پرسش :
آیا مجازات گوساله پرستی بنی اسرائیل حکیمانه بود؟
پاسخ :
شرح پرسش:
آیه 53 سوره بقره می گوید:"و یاد کنید موقعی را که موسی به قوم خود گفت: ای قوم شما از جهالت گوساله پرست شدید. و به نفس خود ستم کردید. اکنون به سوی خدا باز گردید. و به کیفر جهالت خود به کشتن یکدیگر تیغ برکشید. این به پیشگاه خدا بهترین کفاره عمل شماست. آنگاه از شما در گذشت و توبه شما را پذیرفت که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است."دقت کنید کفاره جهالت را که گفته شده بهترین کفاره هست. آیا کشیدن تیغ بر یکدیگر عمل انسانی است که خدا آن را از بنی اسرائیل خواسته است؟
پاسخ :
خداوند می فرماید: "و زمانى را که موسى به قوم خود گفت: «اى قوم من! شما با انتخاب گوساله (براى پرستش) به خود ستم کردید! پس توبه کنید و به سوى خالق خود باز گردید! و یکدیگر را به قتل برسانید! این کار، براى شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است.» سپس خداوند توبه شما را پذیرفت زیرا که او توبهپذیر و رحیم است."[1]
مفسرین در اینکه مراد خداوند در این آیه که امر به کشتن بنی اسرائیل به دست همدیگر کرده است سه احتمال داده اند:
1.امر به کشتن در این آیه یک امر امتحانی بوده است مانند امر به حضرت ابراهیم (ع) به کشتن اسماعیل، که قبل از کشته شدن اسماعیل خطاب آمد: " اى ابراهیم تو دستورى را که در خواب گرفته بودى، انجام دادى[2]. در داستان موسى (ع) هم خداوند فرمود: " توبه کنید، و یکدگر را بکشید که این در نزد خداوند شما، برایتان بهتر است)، ولی قبل از این که به صورت کامل فرمان خداوند اجرا شود خداى سبحان کشتن بعض را کشتن کل بحساب آورده، توبه آنان را پذیرفت.[3]
2.مراد از قتل و کشتن در این آیه قطع شهوات نفسانی و وسوسه های شیطانی است و معناى آیه این است که شهوات نفسانى و وساوس شیطانى را از خود قطع کنید و با اخلاص تمام به وحدانیت الهى مقر و معترف شوید[4].
3. مراد از قتل در آیه، قتل حقیقى است یعنى یکدیگر را بکشید و هلاک کنید[5]؛ زیرا این کشته شدن از زندگانى دنیا برای شما بهتر است.
کسانی که گفته اند مراد خداوند متعال کشتن حقیقی بوده است برای این حکم خداوند حکمت و فلسفه هایی ذکر کرده اند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم :
الف. این کشته شدن موجب تطهیر بنی اسرائیل از کفر و شرک و سبب وصول آنان به زندگی جاودانی و بهجت سرمدى است.[6]
ب. کشتن انسان اگر چه عملى زشت و حرام است ولى گاهى از نظر پارهاى مصالح، نیکو و واجب می گردد و یک نوع مصلحت دینى و اجتماعى عنوان آن را تغییر می دهد. در مورد بنى اسرائیل نیز چون کشتن آنان مصلحت جلوگیرى از تکرار این نوع گناه بزرگ را داشت نیکو، و حاضر شدن به آن، نیز امرى پسندیده بشمار مى آید.[7]
ج. پرستش گوساله سامرى، کار کوچکى نبود، ملتى که بعد از مشاهده آن همه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسى (ع) همه را فراموش کنند و با یک غیبت کوتاه پیامبرشان به کلى اصل اساسى توحید و آئین خدا را زیر پا گذارده و بتپرست شوند. اگر این موضوع براى همیشه از مغز آنها ریشه کن نشود وضع خطرناکى به وجود خواهد آمد، و بعد از هر فرصتى مخصوصا بعد از مرگ موسى (ع)، ممکن است تمام آیات دعوت او از میان برود، و سرنوشت آئین او به کلى به خطر افتد در اینجا باید شدت عمل به خرج داده شود، و هرگز به پشیمانى و توبه زبانی نباید قناعت گردد، لذا فرمان شدیدى از طرف خداوند، صادر شد که در تمام طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد، و آن اینکه ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید، فرمان اعدام دستجمعى گروه کثیرى از گنهکاران به شکل خاصی (بدست خودشان) صادر شد.
