پرسش :
تفسیر آیات «کِتاباً مُتَشابِهاً» و «کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ» که در یکی با وصف متشابه و در دیگری با وصف محکم آمده است، چیست؟ و آیا با آیه «مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ» منافات دارد؟
پاسخ :
شرح پرسش:
خداوند می فرماید: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی...» و می فرماید: «الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبیر»؛ در آیه اول، همه کتاب با وصف متشابه آمده است و در آیه دوّم، همه آیات کتاب با وصف محکم آمده است. با توجّه به این دو آیه و آیه سوم که می فرماید: «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...»، چه برداشتی می توان داشت؟
پاسخ :
در کتاب های تفسیری،[1] «مُتَشابِهاً» در آیه شریفه: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً...»،[2] به معنای «مشابه یکدیگر» در مقابل متشابه به معنای «واضح نبودن» ترجمه و تفسیر شده است.
در تفسیر آیه مزبور، بیشتر مفسّران گفته اند؛ تمامی آیات قرآن کریم از جهت درستی در معانی، احکام، مبتنی بودن بر حق و باطل، فصاحت، بلاغت و عمیق بودن در معنا، مانند هم هستند.[3] برخی دیگر نیز این احتمال را داده اند که منظور از شباهت، شباهت قرآن با سایر کتاب های آسمانی از جهت نزول تمامی آیات قرآن کریم از جانب خداوند است.[4]
در معنای «أحْکِمَت» در آیه مبارکه: «الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبیر»،[5] برخی از مفسّران[6] می گویند کلمه «أحْکِمَت» از «إحکام» (به کسر همزه) در مقابل تفصیل است و به معنای چیزی است که اجزایش از یکدیگر جدا و متمایز نباشند و جزء جزء نداشته باشد. بعضی دیگر[7] گفته اند «إحکام» به معنای اتقان و اثبات است در مقابل سستی و زوال؛ یعنی، هر آیه ای از آیات قرآن کریم دلیل و برهان و حجّت قاطعی برای حقّ و واقع و معجزه ای برای نبوّت پیامبر اکرم (ص) است.
امّا «محکم»، در آیه شریفه: «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...»؛[8] یعنی، لفظی که از الفاظ مشترک نباشد و فقط یک معنا داشته باشد.[9] در این آیه شریفه، متشابه -به دلیل احتمال معانی مختلف از لفظ- به معنای واضح نبودن در معنا و دلالت، آمده است.[10]
بنابراین، معنای متشابه و محکم در آیات اول و دوم، غیر از معنای محکم و متشابه در آیه سوّم است و هیچ گونه تضادّ و شبهه ای میان سه آیه وجود ندارد.
پی نوشت:
[1]. طیّب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 303، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش؛ مکارم شیرازى، ناصر، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، ج 15، ص 64، مدرسه امام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، 1421ق.
[2]. زمر، 23.
[3]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،ج 17، ص 255 و 256، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛ فیض کاشانى، ملا محسن، الأصفى فى تفسیرالقرآن، تحقیق: درایتى، محمدحسین، نعمتی، محمدرضا، ج 2، ص 1083، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418ق.
[4]. اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 303.
[5]. هود، 1.
[6]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 16 و 17.
[7]. اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 3.
[8]. آل عمران، 7.
[9]. جصاص، احمد بن على، احکام القرآن، تحقیق: قمحاوی، محمد صادق، ج 2، ص 281، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1405ق.
[10]. همان، ج 1، ص 191.
منبع:islamquest.net
شرح پرسش:
خداوند می فرماید: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی...» و می فرماید: «الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبیر»؛ در آیه اول، همه کتاب با وصف متشابه آمده است و در آیه دوّم، همه آیات کتاب با وصف محکم آمده است. با توجّه به این دو آیه و آیه سوم که می فرماید: «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...»، چه برداشتی می توان داشت؟
پاسخ :
در کتاب های تفسیری،[1] «مُتَشابِهاً» در آیه شریفه: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً...»،[2] به معنای «مشابه یکدیگر» در مقابل متشابه به معنای «واضح نبودن» ترجمه و تفسیر شده است.
در تفسیر آیه مزبور، بیشتر مفسّران گفته اند؛ تمامی آیات قرآن کریم از جهت درستی در معانی، احکام، مبتنی بودن بر حق و باطل، فصاحت، بلاغت و عمیق بودن در معنا، مانند هم هستند.[3] برخی دیگر نیز این احتمال را داده اند که منظور از شباهت، شباهت قرآن با سایر کتاب های آسمانی از جهت نزول تمامی آیات قرآن کریم از جانب خداوند است.[4]
در معنای «أحْکِمَت» در آیه مبارکه: «الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَکیمٍ خَبیر»،[5] برخی از مفسّران[6] می گویند کلمه «أحْکِمَت» از «إحکام» (به کسر همزه) در مقابل تفصیل است و به معنای چیزی است که اجزایش از یکدیگر جدا و متمایز نباشند و جزء جزء نداشته باشد. بعضی دیگر[7] گفته اند «إحکام» به معنای اتقان و اثبات است در مقابل سستی و زوال؛ یعنی، هر آیه ای از آیات قرآن کریم دلیل و برهان و حجّت قاطعی برای حقّ و واقع و معجزه ای برای نبوّت پیامبر اکرم (ص) است.
امّا «محکم»، در آیه شریفه: «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ...»؛[8] یعنی، لفظی که از الفاظ مشترک نباشد و فقط یک معنا داشته باشد.[9] در این آیه شریفه، متشابه -به دلیل احتمال معانی مختلف از لفظ- به معنای واضح نبودن در معنا و دلالت، آمده است.[10]
بنابراین، معنای متشابه و محکم در آیات اول و دوم، غیر از معنای محکم و متشابه در آیه سوّم است و هیچ گونه تضادّ و شبهه ای میان سه آیه وجود ندارد.
پی نوشت:
[1]. طیّب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 303، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش؛ مکارم شیرازى، ناصر، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، ج 15، ص 64، مدرسه امام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، 1421ق.
[2]. زمر، 23.
[3]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،ج 17، ص 255 و 256، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛ فیض کاشانى، ملا محسن، الأصفى فى تفسیرالقرآن، تحقیق: درایتى، محمدحسین، نعمتی، محمدرضا، ج 2، ص 1083، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418ق.
[4]. اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 11، ص 303.
[5]. هود، 1.
[6]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 16 و 17.
[7]. اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 3.
[8]. آل عمران، 7.
[9]. جصاص، احمد بن على، احکام القرآن، تحقیق: قمحاوی، محمد صادق، ج 2، ص 281، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1405ق.
[10]. همان، ج 1، ص 191.
منبع:islamquest.net
