پرسش :
منظور آیات 85 تا 87 سورۀ حجر چیست؟
پاسخ :
شرح پرسش:
منظور از این آیات «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ، إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ، وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ» سورۀ حجر چیست؟
پاسخ :
خداوند متعال در آیات ذکر شده، می فرماید: «ما آسمان ها و زمین و آنچه را میان آن دو است، جز به حق نیافریدیم و ساعت موعود [قیامت] قطعاً فرا خواهد رسید (و جزاى هر کس به او مىرسد)! پس، از آنها به طرز شایسته اى صرف نظر کن (و آنها را بر نادانیهایشان ملامت ننما)! به یقین، پروردگار تو، آفریننده آگاه است! ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم». [1]
منظور از «حق»، در آیۀ شریفۀ «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالْحَق»، معنایى است که مقابل باطل و بازیچه است؛ به این بیان که آفرینش آسمان ها و زمین جدای از حق نیست، بلکه تمامى آنها ملازم با حق اند، پس براى خلقت غایتى است که به زودى به همان غایت بازگشت مى کند؛ زیرا اگر غایتى در خلقت وجود نداشت، بازیچه مى بود. [2] سپس در ادامۀ آیه مى فرماید: «وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ» که دلالتش بر مدعا روشن است؛ چرا که براى این آفرینش هدف بیان شده است. [3] و به پیامبرش دستور مى دهد که در برابر لجاجت، نادانی ها، تعصب ها، کارشکنى ها و مخالفت هاى سرسختانه دشمنان و جاهلان، ملایمت و محبت نشان دهد: و از گناهان آنها صرف نظر نماید، و آنها را ببخشد: [4] «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»؛ زیرا پیامبر اکرم (ص) با داشتن دلیل روشن در راه دعوت و رسالتى که به آن مأمور است، براى تحکیم پایه هاى مبدأ و معاد در قلوب مردم، نیازى به خشونت ندارد، چرا که منطق و عقل با او است، به علاوه خشونت در برابر جاهلان، غالباً موجب افزایش خشونت و تعصب آنها است. [5]
«صفح»، در اصل، به معنای جانب و روى هر چیزى است؛ [6] مانند صفحه صورت. به همین جهت «فاصفح» به معناى «روى گرداندن و صرف نظر کردن» آمده است و از آن جا که روى گرداندن از چیزى گاهى به خاطر بى اعتنایى و قهر کردن و مانند آن است، و گاهى به خاطر عفو و گذشت بزرگوارانه، لذا در آیه فوق بلافاصله آن را با کلمۀ «جمیل» (زیبا) توصیف مى فرماید تا معناى دوم (عفو و گذشت) را برساند. [7]
در روایتى از امام رضا (ع) مى خوانیم که در تفسیر آیه شریفه فرمود: «منظور، عفو کردن خالى از مؤاخذه و سرزنش است». [8]
جملۀ «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ» تفریع بر مطالب قبلى است، و فاء تفریع چنین معنایى به آن مى دهد: حال که خلقت جهان به حقّ است و روزى هست که اینان در آن روز محاسبه و مجازات مى شوند، پس دیگر، نگران تکذیب و استهزاء آنان نباش و از آنان در گذر. [9]
و جملۀ «إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ»، در واقع به منزله دلیلى بر لزوم گذشت و عفو و صفح جمیل است، [10] و کسى که فرمان گذشت مى دهد، خدایى است که مربّى و خلّاق و علیم است. او مى داند که عفو و گذشت در روح فرد و جامعه و جذب و رشد مردم چه اثرى دارد، پس عمل به فرمان صَفح براى شما سنگین نباشد. [11]
در پایان، خداوند به پیامبر (ص) دلدارى مى دهد که از خشونت دشمنان و انبوه جمعیت آنها و امکانات فراوان مادّى که در اختیار دارند، هرگز نگران نشود؛ چرا که خداوند مواهب و دلایلی برای نبوّت در اختیار او گذارده که هیچ چیز با آن برابرى نمى کند: [12] ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم: «وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانىِ وَ الْقُرْءَانَ الْعَظِیمَ».
پی نوشت:
[1] . حجر، 85 – 87: «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ، إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ، وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ».
[2] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص 188، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[3] . همان.
[4] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 11، ص 127، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[5] . همان.
[6] . ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 512، واژۀ «الصّفح»، دار صادر، چاپ سوم، بیروت، سال 1414 ق؛ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودى، ص 486، دارالعلم الدار الشامیة، چاپ اول، دمشق، بیروت، 1412ق؛ قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج 4، ص 131، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1371 ش.
[7] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 127 و 128.
[8] . شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج 1، ص 294، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378ق؛ عروسی حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج 3، ص 27، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، قم، 1415 ق.
[9] . المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 190.
[10] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 128.
[11] . قرائتى، محسن، تفسیر نور، ج 6، ص 352، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، 1383ش.
[12] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 129.