شدت و بالا بودن سطح این مجازات به این دلیل است که مساله انحراف از اصل توحید و گرایش به بت پرستى مساله سادهاى نبود که به این آسانى قابل گذشت باشد، آنهم بعد از مشاهده آن همه معجزات روشن و نعمت هاى بزرگ خدا. در حقیقت همه اصول ادیان آسمانى را مىتوان در توحید و یگانه پرستى خلاصه کرد، تزلزل این اصل معادل است با از میان رفتن تمام مبانى دین، اگر مساله گوسالهپرستى ساده تلقى مىشد، شاید سنتى براى آیندگان مىگشت، بخصوص اینکه بنى اسرائیل به شهادت تاریخ مردمى پر لجاجت و بهانه جو بودند، لذا باید چنان گوشمالى به آنها داده شود که خاطره آن در تمام قرون و اعصار باقى بماند و کسى هرگز بعد از آن به فکر بت پرستى نیفتد، و شاید جمله ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ عِنْدَ بارِئِکُمْ (این کشتار نزد خالقتان براى شما بهتر است) اشاره به همین معنا باشد.[8]
در پایان، بیان این نکته لازم است که شدیدترین مجازاتهای دنیوی با کوچکترین عذاب آخرت قابل مقایسه نبوده و بر همین اساس، اگر شخصی بتواند با تحمل مجازاتی هر چند دشوار، خود را از سختی هایی که مستحق آن در روز معاد است، برهاند، تجارتی بس سودمند انجام داده است و ما معتقدیم که حدود و مجازاتهای الاهی در این دنیا، کفاره گناه اشخاصی خواهد بود که از صمیم قلب توبه کرده اند.
به این روایت توجه فرمایید:
گروهی از دزدان را نزد امیرالمؤمنین آوردند. ایشان دستهای آنان را قطع کرده و سپس این دزدان را به مکان مناسبی برده و دستور فرمود که اقدامات درمانی لازم صورت پذیرد و بعد از آن، با غذاهای لذیذی چون گوشت و عسل از افراد مجازات شده پذیرائی کرده و خطاب به آنان فرمود: ای گناهکاران! اکنون دستهای شما وارد جهنم شد. البته اگر توبه کنید و خدا بداند که در توبه خود صادق هستید، دستهایتان را از آتش نجات داده و با خود به بهشت خواهید برد، در غیر این صورت، آن دستهای بریده شده هستند که شما را به جهنم خواهند کشاند.[9]
در ارتباط با کشتگان بنی اسرائیل نیز یکی از دو احتمال وجود دارد:
1. یا آنان توبه کردند که در این صورت به بهشت جاودانی وارد خواهند شد که تحمل هر سختی در راه رسیدن به آن ارزشمند است.
2. و یا بر عقیده باطل خود پایدار ماندند که مجازات مرگ نیز با توجه به نشانه ها و معجزاتی که مشاهده کردند، اندک است.
پی نوشت:
[1] بقره،54:" وَ إِذْ قَالَ مُوسىَ لِقَوْمِهِ یَاقَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَکُم بِاتخَِّاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلىَ بَارِئکُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ ذَالِکُمْ خَیرٌْ لَّکُمْ عِندَ بَارِئکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیم"
[2] صافات، 105:" یا إِبْراهِیمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیا"
[3] موسوى همدانى سید محمد باقر،ترجمه المیزان، ج1، ص: 288 (با اندکی تصرف) نشر: انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، 1374 ش چاپ: پنجم
[4] کاشانى ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج1، ص: 192، نشر کتابفروشى محمد حسن علمى، تهران، سال چاپ: 1336 ش
[5] ، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج1، ص: 192
[6] تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج1، ص: 192
[7] ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص: 179 تحقیق: رضا ستوده، ،انتشارات فراهانى، تهران، 1360 ش، چاپ: اول
[8] مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، ج1، ص: 256، نشر دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 ش، چاپ: اول
[9] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 7، ص 266، ح 31، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.
