفوذ و دسترسی پیدا کنید) در تعارض و تنافی باشد.
پی نوشت:
[1]. الرحمن، 33.
[2]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 19، ص 106، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛
[3]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوى جزائرى، طیّب، ج 2، ص 345، دار الکتاب، قم، چاپ سوّم، 1404ق؛ المیزان فى تفسیر القرآن، ج 19، ص 106 - 107؛ مکارم، شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 148 - 149، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 380 - 381، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
[5]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 310، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
[6]. ر.ک: مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج 14، ص 330 – 333(با تلخیص و ویرایش)، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 12، ص 28، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
منبع:
islamquest.net