منبع:islamquest.net
شرح پرسش:
منظور از این آیات «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ، إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ، وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ» سورۀ حجر چیست؟
پاسخ :
خداوند متعال در آیات ذکر شده، می فرماید: «ما آسمان ها و زمین و آنچه را میان آن دو است، جز به حق نیافریدیم و ساعت موعود [قیامت] قطعاً فرا خواهد رسید (و جزاى هر کس به او مىرسد)! پس، از آنها به طرز شایسته اى صرف نظر کن (و آنها را بر نادانیهایشان ملامت ننما)! به یقین، پروردگار تو، آفریننده آگاه است! ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم». [1]
منظور از «حق»، در آیۀ شریفۀ «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلَّا بِالْحَق»، معنایى است که مقابل باطل و بازیچه است؛ به این بیان که آفرینش آسمان ها و زمین جدای از حق نیست، بلکه تمامى آنها ملازم با حق اند، پس براى خلقت غایتى است که به زودى به همان غایت بازگشت مى کند؛ زیرا اگر غایتى در خلقت وجود نداشت، بازیچه مى بود. [2] سپس در ادامۀ آیه مى فرماید: «وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ» که دلالتش بر مدعا روشن است؛ چرا که براى این آفرینش هدف بیان شده است. [3] و به پیامبرش دستور مى دهد که در برابر لجاجت، نادانی ها، تعصب ها، کارشکنى ها و مخالفت هاى سرسختانه دشمنان و جاهلان، ملایمت و محبت نشان دهد: و از گناهان آنها صرف نظر نماید، و آنها را ببخشد: [4] «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»؛ زیرا پیامبر اکرم (ص) با داشتن دلیل روشن در راه دعوت و رسالتى که به آن مأمور است، براى تحکیم پایه هاى مبدأ و معاد در قلوب مردم، نیازى به خشونت ندارد، چرا که منطق و عقل با او است، به علاوه خشونت در برابر جاهلان، غالباً موجب افزایش خشونت و تعصب آنها است. [5]
«صفح»، در اصل، به معنای جانب و روى هر چیزى است؛ [6] مانند صفحه صورت. به همین جهت «فاصفح» به معناى «روى گرداندن و صرف نظر کردن» آمده است و از آن جا که روى گرداندن از چیزى گاهى به خاطر بى اعتنایى و قهر کردن و مانند آن است، و گاهى به خاطر عفو و گذشت بزرگوارانه، لذا در آیه فوق بلافاصله آن را با کلمۀ «جمیل» (زیبا) توصیف مى فرماید تا معناى دوم (عفو و گذشت) را برساند. [7]
در روایتى از امام رضا (ع) مى خوانیم که در تفسیر آیه شریفه فرمود: «منظور، عفو کردن خالى از مؤاخذه و سرزنش است». [8]
جملۀ «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ» تفریع بر مطالب قبلى است، و فاء تفریع چنین معنایى به آن مى دهد: حال که خلقت جهان به حقّ است و روزى هست که اینان در آن روز محاسبه و مجازات مى شوند، پس دیگر، نگران تکذیب و استهزاء آنان نباش و از آنان در گذر. [9]
و جملۀ «إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ»، در واقع به منزله دلیلى بر لزوم گذشت و عفو و صفح جمیل است، [10] و کسى که فرمان گذشت مى دهد، خدایى است که مربّى و خلّاق و علیم است. او مى داند که عفو و گذشت در روح فرد و جامعه و جذب و رشد مردم چه اثرى دارد، پس عمل به فرمان صَفح براى شما سنگین نباشد. [11]
در پایان، خداوند به پیامبر (ص) دلدارى مى دهد که از خشونت دشمنان و انبوه جمعیت آنها و امکانات فراوان مادّى که در اختیار دارند، هرگز نگران نشود؛ چرا که خداوند مواهب و دلایلی برای نبوّت در اختیار او گذارده که هیچ چیز با آن برابرى نمى کند: [12] ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم: «وَ لَقَدْ ءَاتَیْنَاکَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانىِ وَ الْقُرْءَانَ الْعَظِیمَ».
پی نوشت:
[1] . حجر، 85 – 87: «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ، إِنَّ رَبَّکَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ، وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ».
[2] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص 188، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[3] . همان.
[4] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 11، ص 127، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[5] . همان.
[6] . ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 512، واژۀ «الصّفح»، دار صادر، چاپ سوم، بیروت، سال 1414 ق؛ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودى، ص 486، دارالعلم الدار الشامیة، چاپ اول، دمشق، بیروت، 1412ق؛ قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج 4، ص 131، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1371 ش.
[7] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 127 و 128.
[8] . شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج 1، ص 294، نشر جهان، تهران، چاپ اول، 1378ق؛ عروسی حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج 3، ص 27، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، قم، 1415 ق.
[9] . المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 190.
[10] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 128.
[11] . قرائتى، محسن، تفسیر نور، ج 6، ص 352، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، 1383ش.
[12] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 129.
منبع:islamquest.net