منبع:islamquest.net
شرح پرسش:
آیه 53 سوره بقره می گوید:"و یاد کنید موقعی را که موسی به قوم خود گفت: ای قوم شما از جهالت گوساله پرست شدید. و به نفس خود ستم کردید. اکنون به سوی خدا باز گردید. و به کیفر جهالت خود به کشتن یکدیگر تیغ برکشید. این به پیشگاه خدا بهترین کفاره عمل شماست. آنگاه از شما در گذشت و توبه شما را پذیرفت که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است."دقت کنید کفاره جهالت را که گفته شده بهترین کفاره هست. آیا کشیدن تیغ بر یکدیگر عمل انسانی است که خدا آن را از بنی اسرائیل خواسته است؟
پاسخ :
خداوند می فرماید: "و زمانى را که موسى به قوم خود گفت: «اى قوم من! شما با انتخاب گوساله (براى پرستش) به خود ستم کردید! پس توبه کنید و به سوى خالق خود باز گردید! و یکدیگر را به قتل برسانید! این کار، براى شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است.» سپس خداوند توبه شما را پذیرفت زیرا که او توبهپذیر و رحیم است."[1]
مفسرین در اینکه مراد خداوند در این آیه که امر به کشتن بنی اسرائیل به دست همدیگر کرده است سه احتمال داده اند:
1.امر به کشتن در این آیه یک امر امتحانی بوده است مانند امر به حضرت ابراهیم (ع) به کشتن اسماعیل، که قبل از کشته شدن اسماعیل خطاب آمد: " اى ابراهیم تو دستورى را که در خواب گرفته بودى، انجام دادى[2]. در داستان موسى (ع) هم خداوند فرمود: " توبه کنید، و یکدگر را بکشید که این در نزد خداوند شما، برایتان بهتر است)، ولی قبل از این که به صورت کامل فرمان خداوند اجرا شود خداى سبحان کشتن بعض را کشتن کل بحساب آورده، توبه آنان را پذیرفت.[3]
2.مراد از قتل و کشتن در این آیه قطع شهوات نفسانی و وسوسه های شیطانی است و معناى آیه این است که شهوات نفسانى و وساوس شیطانى را از خود قطع کنید و با اخلاص تمام به وحدانیت الهى مقر و معترف شوید[4].
3. مراد از قتل در آیه، قتل حقیقى است یعنى یکدیگر را بکشید و هلاک کنید[5]؛ زیرا این کشته شدن از زندگانى دنیا برای شما بهتر است.
کسانی که گفته اند مراد خداوند متعال کشتن حقیقی بوده است برای این حکم خداوند حکمت و فلسفه هایی ذکر کرده اند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم :
الف. این کشته شدن موجب تطهیر بنی اسرائیل از کفر و شرک و سبب وصول آنان به زندگی جاودانی و بهجت سرمدى است.[6]
ب. کشتن انسان اگر چه عملى زشت و حرام است ولى گاهى از نظر پارهاى مصالح، نیکو و واجب می گردد و یک نوع مصلحت دینى و اجتماعى عنوان آن را تغییر می دهد. در مورد بنى اسرائیل نیز چون کشتن آنان مصلحت جلوگیرى از تکرار این نوع گناه بزرگ را داشت نیکو، و حاضر شدن به آن، نیز امرى پسندیده بشمار مى آید.[7]
ج. پرستش گوساله سامرى، کار کوچکى نبود، ملتى که بعد از مشاهده آن همه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسى (ع) همه را فراموش کنند و با یک غیبت کوتاه پیامبرشان به کلى اصل اساسى توحید و آئین خدا را زیر پا گذارده و بتپرست شوند. اگر این موضوع براى همیشه از مغز آنها ریشه کن نشود وضع خطرناکى به وجود خواهد آمد، و بعد از هر فرصتى مخصوصا بعد از مرگ موسى (ع)، ممکن است تمام آیات دعوت او از میان برود، و سرنوشت آئین او به کلى به خطر افتد در اینجا باید شدت عمل به خرج داده شود، و هرگز به پشیمانى و توبه زبانی نباید قناعت گردد، لذا فرمان شدیدى از طرف خداوند، صادر شد که در تمام طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد، و آن اینکه ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید، فرمان اعدام دستجمعى گروه کثیرى از گنهکاران به شکل خاصی (بدست خودشان) صادر شد.
شدت و بالا بودن سطح این مجازات به این دلیل است که مساله انحراف از اصل توحید و گرایش به بت پرستى مساله سادهاى نبود که به این آسانى قابل گذشت باشد، آنهم بعد از مشاهده آن همه معجزات روشن و نعمت هاى بزرگ خدا. در حقیقت همه اصول ادیان آسمانى را مىتوان در توحید و یگانه پرستى خلاصه کرد، تزلزل این اصل معادل است با از میان رفتن تمام مبانى دین، اگر مساله گوسالهپرستى ساده تلقى مىشد، شاید سنتى براى آیندگان مىگشت، بخصوص اینکه بنى اسرائیل به شهادت تاریخ مردمى پر لجاجت و بهانه جو بودند، لذا باید چنان گوشمالى به آنها داده شود که خاطره آن در تمام قرون و اعصار باقى بماند و کسى هرگز بعد از آن به فکر بت پرستى نیفتد، و شاید جمله ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ عِنْدَ بارِئِکُمْ (این کشتار نزد خالقتان براى شما بهتر است) اشاره به همین معنا باشد.[8]
در پایان، بیان این نکته لازم است که شدیدترین مجازاتهای دنیوی با کوچکترین عذاب آخرت قابل مقایسه نبوده و بر همین اساس، اگر شخصی بتواند با تحمل مجازاتی هر چند دشوار، خود را از سختی هایی که مستحق آن در روز معاد است، برهاند، تجارتی بس سودمند انجام داده است و ما معتقدیم که حدود و مجازاتهای الاهی در این دنیا، کفاره گناه اشخاصی خواهد بود که از صمیم قلب توبه کرده اند.
به این روایت توجه فرمایید:
گروهی از دزدان را نزد امیرالمؤمنین آوردند. ایشان دستهای آنان را قطع کرده و سپس این دزدان را به مکان مناسبی برده و دستور فرمود که اقدامات درمانی لازم صورت پذیرد و بعد از آن، با غذاهای لذیذی چون گوشت و عسل از افراد مجازات شده پذیرائی کرده و خطاب به آنان فرمود: ای گناهکاران! اکنون دستهای شما وارد جهنم شد. البته اگر توبه کنید و خدا بداند که در توبه خود صادق هستید، دستهایتان را از آتش نجات داده و با خود به بهشت خواهید برد، در غیر این صورت، آن دستهای بریده شده هستند که شما را به جهنم خواهند کشاند.[9]
در ارتباط با کشتگان بنی اسرائیل نیز یکی از دو احتمال وجود دارد:
1. یا آنان توبه کردند که در این صورت به بهشت جاودانی وارد خواهند شد که تحمل هر سختی در راه رسیدن به آن ارزشمند است.
2. و یا بر عقیده باطل خود پایدار ماندند که مجازات مرگ نیز با توجه به نشانه ها و معجزاتی که مشاهده کردند، اندک است.
پی نوشت:
[1] بقره،54:" وَ إِذْ قَالَ مُوسىَ لِقَوْمِهِ یَاقَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَکُم بِاتخَِّاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلىَ بَارِئکُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ ذَالِکُمْ خَیرٌْ لَّکُمْ عِندَ بَارِئکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیم"
[2] صافات، 105:" یا إِبْراهِیمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیا"
[3] موسوى همدانى سید محمد باقر،ترجمه المیزان، ج1، ص: 288 (با اندکی تصرف) نشر: انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، 1374 ش چاپ: پنجم
[4] کاشانى ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج1، ص: 192، نشر کتابفروشى محمد حسن علمى، تهران، سال چاپ: 1336 ش
[5] ، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج1، ص: 192
[6] تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج1، ص: 192
[7] ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص: 179 تحقیق: رضا ستوده، ،انتشارات فراهانى، تهران، 1360 ش، چاپ: اول
[8] مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه، ج1، ص: 256، نشر دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 ش، چاپ: اول
[9] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 7، ص 266، ح 31، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.
منبع:islamquest.net
